حەیدەر گەرعاوی: 700 هەزار تۆن گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان وەردەگرین

 

 

 

رۆژی یەکەشەممە، 2ـی حوزەیرانی 2024، حەیدەر گەرعاوی، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای گشتیی بازرگانیی دانەوێڵە لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو باسی لە وەرگرتنی گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان کرد و هۆکاری دواکەوتنیشی خستە ئەستۆی وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان. 

 

گەرعاوی گوتی، تاوەکو ئێستا ناوەندەکانی وەرگرتنی گەنمیان لە هەرێمی کوردستان نەکردووەتەوە، "لەکاتێکدا وەک وەزارەتی بازرگانی هەموو شوێنەکان بۆ وەرگرتنی گەنم ئامادەن." 

 

ئەو بەرپرسە عێراقییە باسی لەوە کرد، بەگوێرەی پێشبینی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق، "ئەگەری هەیە ئەم ساڵ 6 ملیۆن تۆن گەنم وەربگرین، ئەگەر ئەو ژمارەش لەگەڵ 5 ملیۆن و 200 هەزاری ساڵی رابردوو هەژمار بکەین، ئەوەی دەمێنێتەوە 800 هەزار تۆنە وەک گەنمی زیادەی ئەم ساڵ. 200 هەزارمان داوەتە هەرێمی کوردستان، لەکاتێکدا بۆ 15 پارێزگاکەی دیکە 600 هەزار زیادمان پێداون."

 

گەرعاوی دەڵێت، بۆ وەرگرتنی گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان، "ئێستا چاوەڕێی بەڕێز وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین ئەو 700 هەزار تۆنە بەسەر جووتیارانی هەرێمی کوردستاندا دابەش بکات، بۆ ئەوەی جووتیاران  گەنمەکانیان رادەست بکەن و ئێمەش دەرگەی سایلۆکانمان بکەینەوە." 

 

ئەوە لەکاتێکدایە، وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەڵێ، بەرهەمی گەنمەکەی ملیۆنێک و 500 هەزار تۆنە.

 

هۆکاری دواکەوتنی وەرگرتنی گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان، "لای وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستانە؛ ئەوەش کێشەی گەوەرمان بۆ دروست دەکات. قبووڵی ناکەین جووتیارانمان لە هەرێمی کوردستان گەنمەکانیان رادەست نەکەن. با لە 700 هەزار تۆنەکە دەستپێبکەین. ئامۆژگاری وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین، لەماوەی سێ رۆژدا دەرگەی وەرگرتنی گەنم لە هەرێمی کوردستان بکەینەوە." 

 

بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای گشتیی بازرگانیی دانەوێڵە دەڵێت، بەشێوەیەکی گشتی، تاوەکو ئێستا سێ ملیۆن و 743 هەزار تۆن گەنمیان لە 15 پارێزگاکەی عێراق وەرگرتووە؛ "چاوەڕێ دەکەین لە رۆژانی داهاتوو دەرگەی وەرگرتنی گەنم لە هەرێمی کوردستان بکرێتەوە. تکا لە وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین ئەو 700 هەزار تۆنە دابەش بکات و بە سیدی ناوی جووتیارەکان بداتە وەزارەتی بازرگانی هەرێمی کوردستان." 

 

 

 

حەیدەر گەرعاوی: زۆر سوپاس بۆ ئێوە و کەناڵە بەڕێزەکەتان، راهاتووین ساڵانە پێش وەرزی وەرگرتنی گەنمی جووتیاران چاوپێکەوتنمان لەگەڵ ئەم کەناڵە جوانە دەبێ. ئەوەی پەیوەستە بە هەرێمی کوردستان تاوەکو ئێستا ناوەندەکانی وەرگرتنی گەنممان لە هەرێمی کوردستان نەکردووەتەوە، لەکاتێکدا وەک وەزارەتی بازرگانی هەموو شوێنەکان بۆ وەرگرتنی گەنم ئامادەن. کێشەکە لەسەر بڕیاری ئەو گەنمەیە کە ئەم ساڵ بڕیاری وەرگرتنی لەبارەوە دەدرێ. لیژنەی 57 هەیە؛ ساڵانە لیژنەکە بڕیار لەبارەی بڕی گەنمی وەرگیراوی هەرێمی کوردستان دەدات. بە ئامادەبوونی رێزدار سەرۆکوەزیرانی عێراق کۆبوونەوەمان لەگەڵ بەڕێزان وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان و وەزیری کشتوکاڵی فیدراڵی هەبوو و رێککەوتن لەبارەی لیژنەیەک کرا. لیژنەکە چووە هەرێمی کوردستان و رووپێویی زەوییەکانی کرد و راپۆرتێکی پێشکێشی لیژنەی 57 کرد، راپۆرتەکە دەڵێ: 575 هەزار تۆن گەنم بەشی هەرێمی کوردستانە کە وەربگیرێ، ئەمە بەسەر جووتیاراندا دابەش بکرێ. دانیشتنێکی دیکەی لیژنەی 57 کرا، وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان میوانی لیژنەکەمان بوو لەسەر ئەو بابەتە گفتوگۆی زۆر کرا. لەوێ دوو ژمارە باسکران؛ وەزارەتی کشتوکاڵی فیدراڵی گوتی: 575 هەزار تۆن وەربگیرێ. ئێمەش وەک وەزارەتی بازرگانی و کۆمپانیای گشتیی بازرگانی دانەوێڵە تێکڕای 9 پارێزگای باشوورمان وەرگرت لە بەسرە تاوەکو کەربەلا، سەیری رێژەی گەنمی زیادەی ئەو پارێزگایانەمان کرد، بۆ نمونە؛ بەسرە 25٪ زیادی کردووە، مەیسان لە رێژەی سروشتی خۆی کەمتر بووەتەوە، واست 30٪ زیادیکردووە، کەربەلا 40٪ زیادبووە، تێکڕای زیادەی ئەو 9 پارێزگایە 21٪یە. ئەو 21٪یەمان کەڕەتی 500 هەزار تۆن گەنمی جووتیاران هەرێمی کوردستان کرد کە ساڵی رابردوو وەرگیراوە، 605 هەزار تۆن دەرچوو وەک بەشی هەرێمی کوردستان، ئەوەش بەپێی رێژەی زیادەی 9 پارێزگا.

 

لە کۆبوونەوەکەدا رێزدار وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان رەخنەی لەو ژمارەیە گرت و گوتی: ئەو ژمارەیە وەک بەشی ئێمە کەمە. لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆمان لەسەر بەرزترین رێژەی زیادە کرد لەو 9 پارێزگایە ئەویش کەربەلابوو کە 40٪ زیادیکردووە، بێگومان ئەو 40٪ـەش بۆ هەرێمی کوردستان زیاد دەکەین. 40٪مان کەڕەتی 500 هەزار تۆن کردووە؛ 700 هەزار تۆن گەنم بەشی هەرێمی کوردستانە کە پێویستە وەربگیرێ. ئەوەش ژمارەی هاوتەریب و راستەقینەیە، بە بەڕێز وەزیری کشتوکاڵ-مان گوت کۆنووسێک بەم شێوەیە ئامادە بکەین، چونکە جووتیارانی هەرێمی کوردستان دواکەوتوون و بەرهەمەکەیان لەسەر زەوییە، خوانەخواستە ئەگەر باران، یاخود ئاگرێ بکەوێتەوە کێ بەرپرسیاریەتییەکەی دەگرێتە ئەستۆ؟

 

وەرگرتنی 700 هەزار تۆن گەنم ژمارەیەکی باشە. بەگوێرەی پێشبینی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق، ئەگەری هەیە ئەم ساڵ 6 ملیۆن تۆن گەنم وەربگرین، ئەگەر ئەو ژمارەش لەگەڵ 5 ملیۆن و 200 هەزاری ساڵی رابردوو هەژمار بکەین، ئەوەی دەمێنێتەوە 800 هەزار تۆنە وەک گەنمی زیادەی ئەم ساڵ. 200 هەزارمان داوەتە هەرێمی کوردستان، لەکاتێکدا بۆ 15 پارێزگاکەی دیکە 600 هەزار زیادمان پێداون. ئەو بڕەی بۆ هەرێمی کوردستان زیاتریشە لە لۆژیک. ئێستا چاوەڕێی بەڕێز وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین ئەو 700 هەزار تۆنە بەسەر جووتیارانی هەرێمی کوردستاندا دابەش بکات، بۆ ئەوەی جووتیاران  گەنمەکانیان رادەست بکەن و ئێمەش دەرگەی سایلۆکانمان بکەینەوە. دواکەوتنەکە لای وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستانە؛ ئەوەش کێشەی گەوەرمان بۆ دروست دەکات. قبووڵی ناکەین جووتیارانمان لە هەرێمی کوردستان گەنمەکانیان رادەست نەکەن. با لە 700 هەزار تۆنەکە دەستپێبکەین. ئامۆژگاری وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین، لەماوەی سێ رۆژدا دەرگەی وەرگرتنی گەنم لە هەرێمی کوردستان بکەینەوە.

 

 

حەیدەر گەرعاوی: تاوەکو ئێستا سێ ملیۆن و 743 هەزار تۆن گەنممان لە 15 پارێزگاکەی عێراق وەرگرتووە. چاوەڕێ دەکەین لە رۆژانی داهاتوو دەرگەی وەرگرتنی گەنم لە هەرێمی کوردستان بکرێتەوە. تکا لە وەزیری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەین ئەو 700 هەزار تۆنە دابەش بکات و بە سیدی ناوی جووتیارەکان بداتە وەزارەتی بازرگانی هەرێمی کوردستان. ئەم دواکەوتنە کێشەی زۆر بۆ جووتیاران دروست دەکات و قبووڵی ناکەین زیان بە جووتیاران بکەوێ، بەوەی 700 هەزار، یاخود 800  یان 750 هەزار بێ. دواکەوتن لە بەرژەوەندی کەس نییە، پێویستە دەست بە وەرگرتنی گەنم بکەین. 

 

 

حەیدەر گەرعاوی: وەک باسمکرد، بەگوێری بڕیاری لیژنەی 57 راسپاردەمان داوەتە بەڕێز سەرۆکوەزیران لە رێگەی ئەمینداریەتی ئەنجوومەنی وەزیران، کە 700 هەزار تۆن وەربگرێ، 200 هەزار تۆن بۆ هەرێمی کوردستان زیاد بکرێ لەسەر پار. بەرهەمی پار پێنج ملیۆن و 200 هەزار تۆن بوو. زیادەی ئەم ساڵ 800 هەزار تۆنە، لەو ژمارەیە 200 هەزار بۆ هەرێمی کوردستانە.

 

 

حەیدەر گەرعاوی: لەسەر بنەمای خەمڵاندنی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق، بەشی هەرێمی کوردستان 575 هەزار تۆنە، بەڵام کۆمپانیای گشتیی بازرگانی دانەوێڵە زیادەی 9 پارێزگای وەرگرتووە و پێویستە هەرێمی کوردستان 605 هەزار تۆن بێ. دواتر بەرزترین رێژەی زیادەی ئەو 9 پارێزگایەمان وەرگرت؛ کەربەلا بوو کە 40٪ زیادیکردووە. 40٪مان کەڕەتی 500 هەزار تۆن کرد، کردیە 700 هەزار تۆن. بۆیە 700 هەزار تۆن گەنممان وەک بەشی هەرێمی کوردستان دیاریکردووە. ئەوەش ژمارەی کۆتاییە و لیژنەکە واژۆی لەسەر کردووە، بەڵام برایانی هەرێمی کوردستان کە لە لیژنەکەدا لەگەڵمانن واژۆیان لەسەری نەکردووە، بەڵام لیژنەکە 700 هەزار تۆنەکەی بەرزکردووەتەوە.  

 

 

حەیدەر گەرعاوی: با واقیعی بین، لە هەموو پارێزگاکاندا ئەو خەمڵاندنانە باس دەکرێن، بۆ نموونە؛ پارێزگای سەلاحەدین مەزەندەی ملیۆن و 800 هەزار تۆنی کردبوو، بەڵام لە 700 هەزار تۆن زیاتر رادەست ناکات. لەگەڵ ئەوپەڕی رێزمان، خەمڵاندنی وەزارەتی کشتوکاڵ ژمارەی دروست و راستەقینە نییە، هەموو پارێزگاکان بۆ نموونە؛ لە پارێزگای نەجەفی پیرۆز، گوتیان 280 هەزار تۆن رادەست دەکەین، 220 هەزار تۆنمان وەرگرت، بۆیە خەمڵاندنی وەزارەتی کشتوکاڵ 100٪ نییە و دەبێ ژمارەکە راستەقینە نەبێ. وەزارەتی کشتوکاڵ چووەتە هەرێمی کوردستان زەوییەکانی رووپێوکرد و گوتی: بەشی هەرێمی کوردستان 575 هەزار تۆنە. ئێمە ئەو 575 هەزار تۆنە وەربگرین، یاخود ئەو ملیۆن و 500 هەزار تۆنەی کە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان خەمڵاندنی بۆ کردووە؟ پار وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق خەمڵاندنی کرد کە بەرهەمەکەی حەوت ملیۆن و 500 هەزار تۆنە، بەڵام پێنج ملیۆن و 200 هەزار تۆن بوو. ئێستا وەزارەتی کشتوکاڵ رەنگە شیمانەی بۆ بەرهەمی زیاتر لە حەوت ملیۆن تۆن گەنم کردبێ، بەڵام ئەنجامەکەی ئەوەیە ئێمە لە شەش ملیۆن زیاتر وەرناگرین. 

 

پێموایە ئەو 700 هەزار تۆنەی هەرێمی کوردستان واقیعییە، با پرۆسەکە لەمە زیاتر دوانەکەوێ، ئەگەر ئێستا ناوەندەکانی وەرگرتنی گەنم بکەینەوە، قەرەباڵخی دروست دەبێ، لە هەر ناوەندێک 500 ئۆتۆمبێل نۆرە دەگرن؛ چونکە جووتیار دروێنەی کردووە و گەنمەکەی لەسەر زەوییە، رەوا نییە لەمە زیاتر دوابکەوێ. ئامۆژگاریم بۆ هەمووان و  وەزارەتی کشتوکاڵیی هەرێمی کوردستان ئەوەیە، ئەو 700 هەزار تۆن گەنمە بەسەر جووتیاران دابەش بکات، بۆ ئەوەی پرۆسەی وەرگرتنی گەنم دەستپێبکات، هەر بابەت و دۆخێکی دیکە دەکرێت لە داهاتوو گفتوگۆی لەبارەوە بکرێ و لاریمان نییە؛ بەڵام با ئێستا دەست بە وەرگرتنی گەنم بکەین. ئەم دواکەوتنە زیان بە جووتیاران دەگەیێنێت، ئێمە ئەمە قبووڵ ناکەین، جووتیارانمان لە هەرێمی کوردستان دۆخیان وەک جووتیارانی بەسرە، بەغدا ، موسڵ  دیالە و ئەنبار و هەموو پارێزگاکانە. داوا دەکەین سیدی ناوی جووتیاران رەوانەی وەزارەتی بازرگانی بکرێ، با لەمە زیاتر دوانەکەوێت.

 

 

حەیدەر گەرعاوی: تاوەکو ئێستا پێشبینییە و راستەقینە نییە، هەریەک قسەیەک دەکات، یەکێک دەڵێ 600هەزارە و یەکێکی دیکە دەڵێ ملیۆنێکە. نەینەوا گوتی: دوو ملیۆنم هەیە. بەڵام ئەگەر بگاتە ملیۆنێک باشە. بەهەمان شێوە سەلاحەدین، کەرکووک یان بەسرە، هەموو پێشبینی خۆی دەکات. کەس ناتوانێ پێشبینی تۆن بکات؛ چونکە ئەمە لەسەر بارهەڵگرەکان دەکێشرێ و دەچێتە سایلۆ ئەوسا روون دەبێتەوە بڕەکە چەندە؟ بەڵام قسەکردن لەسەر ئەوەی لە دهۆک 600 هەزار و لە سلێمانی  800 هەزار تۆنە، لە بەسرە 250 هەزار تۆنە؛ بەڵام کاتێک گەنم لە سایلۆکان رادەست دەکرێت، ژمارەکە زۆر لەوە کەمترە کە پێشبینی کرابوو.

 

 

حەیدەر گەرعاوی: ئەنجوومەنی وەزیران بەهیچ شێوەیەک پاشگەزنەبووەتەوە لە وەرگرتنی گەنم لە ناو و دەرەوەی پلانی کشتوکاڵ، هەمووی وەردەگرێ، تاوەکو ئێستا پاشگەز نەبووەتەوە، ئەو قسەیە راست نییە کە حکومەت پاشگەزبووەتەوە. ئەمڕۆ ئەو بڕە دیاری دەکەین کە لە هەموو پارێزگاکان وەری دەگرین بەهەرێمی کوردستانیشەوە. تۆ لە شوێنی من حیسابی بکە پار پێنج ملیۆن و 200 هەزارمان وەرگرتووە، هەرێمی کوردستان 500 هەزار تۆنی رادەست کرد، ئەم ساڵ شەش ملیۆن وەردەگرین، زیادی هەموو پارێزگاکان 800 هەزار تۆنە؛ لەو ژمارە 200 هەزارمان داوەتە هەرێمی کوردستان بە 15 پارێزگاوە 600 هەزار تۆنیان زیادەیە، ژمارەکە زۆر لۆژیکییە، بەپێچەوانەوە ئێمە 700 هەزارمان داوەتە هەرێمی کوردستان کە زیاترە لە هەموو پارێزگاکان بە 9 پارێزگاکەشەوە. بۆ نموونە پار لە سەماوە 130 هەزار تۆن بوو ئێستا 170 هەزارمان وەرگرتووە، تەنیا 40 هەزار زیادەیە. مەیسان 168 هەزار تۆن بوو ئەم ساڵ 150 هەزارە لە پار کەمترە، لە بەسرە 50 هەزارمان وەرگرت ئەم ساڵ 65 هەزار تۆنە، کەربەلا باشترین پارێزگایە و زیادەکەی 40هەزارە، هەموو پارێزگاکان بەمشێوەیە، بۆیە حکومەت پاشگەز نەبووەتەوە و هەموو گەنمی وەرگرتووە؛ بەڵام بە لۆژیک. باسی ئەوە ناکەین کە هەرێمی کوردستان ملیۆنێک و 500 هەزار تۆنە، ئەو ژمارەیە زیادەڕۆیی زۆری تێدایە و دەبێ واقیعی بین؛ بەڵام  زیادەکە 200 هەزار تۆنە؛ زیادەکە لۆژیکییە بەو پێیەی 800 هەزار تۆن لە هەموو عێراق زیادیکردووە و 200 هەزار تۆنی لە هەرێمی کوردستانە، بەم لۆژیکە مامەڵە دەکرێ.

 

گەرعاوی: لە راستیدا ئەم بابەتە پەیوەندی بە وەزارەتی کشتوکاڵەوە هەیە. ئەمڕۆ ئەو 700  هەزارە دەچێتە وەزارەتەکە و بەسەر جووتیاراندا دابەش دەکرێت، بەڵام دەبێت بڕی گەنمی بەرهەمهێنراو بە دادوەرانە دابەش بکرێت بۆ ئەو جووتیارەی کە بەڕاستی ئەو گەنمەکەی چاندووە، واتە ناکرێت  ئەو 700 هەزارە بەسەر 2 ملیۆن و 500 هەزار دۆنمەکە دابەشی بکەم، چونکە لەوانەیە لەو رووبەرە 1.2 ملیۆنی جووتیار هیچی نەچاندبێت؛ بۆیە نابێت 700 هەزارەکە بەسەر 2.5 ملیۆنەکە دابەش بکەم، بەڵکو دەبێت بەسەر ئەو جووتیارانەدا دابەش بکرێت کە بە راستی و بە کردار زەوییەکانی چاندووە بە گەنم؛ بۆیە ئەگەر تۆ بێیت و بە هەڕەمەکی دابەشی بکەیت، ئەوە شتێکی هەڵەیە. بۆ نموونە، تۆ جووتیارێکت هەیە 10 هەزار دۆنم زەوی هەیە. دهی هیچ لۆجیک نییە تۆ شتی پێ بدەیت لە کاتێكدا ئەو هیچ کشتوکاڵی نەکردبێت. ئەو کاتە ئەو کەسە هەڵدەستێت بە فرۆشتنی مۆڵەتەکە بە بازرگانێک و  ئەو بازرگانە دەچێت گەنمی جووتیارێک دەکڕێت و دەیفرۆشێتەوە؛ بۆیە داوا لە برایانمان دەکەین لە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان ئەو 700 هەزار تۆنە بەسەر ئەو جووتیارانە دابەش بکەن کە بەڕاستی کشتوکاڵییان کردووە، بەو جۆرەش هیچ جووتیارێك هاوشێوەی ساڵی رابردوو زیانی بەر ناکەوێت".

 

 

گەرعاوی: لە راستیدا راستە ئەمساڵ لە پار زیاترە و دەشزانین لە هەرێمی کوردستانیش بە هەمان شێوەیە، چونکە دەزانین ئەمساڵ حکومەت لە کاتی خۆیدا پارە دەدات. بەڕێز سوودانی جەختی لەوە کردووەتەوە کە پارەی گەنمی جووتیاران لە کاتی خۆیدا بدرێت و ئێمەش بەو  جۆرە کار دەکەین کە گەنم وەردەگیرێت بەو جۆرەی  کە وەزارەتی کشتوکاڵی دیاری دەکات و دەچێتە وەزارەتی بازرگانی و ئەویش لای خۆی بە گوێرەی ئەو بڕەی کشتوکاڵ دیاری کردووە بڕە گەنمەکە وەردەگرێت؛ دواتر  کۆمپانیای گشتی بازرگانیی دانەوێڵە لە هەموو پارێزگاکانی عێراق لە نێویاندا لە هەرێمی کوردستان وەک کۆگایەکی سەر بە وەزارەتی کشتوکاڵە. بۆ نموونە، جووتیارێك دێت و نووسراوێكی حکومەتی پێیە و تێیدا نووسراوە 100 دۆنم زەوی هەیە و 50 تۆن گەنم، ئێمە دەستبەجێ 50 تۆن گەنمەکەی لێ وەردەگرێن. ئێمە بەو جۆرە میکانیزمە بەرهەم وەردەگرێن لە هەموو عێراق، لە نێویاندا هەرێمی کوردستان.

 

 

گەرعاوی: لە راستیدا ئێمە لێرەوە لە کەناڵە بەڕێزەکەتانەوە بە جووتیارانی هەرێمی کوردستان دەڵێین: "ئێوە جووتیاری ئێمەن؛ جووتیارانی عێراقن، نەوەک جووتیاری هەرێمی کوردستان یان ئەنبار یان بەسرە. ئێوە جووتیاری ئێمەن و لای ئێمە 700 هەزار تۆن گەنم هەیە و ئەوەی لەسەر وەزاەرتی کشتوکاڵی هەرێمە  تەنیا دابەشکردنییەتی". با ئەو کێشەیە چارەسەر بکرێت. تائێستاش کۆگاکان بە رووی گەنمی جووتیاران نەکراونەتەوە و جووتیاریش گەنمەکەی ماوەتەوە و خەریکە خراپ دەبێت و چاوەڕێی ئەوەیە بڕی گەنمی وەرگیراو لە 700 هەزارەوە ببێتە 750 یان 800 هەزار تۆن. بە دڵنیاییەوە کاتێک جووتیار گەنمەکەی لەسەر زەوی فڕێدرابێت و بازرگان یان جووتیارێكی دیکە بێت و پارەی پێ بدات، بە دڵنیاییەوە  دەکەوێتە ژێر گوشار وناچار دەبێت بیفرۆشێت. با بێین دەرگای سایلۆکان بکەینەوە و گەنمەکە وەربگرین. من داوای لێبووردن دەکەم لەسەر راشکاویی بێسنوورم. من  بە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەڵێم، ئەرکە گەورەکە لەسەر شانی ئێوەیە و با ئەو 700 هەزار تۆنە وەربگیرێت و ئەگەر دواتر شتێك هەبێت زیادەیەک یان هەر شتێکی دیکە با هەڵیبگرین بۆ داهاتوو؛ نابێت ئێستا جووتیارەکان بەو جۆرە دەستوەستان بن. ناکرێت گەنمی جووتیار لەسەر زەوی بێت و بکەوێتە ژێر تەنگپێهەڵچنینی بازرگانان. ئەوە هیچ لۆجیکێکی تێدا نییە. من لێرەوە جووتیارانی هەرێمی کوردستان دڵنیا دەکەمەوە کە پارەیان ئامادەیە و بەر لە هاتنی وەرزی دروێنەش ملیاران دینار تایبەت بە سلێمانی، هەولێر و دهۆک ئامادە کراوە. هەر  کە گەنم وەرگیرا دەستبەجێ چەکی بانکی دەدرێتە جووتیاران و پارەی خۆیان وەردەگرن، دواخستن هیچ  لە سوود و بەرژەوەندی نە جووتیار و نە وەزارەتیی بازرگانی هەرێمی کوردستانە؛ داوا لە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەکەم دەست بە دابەشکردنی 700 هەزار تۆنەکە بکات. ئەگەر بمانەوێت بە راستی خزمەتی جووتیاران بکەین، دەتوانین لە ماوەی 3 رۆژدا ئەو  کارە بکەین و گەنمی جووتیاران وەربگرین.

 

 

گەرعاوی: ئێمە ساڵانە بۆ هەموو  پارێزگاکانمان پێویستمان بە 4 ملیۆن و 700 هەزار تۆن گەنمە  لە بەسرەوە تاوەکو دهۆک؛ هەروەها پێویستمان بە ملیۆنێک و 300 هەزار تاوەکو ملیۆنێك و 350 هەزار تۆن گەنمی کۆگاکراوی ستراتیژی بۆ ماوەی 3 مانگ هەیە؛ پێم وایە 6 ملیۆن تۆن بەشمان دەکات. ئێمە لە سەرەتاوە بە 1.6 ملیۆن تۆن دەستمان پێکرد و تاوەکو ئێستا 3 ملیۆن و 743 هەزار تۆنمان وەرگرتووە؛ بەو جۆرەش ئێمە بەر لە وەرگرتنی گەنمی هەرێمی کوردستان گەیشتوونەتە خۆبژێوی تەنانەت بەر لەوەی گەنمی نەینەوا، سەڵاحەدین، کەرکووک، ئەنبار، دیالە و بەغداش وەربگیرێت. لە 9 پارێزگاکەی باشووری عێراق نزیکین لە داخستنی دەرگای وەرگرتنی گەنم؛ 5 رۆژە رۆژانە 10 تا 20 بارهەڵگرمان لە جووتیاران وەرگرتووە و بەم زووانە دەرگای وەرگرتنی گەنم لەو پارێزگایانە بە تەواوی دادەخەین و  پاشان دەست دەکەین بە دیالە و ئەنبار تا دەگاتە سەرەوە لە هەرێمی کوردستان کە بە داخەوە تاوەکو ئێستا هیچمان لە هەرێمی کوردستان وەرنەگرتووە کە ئەمە بەڕاستی هەستێكی ناخۆشمان پێ دەدات و دەمانەوێت جووتیارانمان لە هەرێمی کوردستان بە زووترین کات گەنمەکەیان رادەست بکەن و پارەی خۆیان وەربگرن. 

 

 

گەرعاوی: ئێمە لە راستیدا وەک وەزارەتی بازرگانی، وەرگرتنی گەنم بە گوێرەی ئەو نووسراوەیە کە دەدرێتە جووتیار. ئەگەر نووسرابێت 50 تۆن هەمووی لێ وەردەگرین، بەڵام سەرەتا پشکنین بۆ گەنمەکەی دەکەین و ئەگەر خۆماڵی بێت ئینجا وەریدەگرین، بەڵام ئەگەر بیانی بێت، بە دڵنیاییەوە وەریناگرین. سەبارەت بە وڵاتانی دراوسێ وەک سووریا و ئێران کە گەنمەکەیان هاوشێوەی گەنمی عێراقە، لە باشووری عێراق رووی نەداوە کە گەنمی ئەو وڵاتانە تێکەڵ بە گەنمی عێراق بکرێت و داواشمان لە هەرێمی کوردستان کرد سنوورەکانی بە رووی گەنمی ئێران و سووریادا دابخات. راستییەکەی ئەوەیە هەرێمی کوردستان بە دەم داواکەی ئێمەوە هات و ئەنجوومەنی وەزیرانیش لەو بارەیەوە بڕیاری تایبەتی دەرکرد. لە باشووری وڵاتەوە یەک بارهەڵگریش هاوردە نەکراوە و ئەو پاڵپشتییەی کە حکومەتی عێراق بۆ جووتیارەکانی تەرخان کردبوو هەمووی بە سوودی ئەوان بوو؛ بە هەمان شێوە لە ئەنبار، سەڵاحەدین و دیالەش و هیوادارین هەرێمی کوردستانیش سنوورەکانی بە تەواوی دابخات و رێگە بە هاتنی گەنم لە وڵاتانی داروسێ نەدات، چونکە ئێمە دەمانەوێت جووتیارمان سوود لەو پاڵپشتییە وەربگرێت و ئەو 850  هەزار دینارەی تەرخانکراوە بۆ هەر تۆنێك بچێتە گیرفانیەوە. هەمووان دەزانن ئێمە پار پارەی گەنمی ساڵی 2014 و 2015ی جووتیارانی  هەرێمی کوردستانمان دا، بەڵام ئێستا وای لێهاتووە پارەی جووتیارمان لە هەرێمی کوردستان تەنانەت بەر لە دەستپێکردنی وەرزیش ئامادەیە و دانراوە. ئەمە گۆڕانکارییەکی گەورەیە و دەیسەلمێنێت کە حکومەت دەیەوێت بە راستی خزمەت بە جووتیاران بکات؛ بۆیە هیوادارین سنوورەکان بە باشی بە رووی گەنمی هاوردە دابخرێن، بەڵام ئێوە دەزانن ئێمە وەک وەزارەت دەسەڵاتی کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانمان نییە. ئێمە رۆڵی کۆگایەکی لای وەزارەتی کشتوکاڵ دەگێڕێن و ئەگەر ئەو پێمان بڵێت 100 تۆن وەربگرن، وەریدەگرین و ئەگەر نەڵێت ناتوانین وەریگرین".

 

 

گەرعاوی: ئێمە توانای کۆگاکردنی 5 ملیۆن و 500 هەزار تۆن گەنممان هەیە و ئەوەشی کە لە گۆڕەپانەکاندا هەیە توانای هاڕینمانی هەیە بەر لەوەی باران ببارێت. راستە گەنمی گۆڕەپانمان وەرگرتووە. ئێمە شوێنی تایبەتی کۆگامان هەیە کە دەتوانین بێ هیچ کێشەیەک بۆ ماوەی 4 ساڵ گەنمی تێدا کۆگا بکەین، چونکە هەندێ پێکهاتەی تایبەتی لێ دەدەین و هیچی بەسەر نایەت، بەڵام ئەو گەنمەی کە لە گۆڕەپانەکانە بەر لەوەی کۆگای بکەین دەیهاڕێن. هەموو شت لە ژێر کۆنترۆڵە. ئەو بڕە گەنمە زۆرەی کە لە 9 پارێزگاکانی دیکەی عێراق بوو بێ هیچ کێشەیەک وەرمانگرت و پشت بە خودا بۆ پارێزگاکانی دیکەش هەر بەو جۆرە دەبێت. گەنم لە خوداوە بۆ مرۆڤەکان دابینکراوە و هەر خوداشە ئاگای لێ دەبێت. 

 

 

گەرعاوی: ئەوە هیچ کێشە نییە و چارەسەرمان کردووە. ئێمە کارمەندەکانمان 24 کاژێر کار دەکەن و  ئەو ریزە دوورودرێژانەی بارهەڵگرەکان لە ساڵانی رابردوو بوو. جووتیارمان لە 4 تا 5 رۆژ زیاتر دوا ناکەوێت، ئەوە سەرەڕای زۆری گەنمی بەرهەمهێنراو. لە هەندێ شوێن تەنانەت یەک تاوەکو دوو رۆژی خایاندووە. پشت بە خودا دۆخەکە لە ژێر کۆنترۆڵە و پلانێکی تایبەتیشمان بۆ وەرگرتنی گەنم هەیە. هەرچەندە لە هەرێمی کوردستان هێشتا هیچمان وەرنەگرتووە، بەڵام ئەو قەرەباڵخییەی کە ئێستاش لەوێ دروستبووە بەهۆی دوا کەوتنی دابەشکردنی ئەو 700 هەزار تۆنەیە کە زیان بە جووتیاران و هەرێمی کوردستان و عێراقیش دەگەیێنیت. 

 

 

گەرعاوی: بەر چەند رۆژێک کارمەندمان نارد بۆ پشکنین لە نەینەوا و سەڵاحەدین و هیچ ئاماژەیەکمان لەسەر ئەوە نەبینی و خۆزگە بەڕێزیان پێمان بڵێن لە کوێ تاوەکو دەستی بەسەردا بگرین، بەڵام هەر ئاوا قسەی گشتی بکرێت کە گوایە گەنمی هاوردە هەیە، ئەوە قسەیەکە ساڵانە دەیبیستین. ئەگەر ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بڕیاری قەدەخەکردنی هاوردەکردنی گەنم دەربکات، ئیدی لە کوێوە گەنم دێتە نێو عێراق؟ لە باشوور بە هەمان شێوە و یەک هاوردەکردنی گەنممان تۆمار نەکردووە. لەوانەیە لە هەندێ دۆخدا گەنمی سووری و ئێرانی لەبەر ئەوەی نزیکن لە شێوەی گەنمی خۆمان نەتوانین بیدۆزینەوە بەڵام گەنمی بیانی دیارە. ئەوەی کە لە تورکیا یان رووسیاوە دێت زۆر جیاوازە و هەر پشکنەرێك دەتوانێت گەنمی رووسی و ئۆکراینی لەوەی عێراق جیا بکاتەوە؛ بۆیە دەڵێم خۆزگە بەڕێزیان شوێنی هاتنە ناوەوەی ئەو گەنمە و شوێنی کۆگاکردنیمان پێ بڵێت تاوەکو من لە سبەینێوە لیژنەیەکی تایبەت ببەم و پشکنینی بۆ بکەن، بەڵام ئەگەر تەنیا قسەی گشتی بێت، ئەوا هەموو کەسێک دەتوانێت قسە بکات بێ ئەوەی بەڵگەیەکی هەبێت ئەوە نابێت. ئێمە رێگە نادەین یەک تۆن گەنمی هاوردەکراو بێتە نێو وڵاتەوە.