پرۆژەكانی بەخێوكردنی هەوێردە لە كوردستان زیاتر دەبن
رووداو- هەولێر
خاوەنی یەكەم پرۆژەی بەخێوكردنی هەوێردە لە كوردستان دەڵێت دوای سەركەوتنی پرۆژەكەی، بە سەتان پرۆژەی بچووك و سێ پرۆژەی گەورە بە سوود وەرگرتن لە پرۆژەكەی ئەو، لە هەرێمی كوردستان دامەزراون.
هەوێردە (Japanese Quail) لەسەر ئاستی جیهان پەلەوەرێكی ناسراوە، دەمێكە لە ژاپۆن و چین و چەند وڵاتێكی دیكەی كیشوەری ئاسیا و ئەوروپا وەك پرۆژەیەكی بازرگانی بە مەبەستی گۆشت و هێلكە بەخێودەكرێت. لە توركیا، لوبنان و میسریش بەخێوكردنی ئەو پەلەوەرە قۆناغی باشی بڕیوە.
ئەگەرچی ئەم باڵندەیە لە هەرێمی كوردستان ناسراوە، ساڵانە لە وەرزی بەهار و هاویندا دەردەكەوێت و خەڵك بەمەبەستی بەخێوكردن بۆ جوانی و گۆشتەكەی راوی دەكەن، بەڵام بەخێوكردنی لەكێڵگە وەك پرۆژەی بازرگانی بیرۆكەیەكی تازەیە.
پەیام سادق، مامۆستا لە بەشی سامانی ئاژەڵ لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین، ماستەری لە بەخێوكردنی هەوێردە لە توركیا وەرگرتووە، خاوەنی یەكەم پرۆژەی بەخێوكردنی هەوێردەیە بەشێوەی بازرگانی.
ئەو دەڵێت "بەر لە دامەزراندنی پرۆژەكەی ئێمە لەكۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین كە بەدانانەوەی 270 هێلكەی هەوێردە دەستمان پێكرد، هیچ پڕۆژەیەكی بەخێوكردنی هەوێردە بۆ مەبەستی هێلكەو گۆشت لە كوردستان نەبوو، بەڵام دوای بڵاوبوونەوەی راپۆرتێك لەسەر پرۆژەكەی ئێمە لە هەفتەنامەی (رووداو) چەندین كەس لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك و شارۆچكەكانی رانیە و قەڵادزێ و سۆرانەوە بۆ دامەزراندنی پرۆژەی بەخێوكردنی هەوێردە پەیوەندییان پێوەكردم".
بەر لە دامەزراندنی پڕۆژەكەی پەیام، هێلكەی هەوێردە لە بەغدا و گۆشتەكەشی بەشێوەی بەستوو لە ئێرانەوە هاوردە دەكرا، بەڵام ئێستا پرۆژەكانی ناوخۆ تارادەیەك پێداویستی خەڵكیان لە هێلكە و گۆشت دابین كردووە و وەك جاران هێلكەی ئەم باڵندەیە هاوردە ناكرێت.
پەیام سادق گوتی "دوای بڵاوبوونەوەی زانیاری لەسەر سوودە ئابووری و تەندروستییەكانی هێلكە و گۆشتی هەوێردە و ئاسانیی بەخێوكردنی، بەسەتان كەس لە هەولێر و شارەكانی دیكەوە پرۆژەی بچووكی بەخێوكردنی هەوێردەیان لەماڵ و كێڵگەكانیان دامەزراند، بەشێكی زۆری ئەم پرۆژانەش لەرێگەی دانانەوەی هێلكەی پرۆژەكەی ئێمە دەستیان پێكرد".
تایبەتمەندی ئەم باڵندەیە لەوەدایە، ساڵانە 280 تاوەكو 300 هێلكە دەكات، هێلكەكانیش لە ماوەی 17 رۆژ دەتروكێن، بەچكەكانیشی زۆر زوو گەشە دەكەن و دوای 35 رۆژ هێلكە دەكەن و كێشیان دەگاتە 250 تاوەكو 300 گرام.
پرۆژەكەی مامۆستا پەیام لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوو بە دانانەوەی 270 هەوێردە دەستی پێكرد، دوای چل رۆژ لە دامەزراندنیشی، بەرهەمی هێلكەی پرۆژەكەیان خستە بازاڕ و تا ئێستا زیاتر لە 70 هەزار هێلكە و زیاتر لە 2000 هەوێردەیان فرۆشتووە.
پەیام سادق دەڵێت "جگە لە پرۆژە بچووكەكان، سێ پرۆژەی گەورەش بە سوود وەرگرتن لە هێلكە و سیستەمی بەخێوكردنی پڕۆژەكەمان لە هەرێمی كوردستان دامەزراون، یەكێكیان لەپارێزگای دهۆكە و دووەكەی دیكەش لە هەولێرن. پرۆژەكان گەیشتوونەتە قۆناغی بەرهەم و رۆژانە هێلكە دەنێرنە بازاڕ".
بنار فوئاد سلێمان، مامۆستا لەكۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین، بە هاوبەشی لەگەڵ چەند مامۆستایەكی دیكەی كۆلێژەكەی بەر لە سێ مانگ كێڵگەیەكی بەخێوكردنی هەوێردەی لە هەولێر دانا. بنار گوتی "دوای سەركەوتنی پڕۆژەكە، لەگەڵ چەند مامۆستایەك كە ئەوانیش پسپۆڕییان لەبەخێوكردنی پەلەوەر هەیە، بیرمان لە دامەزراندنی پرۆژەیەكی بەخێوكردنی هەوێردە كردەوە، ئامانجیشمان جگە لە مەبەستە بازرگانییەكەی، پەرەپێدانی زانستی بەخێوكردنی هەوێردە بوو لە كوردستان".
پرۆژەكەی بنار و هاوپشكەكانی بە دانانەوەی 1300 هێلكە لە مانگی ئابی ئەمساڵ دەستی پێكرد، ئێستا پرۆژەكە گەیشتووەتە قۆناغی بەرهەم. بنار گوتی: "پڕۆژەكەمان دوو هێڵی هەیە، هێڵێكی بۆ بەرهەمهێنانی هێلكەیە، ئێستا رۆژانە زیاتر لە 600 هێلكە دەنێرینە بازاڕ. لە هێڵی گۆشتیش تاوەكو ئێستا 600 هەوێردەمان فرۆشتووە، بەشێكی دیكەشمان ئامادەیە بۆ فرۆشتن".
لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان دوو جۆر هەوێردە هەیە، هەوێردەی خۆماڵی و هەوێردەی جامۆ، جۆری دووەمیان كێشی 100 گرام لە كێشی خۆماڵییەكە زیاترە، بۆیە خواستی زیاتری لەسەرە، ئەمەش وای كردووە بەشێك لە پرۆژەكان جۆری دووەمیش بەخێو بكەن .
بنار و هاوپیشەكانی بۆ بەرزكردنەوەی كوالێتی گۆشت و هێلكەكان و زیادكردنی كێشی هەوێردەكانیان، پەیڕەوی سیستەمێكی پێدانی ئالیك دەكەن، لەم رێگەیەشەوە كێشی هەوێردەی خۆماڵیان بۆ 250 گرام و كێشی هەوێردەی جۆری جامبۆشیان بۆ 350 تاوەكو 400 گرام زیاد كردووە.
بنار فوئاد كە ماستەری لەزیادكردنی كێشی باڵندەی هەوێردە هەیە، گوتی: " لەرێگەی پێدانی وێنجە، ئاوی سیر، گێزەر و سماق و تێكەڵكردنی گەڵای كالیپتۆز بەشێوەیەكی زانستیانە لە هەندێك ژەمی هەوێردەكان، توانیمان كوالێتی هێلكەكان لە تام و قەبارەوە بەرزبكەینەوە و كێشی هەوێردەكانیش زیاد بكەین".
جگە لە پرۆژەكەی بنار، ئێستا لە شاری هەولێر پرۆژەیەكی دیكەی بەخێوكردنی هەوێردە هەیە، كە بەر لە ساڵێك بە دانانەوەی 5 هەزار هێلكە دەستی پێكرد، بەڵام ئەم پرۆژەیە لەبەخێوكردن پەیڕەوی سیستەمی كراوە دەكات نەك قەفەز.
هاوكار مەسعود، خاوەنی پرۆژەیەكە گوتی "دوای بینینی پرۆژەكەی كۆلێژی كشتوكاڵ بیرۆكەی دامەزراندنی پرۆژەی بەخێوكردنی هەوێردەم لا دروست بوو، بۆیە بەسود وەرگرتن لەهێلكەی پرۆژەكەی كۆلێژ پرۆژەكەم دامەزراند، بەڵام بەسیستەمی كراوە". پرۆژەكەی هاوكار، تاوەكو ئێستا زیاتر لە 10 هەزار هەوێردەی زیندوو و بە هەزاران هێلكەی بەبازاڕ كردووە.
بەگوتەی بەخێوكەرانی باڵندەی هەوێردە دوای ئاشنابوونی خەڵك بە سوودە ئابوورییەكانی بەخێوكردنی هەوێردە، رۆژ لە دوای رۆژ بەخێوكردنی ئەم باڵندەیە لە هەرێمی كوردستان لەزیادبووندایە، هەندێ سەرمایەداریش لە هەوڵی دامەزاندنی پرۆژەی گەورەدان.
حامید ئیسماعیل، دانیشووی هەڵەبجە كە بە نیازی دامەزراندنی پرۆژەیەكی گەورەی بەخێوكردنی هەوێردەیە گوتی "بەر لە ساڵێك بەئامانجی كۆكردنەوەی زانیاری بۆ دامەزراندنی پڕۆژەی بەخێوكردنی هەوێردە لە هەڵەبجە، سەردانی ئێران و میسرم كرد، بۆم دەركەوت بەخێوكردنی ئەم باڵندەیە سوودێكی ئابووری زۆری هەیە، بۆیە بڕیاری دامەزاندنی پڕۆژەكەم دا". گوتیشی "قۆناغی یەكەمی پرۆژەكەش بە دانانەوەی 25 هەزار هێلكە دەستپێدەكات".
پرۆژەكان بێ مۆڵەتن
رەمەزان محەممەد، بەرێوەبەری سامانی ئاژەڵ لەوەزارەتی كشتوكاڵا و سەرچاوەكانی ئاو بە (رووداو)ی گوت "تا ئێستا هیچ پڕۆژەیەكی بەخێوكردنی هەوێردە بە فەرمی مۆڵەتی وەرنەگرتووە، بەڵام ئاگادارین چەندین پڕۆژەی بەخێوكردنی هەوێردە لە كوردستان دامەزراون".
رەمەزان محەممەد گوتیشی "پرۆژەی بەخێوكردنی هەوێردە جگە لەوەی سوودێكی باش بەخاوەن پرۆژەكە دەگەیەنێت، دەبێتە هۆی دابینكردنی جۆرێكی دیكەی گۆشت و هێلكە، بۆیە ئێمە پشتگیری لەدامەزراندنی ئەو جۆرە پرۆژانە دەكەین".