زوبێر ساڵح بۆ (رووداو): مەلای جزیریم لە حوجرەی مزگەوتەكان هێنایە دەرەوە
رووداو - هەولێر
خەڵك دەیانگوت زوبێر قورئانی كردووەتە گۆرانیهونەرمەند زوبێر ساڵح، لەساڵی 1965 لە شاری حەسەكەی رۆژئاوای كوردستان لەدایكبووە. تەمەنی 7 ساڵان بووە كە دەستی بە گۆرانیگوتن كردووە، بەو پێیەی باوكی یەكێك بووە لە دەنگبێژە بەناوبانگەكانی ناوچەكەیان. ئەوەش كاریگەری هەبووە لەسەر ئەو. زوبێر ساڵح لە ساڵی 1979 یەكەم بەرهەمی خۆی تۆمار كردووە كە گۆرانییەك بوو لەسەر كۆچی دوایی مەلا مستەفا بارزانی. تاوەكو ئێستا خاوەنی 18 بەرهەمە، جگە لەو كاسێتانەی لە بۆنەكاندا تۆمار كراون و ئێستاش لە تۆمارگاكانی رۆژئاوای كوردستان دەفرۆشرێن. زوبێر ساڵح دوای كلیپكردنی گۆرانی “سەباحولخەیر خانا من”، كە تێكستەكەی شیعرێكی مەلای جزیرییە، زیاتر لە پارچەكانی دیكەی كوردستان ناسرا، بە تایبەتی لە باشووری كوردستان. زوبێر دەڵێت “ئەو گۆرانییە ناسنامەی منە”، هەروەها دەڵێت “ئەو گۆرانییە وایكرد خەڵك مەلای جزیری بناسن”. زوبێر ساڵح لە ساڵی 2000ەوە رۆژئاوای كوردستانی جێهێشتووە و ئێستا لە ئەڵمانیا نیشتەجێیە.
رووداو: تێكستی سەرجەم گۆرانییەكانی دوایین بەرهەمت شیعری مەلای جزیرین، زۆر سەرسامی بە مەلای جزیری؟
زوبێر ساڵح: من لە ساڵی 1988 ئاشنای شیعرەكانی مەلای جزیری بووم، برادەرێكم شەرحی دیوانەكەی مەلای جزیری بۆ هێنام بەناوی “العقد الجوهری”. شیعرەكان زۆر قورس بوون، مەلا ئەحمەدی زڤەنگی كە موفتی قامیشلۆ بوو، لێكدانەوەی بۆ شیعرەكان كردووە. كاتێك مانای شیعرەكانم خوێندنەوە، ئیدی نەمتوانی لێی داببڕێم.
هەموو كەسێك ناتوانێ خۆی لە قەرەی شیعرەكانی مەلای جزیری بدات، من بڕیارمدا شیعری “سەباحولخەیری خانا من” بكەمە گۆرانی و ساڵی 1988 تۆمارم كرد، زۆر خەڵك تێینەدەگەیشتن، دەیانگوت ئەوە بە چ زمانێك گۆرانی دەڵێت، تەنانەت هەندێكیان دەیانگوت زوبێر ئاوازی بۆ قورئان داناوە و ئایەتی قورئانی كردووەتە گۆرانی، بەڵام فەقێ و مەلاكان بە حوكمی ئەوەی زۆربەیان شیعرەكانی مەلای جزیرییان خوێندبووەوە تێیدەگەیشتن. دوای ماوەیەك خەڵكەكە راهات و شیعرەكانی مەلای جزیریان دەخوێندەوە.
رووداو: پێتوایە تۆ هۆكارێك بووی بۆ ئەوەی خەڵكی رۆژئاوای كوردستان مەلای جزیری بناسن؟
زوبێر ساڵح: بەڵێ بە دڵنیاییەوە، دەتوانم بڵێم هەتا ئەو گۆرانییەم نەگوت بەشێكی زۆری میللەتی كورد مەلای جزیرییان نەدەناسی. تەنیا ئەوانەی لە حوجرە و مزگەوتەكان بوون دەیانناسی، من مەلای جزیریم لە حوجرەكانەوە هێنایە نێو خەڵك.
رووداو: واتە مەلای جزیریش تۆی ناساند؟
زوبێر ساڵح: بەڵێ، دەتوانم بڵێم گۆرانی “سەباحولخەیری خانا من” ناسنامەی منە، زۆر كەس هەن ناوی من نازانن، بەڵام گۆرانییەكەم دەزانن.
رووداو: لە ساڵی 1988 ئەو گۆرانیەت گوتووە، بەڵام بۆچی تا ئەم دواییە خەڵكی پارچەكانی دیكەی كوردستان ئاشنای ئەو گۆرانییە نەبوون؟
زوبێر ساڵح: چونكە ئەوكات هۆكارەكانی گەیاندن وەكو ئێستا بەرفراوان نەبوون، دواتریش گۆرانییەكە بە ئامێری زۆر سادە تۆمار كراوە، لە ساڵی 2004 كلیپم بۆ ئەو گۆرانییە كرد و خەڵك زیاتر پێی ئاشنا بوون و پێشوازییەكی زۆر گەرمی لێكرا.
رووداو: پێتوایە بتوانی بەرهەمێكی دیكە لە ئاستی “سەباحولخەیر” دروستبكەی؟
زوبێر ساڵح: لەو باوەڕەدام دروستی بكەم، چونكە من هەم و هەڵبەستەكانی جزیریش هەن. دوایین بەرهەمم كە 9 تراكە، هەشتیان تێكستەكانیان شیعری مەلای جزیرین. شتی سەرنجڕاكێشی تێدایە كە لە ئاستی ئەو گۆرانیەدایە. چونكە تەكنیكی موزیكی زۆر بەرزی تێدا بەكارهاتووە. بۆ نموونە گۆرانی سەباحولخەیر تەنیا بە ئامێری بزق تۆمار كراوە.
رووداو: لێرە كەم هونەرمەند هەیە خۆی لە قەرەی شیعرەكانی شاعیرانی كلاسیكی وەك نالی یان مەحوی بدات و بیانكات بە گۆرانی، بۆ شیعرەكانی مەلای جەزیزیش هەر وایە؟
زوبێر ساڵح: بۆ شیعرەكانی مەلای جزیری خراپتریشە، هەموو كەسێك ناتوانێت شیعرەكانی بكات بە گۆرانی، زۆر كەس پێمدەڵێن تۆ زۆر بە جورئەتی كە توانیت شیعری مەلای جزیری بكەی بە گۆرانی. ئاوازدانان بۆ شیعرەكانی مەلای جزیری زۆر زەحمەتە. هەستی جزیری وەكو هەستی جگەرخوێن و تیرێژ نییە. بۆ نموونە تیرێژ زۆر لە شیعرەكانی بۆ گۆرانی هەڵپەڕكێ نووسیوە، بەڵام مەلای جزیری زیاتر شیعرەكانی تەسەوفن. جگە لە دەنگبێژەكان كە شیعرەكانی مەلای جزیرییان كردووەتە گۆرانی، تەنیا یەك هونەرمەند بە ناوی رەشید سۆفی چەند شیعرێكی جزیری كردووەتە گۆرانی.
رووداو: سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەرسامە بە مەلای جزیری، لەو باوەڕەدای ئەو گوێ لە گۆرانیەكانت بگرێت، بە تایبەتی گۆرانی سەباحولخەیر؟
زوبێر ساڵح: ئەوە پرسیاری منیشە، چونكە منیش بیستوومە بنەماڵەی بارزانی بە گشتی سەرسامن بە مەلای جزیری، بیستووشمە كە مەلا مستەفا ئەوكاتەی كۆچی دوایی كردووە، قورئانێك و دیوانێكی مەلای جزیری لە جانتاكەیدا بووە.
رووداو: سەرەتای ناسینی تۆ لە رێگەی ئاهەنگی ماڵان و بووكگواستنەوە بوو، بەڵام دواتر برایەكت بە دەستی رژێمی بەعسی سووریا كوژرا، گۆڕانكارییەكی زۆر بەسەر كارە هونەرییەكانتدا هات، ئەمە چۆن بوو؟
زوبێر ساڵح: راستە، ئەو برایەم زۆر كاریگەری لەسەر من هەبوو. دوو ساڵ لە من بچووكتر بوو، ساڵی 1988 لە كاتی كارەساتی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە گۆرانییەكم لەسەر هەڵەبجە گوت، لە هەموو بۆنەكاندا ئەو گۆرانییەم دەگوت و خەڵك دەگریان، ئەوەش رژێمی سووریای تووڕە كردبوو، جارێكیان هاتن لە دەرگایاندا پێیانگوتم تۆ بەو گۆرانییە هەستی خەڵك دەورووژێنی، وا بە ئاسانی لەسەرت ناچێت، دواتر براكەم شەهید كرا، لە راستیدا ئەوان مەبەستیان كوشتنی من بوو، بەڵام براكەم بەركەوت. شەهیدكردنی ئەو برایەم زۆر كاریگەری لەسەر من هەبوو، هەستێكی خەمناك باڵی كێشا بەسەر گۆرانیەكانمدا. دواتر وازم لە كاری هونەری هێنا، بەڵام رۆشنبیران و ئەدیبان هاتنە لام و گوتیان تازە تۆ بوویتە موڵكی هەموو میللەت، نابێت واز لە گۆرانیگوتن بهێنی.
رووداو: گۆرانیەكت لەسەر مستەفا بارزانی گوتووە، ئامادەی گۆرانی لەسەر سەركردەیەكی دیكەی كورد، بۆ نموونە عەبدوڵڵا ئۆجەلان بڵێیت؟
زوبێر ساڵح: بەڵێ راستە من گۆرانیەكم لەسەر مەلا مستەفای رەحمەتی گوتووە، بۆ زانیاری خوێنەرانیش ئەو گۆرانییە یەكەم گۆرانیم بوو كە لەساڵی 1979 تۆمارم كردووە، گۆرانییەكە یەك كاسێتی تەواوە، واتە یەك كاژێرە، گۆرانیەكە لە هۆنراوەكەی سەیدایێ تەیرییە. من لەسەر مرۆڤی زیندوو گۆرانی ناڵێم، چونكە رەنگە ئەو مرۆڤە بگۆڕێت ئەوكات گۆرانییەكەی منیش قیمەتی نامێنێ.
رووداو: بەنیاز نیت بگەڕێیتەوە رۆژئاوای كوردستان؟
زوبێر ساڵح: شەش مانگ لەمەوبەر لە رێگەی باكووری كوردستانەوە چوومە سەرێكانیێ، دوای 14 ساڵ كە بە زێدی خۆم شادبوومەوە لە خۆشیان گریام. كە خانووەكانی سەرێكانێیم بینی گوللەیان بەركەوتبوو، وامدەزانی ئەو گوللانە بەر دڵی من كەوتوون. بەڵام لە ترسی رژێم نەمتوانی بچمەوە حەسەكە، چونكە رژێم هێڵی سووری لە ژێر ناوەكەم داوە.
رووداو: ئێستا رۆژئاوای كوردستان لە قۆناخی شۆڕشدایە، هیچ سروودێكی شۆڕشگێڕیت بۆ رۆژئاوا تۆمار كردووە؟
زوبێر ساڵح: بەڵێ دوو سروودم تۆمار كرد، یەكێكیان هەشت هونەرمەند پێكەوە دەیڵێین، بەڵام بەداخەوە لەبەر ململانێی حیزبی كەس ئامادە نەبوو ئەو بەرهەمە بڵاوبكاتەوە، چونكە لە بەرهەمەكەدا دیمەنی پێشمەرگە و ئاڵای كوردستان و گەریلا و رێپێوانەكانی ئەلپارتی و PKKەمان لە نێو كلیپەكە داناوە، بۆیە ناچار بووین كلیپەكە لە فەیسبووك و یوتیوب بڵاوبكەینەوە. هەروەها لە كلیپەكەی خۆمدا باسی چۆڵكردنی رۆژئاوای كوردستانم كردووە، داوا لە خەڵك دەكەم زێدی خۆیان جێنەهێڵن، بۆ نموونە شاری حەسەكە پێشتر 70%ی كورد بوو، ئێستا 70%ی بووەتە عەرەب و تەنیا 30%ی كوردی تێدا ماوە. پێشتر دوژمن كوردستانی تەعریب دەكرد، ئێستا ئێمە بە دەستی خۆمان تەعریبی دەكەین.
رووداو: پەیوەندیت لەگەڵ هونەرمەندانی كوردستان چۆنە؟
زوبێر ساڵح: چەند جارێك سەردانی هەرێمی كوردستانم كردووە، تەنیا جارێك كە لە زاخۆ بووم، هونەرمەند عەبدولقەهار زاخۆیی بە تەلەفۆن پەیوەندی پێوەكردم و بەناوی هونەرمەندانی زاخۆ بەخێرهاتنی كردم.
رووداو: گۆرانیت بۆ زۆر رووداوی ناخۆش گوتووە وەكو هەڵەبجە، مردنی مەلا مستەفا بارزانی، تیرۆركردنی شێخ مەعشوق خەزنەوی، رووداوی 12ی ئادار لە قامیشلۆ، تەقینەوە گەورەكەی شنگال، بەڵام گۆرانیت بۆ قوربانیانی رووداوی رۆبۆسكێ نەگوتووە، بۆچی؟
زوبێر ساڵح: راستە ئەویش رووداوێكی گەورەبوو، لەسەر ئەوە رەخنە لە خۆم دەگرم، پێویست بوو گۆرانییەك بۆ ئەو رووداوە بڵێم، بەڵام خۆشم نازانم بۆچی نەمگوت.
رووداو: چۆن سەیری تۆڕی میدیایی رووداو دەكەی؟
زوبێر ساڵح: رۆژانە دووجار سەیری هەواڵەكانی تایبەت بە رۆژئاوای كوردستان دەكەم، دەتوانم بڵێم لەوەتەی (رووداو) كراوەتەوە، پێویستم بە جەزیرە و عەرەبییە نەماوە. ئاگادارم زۆربەی خەڵكی رۆژئاوای كوردستان چاوەڕێی ئەو بوڵتنە دەكەن، چونكە ئەوەی لەماوەی 24 كاژێر لە رۆژئاوای كوردستان روودەدات لەو كاژێرەدا باس دەكرێت.