DÎBEYT: 'Li Tirkiyê dê pirsgirêka enflasyonê rû bide'

Hewlêr (Rûdaw) - Aborya Tirkiyê di salên dawiyê de rastî gelek pirsgirêkên bingehîn tê. Li Tirkiyê berhemanîn her ku diçe kêm dibe, ev yek jî di bazara navxweyî de dibe sedema pirsgirêkan. û Cîgirê Serokê Berê yê Banka Navendî ya Tirkiyê Prof. Dr. Îbrahîm Turhan got “Li Tirkiye dê di heyama pêş de pirsgirêkek bilind a enflasyonê rû bide.”

Hikûmeta Tirkiyê li hemberî pirsgirêkên aboriyê çi tedbîran werdigre. Tedbîrên ku heta niha ji aliyê hikûmeta Tirkiyê ve hatine wergirtin heta çi astê dê bandora wan li ser bazarê bike. Sîstema nû ya aboriyê ya ku desthilata Tirkiye cîbicî dike di bazara Tirkiyê de guncaw e yan na?

Serokê Odeya Bazirganî û Pîşesaziyê ya Amedê Mehmet Kaya, Serokê Berê Yê Borseya Stenbolê û Cîgirê Serokê Berê yê Banka Navendî ya Tirkiyê Prof. Dr. Îbrahîm Turhan, aborînas û Berdevkê Partiya Pêşerojê Serkan Ozcan di dîbeyteke taybet de beşdarî bultena Rûdawê bûn û di derbarê pirsgirêkên aboriya Tirkiyê de, tedbîrên ku heta niha ji aliyê hikûmeta Tirkiyê ve hatine wergirtin û sîstema nû ya aboriyê ya ku desthilata Tirkiye de bersiva pirsên Hêvidar Zana dan.

Serokê Berê Yê Borseya Stenbolê û Cîgirê Serokê Berê yê Banka Navendî ya Tirkiyê Prof. Dr. Îbrahîm Turhan got “Xwezî me vê weşana xwe bêyî ku hewcedariya wergera hevdemî hebe, bi Kurdî jî bikirana. Ji sedî 10ê mirovên li welatê min dijîn bi zimanê ku pê diaxivin nizanin, ji bo min cihê xemginiyê ye ku ez nikarim biaxvim. Lê ez difikirim ku temaşevan şert û mercên Tirkiyeyê dizanin. Îsrara birêz Serokkomar a ji bo kêmkirina faîzê du aliyên wê hene. Beriya her tiştî birêz Serokkomar di wê baweriyê de ye ku bi daxistina rêjeya faîzê dikare sermayeguzarî, berhemanîn û îstihdamê zêde bike û di wê baweriyê de ye ku ev yek dê di warê siyasî de jî alîkariya wî bike, bi taybetî dema ku dema hilbijartinan nêzîk dibe. Ev awayê ramanê mixabin pirsgirêk e. Ji bilî vê, hin hesasiyetên olî yên derbarê berjewendiyê de dem bi dem têne diyarkirin.

Niha çima sîstema kêmkirina faîzê bi vî awayî naxebite? Faîz buha ye, bihayê teserûfê ye, eger hûn nirxê her kelûpelekê li jêrî ya ku divê bihêlin, li piyaseyê lîreyê tirkî pir zêde bibe, dê biha zêde bibe û bibe sedema enflasyonê. Ya duyemîn, ew bi xwezayî zextê li ser rêjeya danûstendinê dike. Ya ku em niha dijîn ev e. Li Tirkiye dê di heyama pêş de pirsgirêkek bilind a enflasyonê rû bide. Bi gotineke din, nîşanên sereke yên vê yekê jixwe hem di xwarin û hem jî di hilberên pîşesaziyê de têne dîtin. Ji ber vê yekê hêsan xuya nake ku nêzîkatiya birêz Erdogan encamên erênî bide.”

Aborînas û Berdevkê Partiya Pêşerojê Serkan Ozcan dibêje “Welle ez Kurd im jî nikarim bi Kurdî biaxivim. Ez hinekî fêm dikim, lê nikarim zêde biaxivim. Bi rastî , ne hewce ye ku gelek nîqaşên kûr li ser modelên ku hikûmetê dane ber me bikin. Bi rastî ez zêde bi wê fikrê re nabim ku hikûmetê ji destpêkê ve modelek çêkiriye û di çarçoveya vê modelê de siyasetek pêşxistiye. Li Tirkiyê hikûmetek heye ku dibêje divê rêjeya faîzê ji çend mehan berê kêmtir be. Û mixabin, wekî encamek xwezayî ya vê yekê, Bankek Navendî heye ku kontrola li ser siyaseta diravî winda kiriye. Di nava 2 mehan de bihaye dirav ji 8 lireyan derket 18 lireyan. Demekê neçar ma ku hikûmet mudaxele bike û li hemberî tezên ku berî mehekê an du meh berê gotibû, hukûmetê îro dest bi gotinên cuda kir.

Dewleta Komara Tirkiyeyê xezineya xwe girêda, yanî cureyekî temînatê da, Ji bo hemwelatiyên ku xwediyê hesabê lîreyê tirk in û dixwazin ferqa dolarê bistînin. Ji ber ku modela çînî ji bo Tirkiyeyê ne guncaw e, ji aborî zêdetir sedemên siyasî hene. Ji ber ku Tirkiye ji sedsala 19'an dest pê dike xwedî ezmûneke destûrî ye. Tirkiye her çiqas kêmasiyên xwe hebin jî, dîroka wê ya demokrasî û hiqûqê heye. Pêvajoyek ku di nav wan de derbas dibe heye. Ji ber vê yekê tu hembereke wê tune ku tu ji Rojhilat/Başûrrojhilatê Asyayê an jî ji Rojhilata Dûr modelekê bînî Tirkiyeyê û bêjî em bikin. Bi rastî jî ji berteka civakî ya netew mirov dikare fêm bike ku ne wisa ye. Ji sedî 50 zêdekirina mûçeya herî kêm heye, lê tevî vê zêdekirinê jî em dibînin ku ev mûçeya herî kêm a nû ketiye bin sînorê birçîbûnê, tevî ku heta niha karkeran ew mûçe wernegirtine. Ji ber vê yekê sîstemeke ku di sîstemên otorîter/totalîter ên mîna Çînê de bi hêsanî tê qebûlkirin, ji bo Tirkiyeyê ne guncaw e.”

Serokê Odeya Bazirganî û Pîşesaziyê ya Amedê Mehmet Kaya jî got “Bi rastî tiştekî me ji Tirkiyeyê cuda nîne. Lê bi du awayan zêdetir bandor li herêmê kir. Ya yekem, bê guman, herêm ne herêmek pîşesazker e. Para wê ya ji hilberîna nesafî ya neteweyî kêm e. Hêjmarên bêkariyê li ser navîniya Tirkiyê de ne. Ew herêmek e ku xwedan berbelavbûna karsaziyên piçûk û navîn e. Ji neçarî, di vê wateyê de pir bandor bû, hem ji hêla pandemiyê ve û hem jî ji ber ku hilberîna bazirganiyê ya girêdayî parêzgehên rojava tune bû. Piyaseyên ne aram, faîz zêde bûn û nirxê lîreyê Tirkî daket. Faktora duyem a din jî ev e: Hevkarekî din ê bazirganiya derve ya girîng ji bo me Herêma Kurdistanê ye. Di vê pêvajoyê de bazirganiya bi Herêma Kurdistanê re gelekî kêm bû.

Bi gotineke din, mixabin piştî referandumê (referanduma serxwebûnê) peywendiyên siyasî ligel Hikûmeta Herêma Kurdistanê bi awayekî saxlem hatin danîn û hinardekirina Kurdistanê ku ji sedî 65ê hinardekirina herêmê pêk tîne, bi neçarî nîvî kêm bû. ji neçarî hem bazirganî û hem jî aborî û li gorî wê jî bêkarî li herêmê zêde bû. Bi gotineke din, mixabin piştî referandumê (referanduma serxwebûnê) peywendiyên siyasî ligel Hikûmeta Herêma Kurdistanê bi awayekî saxlem nehatin danîn û hinardekirina Herêma Kurdistanê ku ji sedî 65ê hinardekirina herêmê pêk tîne, bi neçarî nîvî kêm bû ku ji neçarî hem bazirganî û aborî li herêmê zêde kir û hem jî bêkarî zêde kir. Li vir bêbaweriyek heye. Ya rastî, hêviyek li ser bihayan heye ku bê guman bi çêkirina veberhênanên nû ve girêdayî ye. Vegera lîreyê Tirkî bo cihekî hêja, ango îstiqrara wê, weke berê, em di wê rewşê de bûn ku di bazirganiya xwe ya bi Iraqê re lîreyê Tirkî bikar bînin, lê niha em nikarin vê yekê bikin. Ji neçarî, bazirganiyek ku bi piranî bi dolaran dimeşe dest pê kir.