Xwendekarên wateyê li bajarê helbestvanan

Alana Marie Levinson-LaBrosse*

Ji sala 2011an ve ji bo min serbilindiyek bûye ku ez Silêmaniyê wekî mala xwe bi nav bikim. Roja min a yekem a mamostetiyê li Zanîngeha Amerîkî ya Îraqê-Silêmanî (AUIS) wekî doh li bîra min e lê panzdeh sal derbas bûn. Xwendekarên min ên yekem di kar û barên xwe yên bêhempa de kûr bûne, hinek ji wan wekî hevkarên min dixebitin, hinek zewicîne, zarokên xweşik ên hinekan ji wan hene. Di hevpeyvîna min a destpêkê ya ji bo tevlîbûna fakulteyê de, karmendekî gotibû ku Silêmaniyê navê kolanên xwe li gorî helbestvanan daniye. Min di dilê xwe de got, "Tenê ev bes e ku ez zanibim. Cihê ku divê ez lê bim ew der e." Bajar li gorî hemû hêviyên min û zêdetir jî bû.

Min Şêrko Bêkes hefteya xwe ya yekem li ofîsa wî ya Weşanxaneya Serdemê dît. Bi çakêtê xwe yê spî yê şîvê û şala xwe ya sor, cixareyek bi ya din vêdixist, wî li pey hev henekên bi îşaret dikirin ku hemû jî bi awayekî cidî bûn. Awayê Kurdan: Di heman demê de henek û axaftina bi awayekî gelekî cidî. Dema ku me piştî çend hefteyan ji bo xwendineke helbestan ew li zanîngehê kir mêvan, wî helbestên xwe wekî şêrekî dixwendin: diqîriya û li ser sehnê diçû û dihat, dema her helbest diqedand rûpel ji ser kursî davêtin. Min her tim xewna heweseke ew qasî tund a ji bo wêjeyê dîtibû. Dîtina wê bi awayekî zindî ez matmayî û kêfxweş kirim.

Bi çend hefteyan piştî performansa Şêrko, ez beşdarî xwendina helbestan a Ebdulah Peşêw a li Zanîngeha Silêmaniyê bûm. Li ser kursiyekî sê xort rûniştibûn: Yek li ser kursî bi xwe û du hevalên din li ser her du çokên wî. Keç jî wekî kulîlkên zinarî, wekî guliyên bisitrî yên nûbişkivî li hev aliyabûn. Di holeke ku ji bo çend sed kesan hatibû çêkirin de herî kêm hezar kes hebûn. Girseyê her helbesta ku Peşêw dixwend, ji ber dizanî. Di demekê de, Ebdullah henek li xortekî li pêş dikir û got, "Were vir, hevalê min. Ez dê rihê xwe bidim te, tu pêşkêş bike û ez dê bêhna xwe vedim!" Hevhesîn, hesta şanazî û xwedîderketinê ya ku temaşevanan li gel helbestvan hîs dikir, tiştek bû ku min wekî helbestvanekî Amerîkî tenê xewna wê dîtibû.

Li welatê ku ez lê ji dayik bûme, helbest bûye tiştekî taybet ê ji bo çend kesan. Ew aîdî çend kesên bijarte ye û xwendevan gelek caran ew qasî ditirsin ku newêrin nêzîkî nivîsê jî bibin. Rêzgirtina ji bo formeke hunerî ya tevlîhev guheriye û bûye tiştekî xemgîn: Tirs. Helbestvanên Amerîkî ji kê re diaxivin? Êdî ne diyar e. Helbestvanên Kurd ji kê re diaxivin? Bi awayekî zelal û xweşik, ji civaka Kurdan re û civaka Kurdan guhdarî dike.

Ev gotineke efsûnî ye; ev bajarek e ku xwendevan birçiyên gotinên helbestvanên xwe ne. Ev bajarek e ku helbestvan dizanin ji kê re diaxivin, cihê ku helbestvan pê bawer in ku xwendevanên wan li bendê ne, ji xwe guhdarî dikin, heta guh didin bêdengiya wan jî. Çi qasî hêja û wekî ku Ebdulah bi xwe ji min re gotiye, çi qasî nazik.

Eger Kurdistanê tiştek fêrî min kiribe, ew jî ev e ku li cihê ku em nazikiyê dibînin, em dikarin bi zivirandina çaryek a nêrînê berxwedêriyê bibînin.

Ji bo ku mirov bi berpirsiyarî bi wêjeya li Kurdistanê re bixebite, divê mirov bi parastinê re bixebite. Li Keşkûlê, navenda huner û çandê ya li AUISê, em dibêjin, “Afirandina bêyî parastinê jibîrkirin e; parastina bêyî afirandinê mûmyakirin e.” Keşkûl di wê baweriyê de ye ku em ji bo hevkariyê û xurtkirina hewldanên parêzvanên dilsoz ên herêmê hene, kesên wekî Refîq û Sadiq Salih, du ji damezrînerên Arşîva Jînê û Şêx Mihemed Elî Qeredaxî.

Di panzdeh salên borî de, van kesan wextê xwe da ku bibin mamosteyên min. Şêx Mihemed Elî Qeredaxî ez fêrî peyva "Keşkûl"ê û dîroka wê kirim. Ji wî û ji lêkolîn û nivîsên wî yên bênirx me îlhama navê rêxistina xwe wergirt.

Keşkûla fîzîkî dikarîbû mirovê dilnizm têr bike. Keşkûla mecazî, defterên zanayan, dikarîbû her tiştê ku mirovê dilnizm ji bo geşbûna xeyala xwe hewce dikir bicivîne. Dema ku împaratoriyên Faris û Osmanî yên sedsala nozdehan gelê Kurd di nav axa bav û kalên wan de nefî kirin, û hebûn, wekî Nalî dinivîse, bûbû nebûn, rewşenbîr û hunermendan di nav keşkûla xwe de "mal" ava kirin. Kesî nedikarî wê ji wan bistîne. Kesî nedikarî wê binpê bike. Ew dikarîbû bê afirandin, ji nû ve bê afirandin û bêdawî bê parvekirin. Ew hesta malê bû ku dikarîbû heta di nav nefiyê de, heta li gel dilşikestin û bêhêvîtiyê jî hebe.

Bêhêvîtî taybetiyeke diyarker a jiyana Kurdan a di sedsala nozdehan de bû. Di "Sirgûn Gihîştin e", antolojiya helbestên Soranî yên sedsala nozdehan de ku min û hevkara xwe ya hêja Şênê Mihemed edîtorî kiriye, Kurdî dinivîse, "Gelo îşev şevçile ye yan tenê şeveke bêheyv e? / Çavên min bê ronî ne." Ew gazinan dike ku "di navbera zindan û aş de dijî." Nalî bi wî re şînê digire, "Her tişt şewitî... Tiştek nemaye ji bilî goşeyê dua û sebrê." Lê helbet, û bi saya bandora mezin a Sofîzmê ya li ser wêjeya Kurdî, helbestvanên Kurd heta bêhêvîtiyê jî vediguherînin. Bi jiyana di hesretê de, di "eger"a bêdawî de, helbestvan rê didin me hemûyan ku di yekîtî û zelaliyê de bijîn. Salim li ser evîndara xwe, ku dikare laşî be yan îlahî, ramanek be yan neteweyek, dinivîse, "Heya ku ez sax bim, ez di dilê xwe de stiriyan diçînim, bi hêviya ku / Dema ez bimirim, eger tu serdana gora min bikî, ew ê bi pêsîra te bigirin." Jiyana Kurdan jiyaneke tundî û nakokiyan e û şiyana Kurdan a ragirtina wan di nav laşê, ku sinordar e de, dikare rê nîşanî me hemûyan bide.

Şiyan? An jî ew hilbijartinek e? Hilbijartineke ku kesên di warên afirandin û parastinê de her roj, carinan rojê gelek caran dikin?

Arşîva Jînê, li navenda bajarê Silêmaniyê, niha xwedî blokeke tevahî ya bajêr e lê ji bo du damezirînerên arşîvê, Refîq û Sadiq Salih, ev ne pirtûkxaneya wan a yekem lê ya sêyemîn e. Di deh salên borî de, dema ku ez li seranserê Îraqê bi parêzvanan re xebitîm, min bi wan re hevpeyvîn kirin ku hemû dê di demek enêzîk de di pirtûka min a bê de "Parastina di bin Agir de" ji xwendevanan re berdest bin. Dema ku min bi Refîq, Sadiq û birêvebiriya Jînê re hevpeyvîn kir, min bihîst ku çawa dema her pirtûkxane ava dikir, tirs hevalê wan ê domdar bû. Rejîma Beasê gelekî xebitî ku hindikahiyên curbicur - di nav de, helbet, Kurd - ji tomaran, ji perestgehê bi xwe paqij bike. Wêrekiya bibîranîna Kurdan bi serê xwe serhildanek bû. Refîq dibêje, "Hilgirtina çekê ne tekane rêya xizmetkirina neteweyekê ye." Dema ku Refîq û Sadiq çîrokên şewitandina pirtûkxaneyên xwe yên yekem û duyemîn ji min re digotin, wan bi eşkereyî xemgîniya xwe hildigirt û wan bi heman eşkereyî bêhêvîtî red dikir. Ew dizanin ku beşeke cewherî ya karê me ew e ku wêrekiya me hebe ku em bi berdewamî ji nû ve dest pê bikin.

Ev çîrokên Kurdî tenê çîroka mirovahiyê ya cîhanî zelaltir dikin.

Hinek dem hene ku em, wekî Kurdî dinivîse, nikarin rewşa xwe rave bikin, dema ku wekî Kurdî li dijî derdikeve û pîroz dike, evîn me pir bi tundî dixe xizmetê. Di van deman de, em tenê dikarin vexwendina Kurdî qebûl bikin ku "çav û guhên xwe vekin, li rêyan bigerin / Li dû tewtewa segan an biriqîna agirekî." Em tenê dikarin, wekî Nalî ji me re dibêje, "li ser riya tarî ya manê bimeşin," û xwe bikin "xwendekarên wateyê."

Ji kerema xwe vê yekê wekî vexwendina min, wekî vexwendina germ a Keşkûlê bihesibînin ku hûn wekî xwendekarên wateyê beşdarî Foruma Lêkolînên Kurdî ya yekem, 25-27ê Îlonê li Zanîngeha Amerîkî ya Îraqê-Silêmanî bibin.

*Alana Marie Levinson-LaBrosse helbestvanek e û li Zanîngeha Amerîkî ya Îraqê-Silêmanî (AUIS) dersan dide.

(Nivîs bi tevahî ji fikr û ramanên nivîskar pêk tê. Tora Medyayî ya Rûdawê tenê nivîsê diweşîne.)