حكومەت مانگانە 7 ملیار دینار لە هەڵگرتنەوەی زبڵ خەرج دەكات
رووداو- هەولێر
شارەزایەكی ئابووری دەڵێت تەنیا لەو زبڵ و خاشاكەی رۆژانە لە هەولێر كۆدەكرێتەوە، دەتوانرێ 75 مێگاوات كارەبای لێ بەرهەم بێت، چونكە زۆربەی ئەو خاشاكە پاشماوەی خۆراكە. بەپێی ئەو بەدواداچوونەی لەلایەن كۆمپانیاكانی كۆكردنەوەی خاشاكەوە بۆ زبڵ و خاشاكی هەولێر كراوە، 50%ی ئەو زبڵە لە پاشماوەی خۆراكە.
رۆژانە شەش هەزار تۆن!
هەریەك لە شارەوانی پارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك رۆژانە لە رێی تیمەكانی شارەوانی و كۆمپانیاكانی پاككردنەوە، زبڵ و خاشاكی شار و شارۆچكە و گوندەكان كۆدەكەنەوە و دەیخەنە ژێر گڵ، بەبێ ئەوەی جارێكی دیكە سوودی لێ وەربگیرێتەوە. ئەوەش لە كاتێكدایە كە دەتوانرێ لەو زبڵە سەتان مێگاوات كارەبا بەرهەم بێت و لە رێی ریسایكلینەوە بە هەزاران تۆن كەرەستەی خاوی لێ بەرهەم بێتەوە.
بەپێی ئامارێك كە (رووداو) لە رێی شارەوانییەكانی پارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆكەوە كۆی كردووەتەوە، رۆژانە شەش هەزار تۆن زبڵ و خاشاك لە شارەكانی هەرێمی كوردستان كۆدەكرێتەوە. لەو بڕەش تەنیا لە پارێزگای دهۆك 630 تۆن نایلۆن و كارتۆنی لە رێگەی سێ كۆمپانیاوە لێ جیادەكرێتەوەو وەك كەرەستەی خاو هەناردەی توركیا دەكرێت.
7 ملیار دینار بۆ كۆكردنەوەی زبڵ
بە گوتەی پسپۆڕانی ئابووری، لە هەندێك وڵات كۆكردنەوەی زبڵ نەك پارەی ناوێت، بەڵكو پارەشی پێ پەیدا دەكرێ، بەڵام لە كوردستان بە ملیاران دینار لە كۆكردنەوەی زبڵدا خەرج دەكرێ.
بەپێی ئەو ئامارەی لە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارەوە دەست (رووداو) كەوتووە، تێچووی هەر مانگێكی كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك شەش ملیار و 945 ملیۆن و 820 هەزار دینارە. زۆرترین ئەو پارەیەش بۆ كۆكردنەوەی زبڵی پارێزگای هەولێر تەرخان دەكرێ كە دوو ملیار و 645 ملیۆن و 820 هەزار دینارە. هەروەها بۆ زبڵی دهۆك دوو ملیار و 300 ملیۆن دینار و بۆ زبڵی سلێمانیش دوو ملیار دینار خەرج دەكرێ.
هەولێر 2000 تۆن زبڵی هەیە
فەرمان خەلیل، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری و ژینگەپارێزی لە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار بە (رووداو)ی راگەیاند، سەرۆكایەتی شارەوانی هەولێر ماوەی 13 ساڵە رۆژانە لەرێگەی 25 شارەوانییەوە 2000 تۆن زبڵ و خاشاكی شار و شارۆچكە و گوندەكان كۆدەكاتەوە و لە زبڵخانەی كانی قرژاڵە فڕێ دەدرێت و تیمەكانی زبڵخانەكەش دوای پەرتكردنی بە خۆڵ زبڵەكە دادەپۆشن.
بە گوتەی ئەو بەرپرسەی وەزارەتی شارەوانی، نیوە زیاتری زبڵی هەولێر خۆراكە، بۆیە زۆربەی كات گازی میسانی لێ دەردەچێ و گڕدەگرێ. دووكەڵی زبڵەكە ژینگەی شارەكەی پیس كردووە. ئەو ئاوەشی لەگەڵ زبڵەكەدایە رۆدەچێتە زەوی و ئاوی ژێر زەوی پیس دەكات.
9 كۆمپانیا داوای زبڵی هەولێر دەكەن
بۆ رزگاربوون لە زیانەكانی ئەو زبڵ و خاشاكە، سەرۆكایەتی شارەوانیی هەولێر لە هەوڵی دامەزراندنی كارگەیەكی لێكجیاكردنەوە و ریسایكلیندایە. بۆ ئەم مەبەستەش 9 كۆمپانیای خۆماڵی و بیانی پڕۆژەیان پێشكەش كردووە.
فەرمان خەلیل دەڵێت "هەندێ لەو كۆمپانیایانە پڕۆژەیان بۆ دامەزراندنی كارگەی لێكجیاكردنەوە پێشكەش كردووە، بەڵام هەندێكی دیكەیان دەڵێن دەتوانین لە پاشماوەی ئەو زبڵ و خاشاكە پەیین و وزەی كارەبا بەرهەم بهێنین، داوا دەكەن حكومەت كارەباكەیان لێ بكڕێتەوە".
بە گوتەی فەرمان خەلیل، شوێن بۆ دامەزراندنی دەستنیشان كراوە، بەڵام دامەزراندنی كارگەكە لە قۆناغی لێكۆڵینەوەدایە، چونكە كۆمپانیاكان داوا دەكەن حكومەت تێچووی پرۆژەكە لەئەستۆ بگرێت، حكومەتیش حەزدەكات كۆمپانیاكان پڕۆژەكە بەشێوەی وەبەرهێنان بكەن و بۆ تێچووەكەی سوود لەبەرهەمی خاشاكەكە وەربگرن.
فەرمان خەلیل گوتی "ئامانجی سەرەكی ئێمە رزگاربوونە لە خاشاكەكە و زیانە ژینگەییەكانی. ئەگەر كۆمپانیاكان بتوانن لە قۆناغی سەرەتاییدا وزەی كارەبا و پەیینی لێ بەرهەم بهێنن، شتێكی باشە".
پرۆژەی فەرەنسییەكان شكستی هێنا
لە پارێزگای سلێمانی رۆژانە 2050 تۆن خاشاك هەڵدەگیرێتەوە، لەبەرامبەردا حكومەت دوو ملیار دینار دەداتە كۆمپانیاكانی پاككردنەوە. زبڵ و خاشاكەكەش لە ناوچەی تانجەرۆ فڕێدەدرێ، بەبێ ئەوەی سوودی لێ وەربگیرێ.
رزگار ئەحمەد، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری لە سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی بە (رووداو)ی گوت "بەر لە قەیرانی دارایی گرێبەستێكمان لەگەڵ كۆمپانیای لاڤارجی فەرەنسی هەبوو كە كارگەیەكی ریسایكلین دابمەزرێنێ و چارەسەری خاشاكەكە بكات، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە، ئەنجوومەنی وەزیران پارەی بۆ پڕۆژەكە تەرخان نەكرد، بۆیە گرێبەستەكە هەڵوەشایەوە و پڕۆژەكە شكستی هێنا. ئێستا تەنیا خاشاكەكە لەژێر خاك دەنێین".
سەرەڕای قەیرانی دارایی، بەڵام شارەوانیی سلێمانی هێشتا بێئومێد نەبووە و دەیەوێ بە هەر شێوەیەك بێت، پرۆژەكە جێبەجێ بكرێ.
رزگار ئەحمەد گوتی "كۆمپانیا فەرەنسییەكە تەواوی پێداویستیی كاركەگەی هێناوە. بەرپرسانی پارێزگای سلێمانی ئێستا لەگفتوگۆدان لەگەڵ كۆمپانیاكە بۆ ئەوەی كارەكانی تەواو بكات، ئەوانیش پارەكەی بە چەند قیستێك بۆ دابین بكەن".
50%ی زبڵ پاشماوەی خۆراكە
بەپێی ئەو توێژینەوە سەرەتاییەی بۆ پێكهاتەی زبڵ و خاشاكی شاری هەولێر كراوە، دەركەوتووە بەشێوەیەكی گشتی 50%ی خۆراكە.
شوان جەمال، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری لە كۆمپانیای ئەرتوش كە كۆمپانیاكەیان رۆژانە 510 تۆن زبڵ لە 33 گەڕەك و چەند ناحیە و قەزایەكی شاری هەولێر كۆدەكاتەوە، دەڵێت "سەرەتا بیرمان لەوە كردەوە كارگەیەكی لێكجیاكردنەوە و ریسایكلین بۆ ئەو خاشاكە دابمەزرێنین كە رۆژانە كۆی دەكەینەوە، بەڵام دوای توێژینەوە لەسەر پێكهاتەی زبڵەكە بۆمان دەركەوت نزیكەی 60%ی پاشماوەی ئەو زبڵە خۆراكە، 7%ی كارتۆنە، 8%ی شووشە و نایلۆنە. 10%ی دار و گژ و گیایە. 5%ی تەنەكە و ئاسنە، 10%ی جلوبەرگ و شتی دیكەیە. جیاكردنەوەی ئەمەش ئاسان نییە. تەنیا دەمانتوانی سوود لە كارتۆن، شووشە و پلاستیك و نایلۆنەكە وەربگرین، بەڵام ئەویش بڕێكی زۆر كەم بوو، بۆیە وازمان لە بیرۆكەی دامەزراندنی كارگەكە هێنا".
75 مێگاوات كارەبا لە زبڵی هەولێر
زبڵ یان خاشاك لە سادەترین پێناسەیدا، بریتییە لە هەموو ئەو پاشماوانەی كە لە چالاكیی رۆژانەی مرۆڤ پەیدا دەبێت.
د.بەختیار سابیر، پسپۆڕ لە توێژینەوەی كەڵكی ئابووری و هەڵسەنگاندنی پڕۆژەكان كە توێژینەوەی لەسەر كەڵكی ئابووری پڕۆژەی دانانی كارگەی ریسایكلین بۆ كۆمپانیایەك كردووە، بە (رووداو)ی گوت "زیانەكانی زبڵ و خاشاك بۆ ژینگە و ئاوی ژێر زەوی و تەندروستی زۆر زۆرە، ئەگەر ریسایكلین نەكرێت و بخرێتە ژێر خاك. بەپێچەوانەشەوە ئەم خاشاكە گەوهەرێكە ئەگەر وڵات بزانێت سوودی لێ ببینێ، بۆیە هەندێ وڵاتی ئەوروپی جگە لەخاشاكی خۆیان، خاشاكی وڵاتانی دیكەش دەكڕن".
د.بەختیار سابیر، 2000 تۆن زبڵەكەی هەولێر بە نموونە وەردەگرێ و باسی سوودەكانی دەكات ئەگەر ریسایكلین بكرێ و دەڵێت "زبڵی هەولێر 50%ی پێكهاتەكەی خۆراكە، لەوەش دەتوانرێ رۆژانە 75 مێگاوات كارەبا و 78 تۆن خەڵووزی لێ دروست بكرێ، ئەو خەڵووزە زۆر تایبەتە و بۆ قیرتاوكردن بەكاردێ كە نرخەكەی زۆر گرانە. ئەو 50%ی كە دەمێنێتەوە دەتوانرێ 100 تۆن شووشە، 60 تۆن قوماش، 180 تۆن كاغەز، 70 تۆن ئاسن، 140 تۆن پلاستیك، 120 تۆن دار، 80 تۆن مادەی جۆراوجۆری دیكەی لێ دروست بكرێ".
د.بەختیار زیاتر لە سوودە ئابوورییەكانی ریسایكلین ورد دەبێتەوە و دەڵێت سوودەكانی ریسایكلین تەنیا پاككردنەوەی ژینگە و ئاوی ژێر زەوی نییە، بەڵكو بە سوودوەرگرتن لە كەرەستە خاوە بەدەستهاتووەكان دەتوانرێت 8 كارگەی بچووك دابمەزرێت كە هەریەكەیان سوودی ئابووریی خۆی هەیە.
د.بەختیار دەڵێت "تێچووی بەرهەمهێنانی سەرجەم ئەو كەرەستە خاوانە ئەوەندە هەرزان دەكەوێت، تەنیا 30%ی نرخی راستەقینەیەتی".
بۆ سەركەوتنی پرۆژەكە و راكێشانی سەرنجی كۆمپانیاكان، د.بەختیار پێشنیاز دەكات حكومەت كەمێك تێچووی كۆكردنەوەی خاشاكەكە و لێكجیاكردنەوەی لەئەستۆ بگرێت، دوای كەوتنە سەركاری پڕۆژەكە قۆناغ بەقۆناغ ئەرك و تێچووەكە بخاتە ئەستۆی كۆمپانیاكە "ئەگەر حكومەت ئەم هەنگاوە بنێ، پرۆژەكە زیاتر سەركەوتوو دەبێ و سوودمەندی یەكەمیش حكومەت دەبێت، چونكە زیانە ژینگەیی و تەندروستییەكانی خاشاكەكە نامێنێت و كەرەستەی خاویشی بە هەرزان دەستدەكەوێت، هەلی كار زۆر دەبێ و رێژەی بێكاری كەم دەبێتەوە. هەروەها خەرجی كۆكردنەوە و داپۆشنی زبڵ و خاشاك بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە، دەشتوانێ باج لە كارگە و پڕۆژەكان وەربگرێ".
توركیا كارتۆن و نایلۆنی كوردستان دەكڕێت
لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان تەنیا لە پارێزگای دهۆك كۆمپانیای لێكجیاكردنەوەی خاشاك هەیە كە یەكێكیان لە قەزای ئاكرێیە و رۆژانە 130 تۆن خاشاك وەردەگرێت و نایلۆن و كارتۆنی لێ جیادەكاتەوە و هەناردەی توركیای دەكات. دوو كارگەی دیكەش لە شاری دهۆكن، ئەوانیش رۆژانە نزیكەی 500 تۆن خاشاك وەردەگرن و نایلۆن و كارتۆنی لێ جیادەكەنەوە.
حازم عەبدی، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری لە سەرۆكایەتی شارەوانیی دهۆك بە (رووداو)ی گوت "ئەو كارگانە گرێبەستی 10 ساڵیان لەگەڵ سەرۆكایەتی شارەوانیی دهۆك هەیە، بەپێی گرێبەستەكە دوای تەواوبوونی ماوەكە كارگەكان بەهەموو ئامێرەكانەوە دەبنە موڵكی شارەوانیی دهۆك".
حازم عەبدی گوتیشی "لە پارێزگای دهۆك رۆژانە نزیكەی 2000 تۆن خاشاك كۆدەكرێتەوە، لە بەرامبەردا حكومەت مانگانە نزیكەی دوو ملیار و 200 ملیۆن دینار دەداتە كۆمپانیاكانی پاككردنەوە".
زبڵ كۆكردنەوە دەبێتە پارە
بە بڕیاری سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە مانگی ئاداری ئەمساڵەوە شارەوانیی پارێزگاكان بڕێك پارە لە بەرامبەر فڕێدانی خاشاك لە شوێنە بازرگانییەكان وەردەگرن. ئێستا بیرۆكەیەك هەیە كە لە سەرەتای ساڵی نوێ لە بەرامبەر فڕێدانی زبڵ و خاشاكی ماڵان، مانگانە بۆ خانووی 100 تاوەكو 200 مەتری سێ هەزار دینار و بۆ خانووی 250 مەتری بەسەرەوە پێنج هەزار دینار وەربگیرێت.
فەرمان خەلیل، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری و ژینگەپارێزی لە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار بە (رووداو)ی گوت "ئەگەر ئەو بیرۆكەیە سەربگرێ، حكومەت تەواوی ئەو پارەیەی دەستدەكەوێتەوە كە مانگانە دەیداتە كۆمپانیاكانی پاككردنەوە".
پێكهاتەی زبڵی شاری هەولێر
50% خۆراك
12% مادەی سووتاو
9% كاغەز
7% پلاستیك
6% دار
5% شووشە
3.5% ئاسن
3% قوماش
12% شتی دیكە
2000 تۆن زبڵەكەی هەولێر چی لێ بەرهەم دێت؟
75 مێگاوات كارەبا
78 تۆن خەڵووز
100 تۆن شووشە
60 تۆن قوماش
180 تۆن كاغەز
70 تۆن ئاسن
140 تۆن پلاستیك
120 تۆن دار
80 تۆن ماددەی جۆراوجۆر