Dibistana Almanî ya Hewlêrê 15 salî ye: Pêşengiya tevgera Dibistana Kesk

RÛDAW

Dibistana Almanî ya Hewlêrê (GSE) sala 2025an qonaxeke girîng pîroz dike ku kêm saziyên perwerdeyê li Herêma Kurdistanê dikarin bi şanaziyeke wiha îdia bikin: 15 salên jêhatîbûna akademîk, pevguhertina çandî û xizmeta civakê.

Tişta ku wekî destpêşxeriyeke nerm a ji bo nasandina standartên perwerdeya Almanî li Hewlêrê dest pê kir, veguherî saziyeke zindî, curbicur û pêşbîn.

Niha ji baxçeyê zarokan heta Bernameya Dîplomayê ya Bekeloryaya Navneteweyî (IB) ya duzimanî, xizmeta bi sedan xwendekaran dike.

Wekî Serokê Komîteya GSEyê, ji min re serbilindî bû ku ez şahidê bipêşketinê dibistanê bim ku bûye saziyeke akademîk a pêşeng.

Saziyeke ku nirxên herî baş ên Almanya û Kurdistanê di xwe de dihewîne: Disîplîn, afirînerî, berpirsyarî û nûjenî.

Îro Dibistana Almanî ya Hewlêrê ne tenê wekî navendeke perwerdeya bi kalîteya bilind radiweste di heman demê de wekî ronahiya ramanên pêşverû, berpirsyariya jîngehê û welatîbûna gerdûnî ye.

Li dilê Kurdistanê jêhatîbûna Almanî

Dibistana Almanî ya Hewlêrê (GSE) li Herêmê bêhempa ye. Wekî saziyeke neqezencxwaz a di bin çavdêriya rayedarên perwerdeyê yên Alman de, bernameyeke hûr dişopîne ku giringiyê dide pirzimaniyê, lêkolîna zanistî û ramana serbixwe.

Zarokên biçûk rêwîtiya xwe ya perwerdeyê ji baxçeyê zarokan dest pê dikin û bi awayekî bêkêmasî di asta seretayî û navendî re derbasî Bernameya bi prestîj a Dîplomaya Bekeloryaya Navneteweyî (IB) dibin.

Ev rêya hevgirtî rê dide fêrxwazan ku di nav jîngeheke akademîk a domdar de mezin bibin û bigihêjin kamilbûnê ku li ser nirxên hevbeş, pedagojiya nûjen û dîtineke navneteweyî ya bihêz ava bûye.

Felsefeya me ya hînkirinê li ser amadekirina xwendekaran a bi şiyanên pêwîst ên sedsala 21ê dizivire: Di zimanên Almanî û Îngilîzî de jêhatîbûna kûr, ramana analîtîk û zanistî, hişyariya navçandî û rêzgirtineke kûr ji bo cihêrengiyê. Em şanaziyê bi wê yekê dikin ku xwendekaran ne tenê ji bo zanîngehên Kurdistan û Îraqê di heman demê de ji bo saziyên li seranserî Almanya, Ewropa û cîhanê amade dikin.

Lêbelê tenê jêhatîbûna akademîk têrê nake. Ji bo ku di cîhaneke gerdûnî ya her ku diçe aloz dibe de serkeftî bin, ciwan pêdivî bi tiştekî zêdetirî zanînê heye; pêdiviya wan bi armancê heye. Li GSEyê, ew armanc têgihiştineke kûr a berpirsyariya me ya li hemberî jîngehê li xwe digire.

Vîzyona dibistana kesk

Herêma Kurdistanê bi bedewiyeke xwezayî ya bêhempa hatiye xelatkirin; çiya, gelî, deştên bi ber û daristanên bi sedsalan kevn. Lêbelê, ew rûbirûyî astengiyên jîngehê yên cidî jî dibe ku di nav de kêmbûna avê, qirêjî, guherîna avhewayê, birêvebirina xirab a gilêşê û nifûseke ciwan a ku bilez mezin dibe û gelek caran ji binesaziya giştî zêdetir dibe hene.

Li hemberî van rastiyan, me pirseke hêsan lê jiyanî ji xwe kir: Dibistanek dikare çi rolê di şekilkirina paşerojeke domdartir de ji bo herêma me bilîze?

Bersiv bû bingeha guherîneke veguherîner di mîsyona me ya perwerdeyê de.

GSEyê sala 2024an bi awayekî fermî Pêngava Dibistana Kesk (Green School Initiative) da destpêkirin. Tevlî tevgereke gerdûnî bû ku ji Weqfa Perwerdeya Jîngehê (FEE) û bernameya navneteweyî ya Eko-Dibistanan îlham girtiye. Armanca me zehmet lê zelal bû: Domdariyê di her aliyekî jiyana dibistanê de bi cih bikin; ne wekî derseke serbixwe, wekî çandeke hevbeş.

Dibistana Kesk zêdetirî kampuseke bi nebatan û qutiyên vezîvirandinê ye. Ew civakek e ku berpirsyariya jîngehê, hişyariya avhewayê û tecrubeya pratîkî diçîne. Ew fêrî xwendekaran dike ku domdarî ne ramaneke razber e; ew tiştek e ku dikarin her roj pratîk bikin.

Bicihkirina domdariyê di pratîkê de

Bi rastî, tenê di saleke xwendinê de veguherîn berbiçav bû. GSEyê gavên wêrek û pratîk avêtin da ku perwerdeya jîngehê şênber, bi tecrube û bi temamî di nav fêrbûna rojane de yekbûyî bike.

1. Nehiştina bikaranîna plastîkên yekcar

Yek ji destpêşxeriyên me yên ewil qedexekirina temam a şûşeyên plastîk ên yekcar a li kampusê bû.

Xwendekar û karmend niha şûşeyên pirbikaranîn (reusable) bi kar tînin; pêngaveke hêsan lê bibandor ku çopa plastîk bi awayekî berbiçav kêm kiriye û di heman demê de hişyariya li ser vexwarina bi berpirsyarî zêde kiriye.

2. Veqetandina çopê û hişyariya vezîvirandinê

Qutiyên çopê yên bi kodên rengîn ji bo kaxiz û çopên giştî li seranserî kampusê hatin danîn.

Xwendekar bi awayekî çalak beşdarî veqetandina rast a çopê dibin û bi pratîka rojane fêr dibin ku avêtina bi berpirsyarî çawa ye.

3. Avakirina pergaleke kompostê ya çalak

Li baxçeyê dibistanê devereke kompostê hat avakirin. Li wir çopên organîk, wekî pel, giya, bermayiyên nebatan û bermayiyên xwarinê yên ji xwaringeha dibistanê, vediguherin gubreyê xwezayî.

Xwendekar di her qonaxê de beşdar in, ji berhevkirina materyalan heta parastina kompostê û bikaranîna axa dewlemend a bi xwirek li baxçeyên me.

4. Keskkirina kampusê bi kulîlk û daran

Baxçeyê dibistanê veguheriye poleke zindî. Xwendekarên ji astên cuda beşdarî çandina giya, kulîlk û darên ciwan bûn. Wan tecrubeyeke pratîkî bi dest xist ku li gel biyolojiyê, sebir, berpirsyarî û rêzgirtina ji bo xwezayê jî fêr dike.

5. Vezîvirandina afirîner (Upcycling)

Ji bo geşkirina ramana nûjen a li ser kêmkirina çopê, xwendekaran ji qutî û şûşeyan guldank, dekorasyon û berhemên hunerî çêkirin. Ev çalakî balê dikişînin ser nirxê bikaranîna nû ya materyalan li şûna avêtina wan.

6. Projeyên enerjiya nûjen

Yek ji gavên me yên herî bi coş çêkirina firinên rojê yên hêsan ji aliyê xwendekaran ve bû. Vê yekê rê da wan ku lêkolîn bikin bê ka enerjiya rojê çawa dikare veguhere germê. Me her wiha sîstemeke fotovoltaîk a biçûk saz kir ku ji aliyê Terrawatt, şirketeke herêmî ve hat bexşkirin.

Ev pêngava yekem e ber bi ambîsyoneke pir mezintir: Plana sazkirina nêzîkî 150 panelên rojê li ser banê dibistanê ku em hîn li sponsorekî ji bo wê digerin. Ev yek dê şopa elektrîkê ya dibistanê bi awayekî berbiçav kêm bike û wekî modeleke rastîn û xuyayî ya enerjiya paqij ji bo xwendekar û mêvanan xizmetê bike.

7. Serdanên perwerdeyê

Ji bo kûrkirina têgihiştina pratîkî, me serdanên ji bo şitilgeheke daran, serayeke nûjen û kargeheke vezîvirandina plastîkê organîze kirin. Dîtina operasyonên pîşeyî ji nêzîk ve rê da xwendekaran ku fêrbûna teorîk bi çareseriyên cîhana rastîn ve girê bidin ku ev jî hurmeta ji bo girîngiya parastina jîngehê kûrtir dike.

Perwerdeya kesk wekî mîsyoneke çandî

Projeya me ya Dibistana Kesk ji çalakiyên jîngehê wêdetir diçe; ew beşek ji mîsyoneke berfirehtir e ji bo perwerdekirina welatiyên berpirsyar, hişyar û civakî. Li herêmeke bi nifûseke ciwan û geşbûyî, hişyariya jîngehê ji bo îstiqrar û bextewariya paşerojê jiyanî ye.

Bi yekkirina domdariyê di nav perwerdeyê de, em alîkariya avakirina nifşekî dikin ku qîmetê dide axa xwe, çavkaniyên xwe diparêze û encamên îhmalkirina jîngehê fêm dike.

Ev veguherîn ji derveyî dibistana me jî belav dibe. Xwendekar zanîna xwe dibin malê, fêrî xwişk û bira, dê û bav û hevalên xwe dikin. Gelek malbat niha rêberiya me ya li ser kompostkirin, xwedîkirina nebatan û vezîvirandinê dixwazin. Em bawer dikin ku guherîn bi takekesan dest pê dike û xwendekar balyozên me yên guherînê yên herî bibandor in.

Ber bi perwerdeyeke domdar li Kurdistanê

Dema ku em 15emîn salvegera GSEyê pîroz dikin, em ne tenê li destkeftiyên borî dinêrin di heman demê de vîzyonekê ji bo panzdeh salên bê jî pêşkêş dikin; vîzyoneke ku li ser jêhatîbûna akademîk û berpirsyariya jîngehê ava bûye.

Armancên me ev in:

  • Avakirina serayeke temam û navendeke fêrbûna hîdroponîk li kampusê.
  • Berfirehkirina saziyên enerjiya nûjen.
  • Destpêkirina konseya domdariyê ya bi pêşengiya xwendekaran.
  • Bihêzkirina hevkariyan bi saziyên hikûmî, rêxistinên taybet û jîngehê re.
  • Yekkirina domdariyê di mufredatê de li ser hemû astên polan.
  • Bipêşxistina geştyariya perwerdeyê ya bi rêya atolyeyên xwendekaran û çalakiyên jîngehê.

Peyamek ji bo xelkê Kurdistanê

GSE aîdî vê civakê ye û îro bi saya baweriya malbatan, fedakariya mamosteyan û piştgiriya hevparên ji Kurdistan û Almanyayê li ser pêyan e.

Dema ku em 15 salên xizmetê pîroz dikin, em spasiya xwe ya kûr pêşkêşî kesên ku bûne beşek ji vê rêwîtiyê dikin.

Heta zêdetir, em we vedixwînin ku hûn tevlî me bibin di şekilkirina Kurdistaneke domdartir de. Perwerde bingeha her civakeke nûjen e û hişyariya jîngehê yek ji stûnên wê ye.

Bi hev re, em dikarin nifşekî perwerde bikin ku ne tenê di warê akademîk de jêhatî be di heman demê de bedewî û çavkaniyên vê axê jî biparêze.

GSE pêbend dimîne ku bibe beşeke çalak a wê hewldanê.

Sîpan Ebdulselam Berwarî Serokê Komîteya Dibistana Almanî ya Hewlêrê ye

(Nivîs bi tevahî ji fikr û ramanên nivîskar pêk tê. Tora Medyayî ya Rûdawê tenê nivîsê diweşîne.)