محەممەد شوکری بۆ رووداو: ئەم ساڵ پرۆژەیەکی گەورەمان لە هەولێر دەبێت، لە بواری کەلوپەلە کارەباییەکانی ناو ماڵ

 

شوکری باسی لە پرۆژەیەکی گەورەی پیشەسازیی کەلوپەلی کارەبایی لە هەولێر کرد، کە بە هاوبەشی سێ وەبەرهێنەری تورکی، کۆری و کوردستانی جێبەجێ دەکرێت. هەرچەندە قەبارەی وەبەرهێنان هێشتا نەگەیشتووەتە ئاستی ساڵی 2024 بەهۆی کاریگەرییەکانی شەڕی ئیسرائیل و ئێران، بەڵام لە مانگەکانی 8، 9 و 10دا گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە. رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر نەوت و پڕۆژەی "هەژماری من"یش بە فاکتەری ئەرێنی بۆ زیادبوونی وەبەرهێنان دادەنرێن.

 

شوکری روونیکردەوە، زۆرترین وەبەرهێنان لە کەرتی پیشەسازیدا بووە، بەتایبەت لە دهۆک کە 35 شوێنی ئامادەکراو بۆ پرۆژە پیشەسازییەکان هەیە. حکومەت پلانی هەیە لە هەموو پارێزگاکان زەوی ئامادەبکات و ئاسانکاری پێشکەش بکات. 83%ی وەبەرهێنانەکان ناوخۆیین و تەنیا 17%یان بیانیین.

 

 

 

د. محەممەد شوکری: سەرەڕای ئەو دۆخەی ئێستا لە جیهان و دەوروبەری کوردستان هەیە، سەرباری ئەو شەڕ و ئاڵۆزییانە و ئەو کێشانەی ئێستاش هەیە، قەبارەی وەبەرهێنان بۆ ساڵی 2025 باشە، ئێمە ژمارەی مۆڵەتەکان دەکەینە پێوەر، تا ئێستا کە لەناو مانگی ئۆکتۆبەرداین، بۆ ئەم ساڵ زیاتر لە 100 مۆڵەتی وەبەرهێنانمان داوە. هێشتاش دوو مانگمان ماوە، ئامانجمان ئەوەیە بگەینە 200 مۆڵەت. لە کابینەی 9، 723 مۆڵەتی وەبەرهێنان دراوە، دەکاتە ٪45 تێکڕای هەموو ئەو مۆڵەتانەی لە کابینەکانی پێشوو دراون. ئەمەش بۆ پێداگیری سەرۆکوەزیران و ئاسانکارییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە.

لە ئەمساڵدا پرۆژەیەکی گەورەمان لە هەولێر دەبێت، لە بواری کەلوپەلە کارەباییەکانی ناو ماڵ، لە 30 جۆر پێکهاتووە لە ئامێری پرچ وشککردنەوە بگرە تا دەگاتە بەفرگر و جلشۆر، بە هاوبەشی نێوان سێ وەبەرهێنەر لە تورکیا و کۆریا و کوردستان جێبەجێ دەکرێت. تەنیا ماوە زەویمان رادەستبکرێت بۆ ئەوەی بەردی بناغەی دابنێین و پرۆژەکە جێبەجێ دەکرێت.

 

 

د. محەممەد شوکری: تا ئێستا ئێمە نەگەیشتووینەتە قەبارەی وەبەرهێنانی ساڵی 2024. شەڕی ئیسرائیل و ئێران کاریگەرییەکی راستەوخۆی لەسەر هەموو کەرتە ئابوورییەکان هەبوو، وایکرد لە بواری وەبەرهێنان سڵبوونەوەیەک هەبێت، بەڵام ئێستا باشە، مانگی 8 و 9  و 10 قەبارەی وەبەرهێنان و پێشکەشکردنی پرۆژە لەلایەن وەبەرهێنەری بیانی و ناوخۆیی زیادی کردووە.

 

رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا لە بابەتی نەوت، ئەوەش کاریگەرییەکی ئەرێنی لەسەر زیادبوونی وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان هەیە.

ئەوەی من دەیبینم لە کڕین و فرۆشتنی پرۆژەکانی بواری بیناسازی و یەکەکانی نیشتەجێبوون ئاستەکە بەرزبووەتەوە.

 

 

د. محەممەد شوکری: لە کەرتی پیشەسازی قەبارەی وەبەرهێنان زیادیکردووە، داواکاری ژمارە یەکی خەڵك ئێستا لە کەرتی پیشەسازییە، لە هەندێک ناوچە دەستمان بە درووستکردنی زەوی ئامادەکراو بۆ پرۆژەکانی پیشەسازی کردووە.

 

بۆ نموونە لە دهۆک 35 شوێن بە هەموو خزمەتگوزارییەکانی وەک کارەبا و ئاو و شەقام و تەختکردنی زەوییەکە ئامادەیە، وەبەرهێنەرەکان دەتوانن پرۆژە لە کەرتی پیشەسازی خۆراک پێشکەش بکەن و لە هەمان رۆژ مۆڵەتیان پێدەدرێت.

 

لە هەولێر، سلێمانی، گەرمیان، سۆران، ئاکرێ، هەڵەبجە، راپەڕین، سۆران، ئامێدی و زاخۆ و دهۆک شوێن بۆ وەبەرهێنان ئامادەیە یان ئامادە دەکەین، چونکە راسپاردەی سەرۆکوەزیران وایە، کە دەبێ لە داهاتوودا زەوی بۆ کارگەکان ئامادە بکەین، پاشان دەرفەتەکان رابگەیێنین، ئینجا پرۆپۆزەل لە وەبەرهێنەران وەربگرین و رەزامەندییان پێبدەین و هەمان رۆژ مۆڵەتیان پێبدەین.

 

 

د. محەممەد شوکری: 16 شوێن لە کوردستان هەن، لە هەولێر ناوچەیەکی تایبەت بە پیشەسازی و کەلوپەلەکانی کارەبا هەیە، زەوییەکە تەرخانکراوە، ناوچەیەکی تایبەتی نوێ جگە لە تیمار بۆ پیشەسازی قورس دیاری دەکرێ، لەگەڵ پارێزگاری هەولێر خەریکی دەستنیشانکردنی زەوییەکەین.

 

لە سلێمانی دوو شوێن بۆ وەبەرهێنانی پیشەسازی دیاریکراوە، لە گەرمیان 2500 دۆنم زەویمان وەرگرتووە، تەنیا ماوە دەست بە رێکارەکان بکەین. لە پەروێزخان بەهەمان شێوە،  لە هەڵەبجە 400 دۆنممان وەرگرتووە، بەڵام کێشەی جووتیارانی لەسەرە، پەنا بە خوا چارەسەر دەبێ و دەستپێدەکەین، خۆشم لەگەڵ گەشەپێدانەکە قسەم کردووەو بۆ ئەوەی بە زووترین کات خزمەتگوزارییەکانی تەواو بکات، سەرۆکوەزیران و حکومەتی هەرێمی کوردستان گرنگییەکی تایبەت بە هەڵەبجە دەدەن، بەتایبەت لە بواری پیشەسازی خۆراک. لە ناوچەکانی دیکەش زەوییەکانمان رادەستبکرێت، ئێمە گەشەپێدەریان بۆ دەستنیشان دەکەین، بۆ ئەوەی ئامادەیان بکەن.

 

 

د. محەممەد شوکری: بێگومان وەبەرهێنانی ناوخۆیی زیادی کردووە، ٪83 وەبەرهێنان لە کوردستان نێوخۆییە، ٪17 ی بیانییە، زۆرجار وەبەرهێنەرەکە نێوخۆییە، بەڵام بۆ هێنانی ئامێرەکان گرێبەستی لەگەڵ کۆمپانیایەکی بیانی کردووە، ئەمە هەر بە مۆڵەتی نێوخۆیی هەژمار دەکرێت.

 

 

د. محەممەد شوکری: رێگرییەک بۆ هاتنی وەبەرهێنانی بیانی نییە، ئێمە لە مامەڵەکردن لەگەڵ وەبەرهێنەرانی بیانی کەموکورتیمان هەیە، لە دوو ساڵی رابردوودا بە فەرمانی سەرۆکوەزیران یەکەیەک بۆ راکێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی پێکهێندراوە و زانیارییان کۆکردووەتەوە، ئێستا لەسەر ئەو رێگایەین کە زەوی ئامادە بکەین دواتر بانگهێشتی وەبەرهێنەرانی بیانی بکەین.

 

هەژماری من و چالاکبوونی سیستەمی بانکی وەبەرهێنان پێشدەخات، لە قۆناغی داهاتوو لە کەرتی تایبەت و کەرتی گشتیدا هەموو مووچەخۆرێک لە رێگەی کارتی بانکییەوە مووچە وەردەگرێت، مامەڵەی پارەی کاش نامێنێت.

 

لە ساڵی داهاتووشدا، کڕین و فرۆشتن لە بازاڕ دەبێتە کارتی بانکی، لە بازاڕکردن چیتر پێویست ناکات پارەی کاش بەکاربێنیت، بەڵکو بە کارتەکەت بازاڕی خۆت دەکەی، ئەمە وا دەکات پارەی زیاتر لە بانکەکان بمێنێتەوە و ببێتە پشتگیرییەک بۆ وەبەرهێنان.

 

 

د. محەممەد شوکری: لە 2006 ـەوە تاکو ئێستا 250 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون دروستکراوە، یان دروستدەکرێت، ئەوەی لای ئێمە تۆمارکراوە ٪60 بە هەرزان هەژمارمان کردووە، واتە ئەوەی لە بازاڕدا نرخێکی کەمتری هەیە و خەڵكێکی زیاتری کوردستان سوودی لێبینیوە، کرێنشینان و فەرمانبەران و کەمدەرامەتان توانیویانە بەهەر جۆرێک بێت یەکەیەکی نیشتەجێبوون بکڕن.

 

ئێمە وەکو حکومەتی هەرێمی کوردستان پلانمان بۆ درووستکردنی شوقەی کەمتێچوو بۆ کرێنشینان لە کەرتی تایبەت هەیە، پێش چەند رۆژێک لە عەنکاوە دەستمانپێکرد کە 720 شوقەیە بۆ گەنجانی کریستیان لە کوردستان و عەنکاوە.

 

لە گەرمیان پێشتر بڕیاردرابوو جێبەجێ بکرێت، بەڵام بەهۆی دۆخی ئابوورییەوە وەستاوە، کەی دۆخەکە باشتر بوو دەستپێدەکەین، لە زاخۆش بەردی بناغە دانراوە، پرۆژەکە هەموو شارەکان دەگرێتەوە، بەشێوەیەکی گشتی 20 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون بۆ کرێنشینان لەلایەن کەرتی تایبەت درووست دەکرێن.

وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەش 9 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون بۆ کەمدەرامەتان درووستدەکات، بەشێکیان تەواوکران و دران بە خانەوادەی شەهیدانی شەڕی داعش، پلان دانراوە ئەوانی دیکەش تەواوبکرێن، ئەو شوقانە هەم نرخەکەیان کەمترە هەم قیستەکەیان درێژخایەنترە.

 

بەشێوەیەکی گشتی ئێستا ژمارەیەکی کەم یەکەی نیشتەجێبوون دروستکراوە، نرخی یەکەکانی نیشتەجێبوونیش دابەزیون، وەکو جاران گران نییە، ئەمەش بەهۆی زۆری یەکەکانەوەیە کە درووستکراون.

 

 

د. محەممەد شوکری: ئەمساڵ کەمترین مۆڵەت بۆ پرۆژەکانی نیشتەجێبوون دراون، لەم ساڵدا تەنیا حەوت مۆڵەتی نیشتەجێبوون دراون، ئەمانەش رەزامەندیان پێش ساڵی 2024 وەرگرتووەو پێدانی مۆڵەتیان کەوتووەتە ئەم ساڵ، چونکە بە فەرمانی سەرۆکوەزیران پێدانی مۆڵەت بە پرۆژەکانی یەکەی نیشتەجێبوون راگیراوە، تاوەکو خوێندنەوەی زیاتری بۆ دەکرێت و بەپێی پێویستی شارەکان بڕیار دەدرێت چۆن جێبەجێ بکرێن.

 

 

د. محەممەد شوکری: یاسای وەبەرهێنانی ساڵی 2006 یاسایەکی کۆنە، وەبەرهێنان پێویستی بە یاسایەکی نوێ هەیە، لە ساڵی 2019 لیژنەیەکی هونەری کاری لەسەر یاسای وەبەرهێنان کرد، ئێمە داوامانکرد بکرێتە هەمواری یاسای وەبەرهێنان، بەڵام بەهۆی ئەوەی ٪80 پرۆژەکە بۆ یاسایەکە نوێ بوو، بۆیە لەگەڵ وەزیری داد و وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان بڕیاردرا پرۆژەکە ببێتە یاسای نوێی وەبەرهێنان، پرۆژە یاسایە نوێیەکە بڕگەی نوێ و رێنمایی نوێی تێدابوو، بەڵام لە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە مایەوە و رەوانەی پەرلەمان نەکرا. پەنا بەخوا لە قۆناغی داهاتوو کە پەرلەمان چالاک بوو رەوانە دەکرێت، بەڵام لەگەڵ بانکی نێودەوڵەتی لە گفتوگۆ دابووین و هەندێک گۆڕانکاری لە پرۆژە یاسایەکە کراوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەوە گۆڕانکارییە جیهانیانەی بواری وەبەرهێنان بگونجێت.

ئامانجمان ئەوەیە لە داهاتوودا ئاسانکاری زیاتر بۆ هەندێک کەرتی وەبەرهێنان بکەین، وەک کەرتەکانی پیشەسازی و کشتوکاڵ و گەشتیاری، لە ساڵی 2024 حەوت ملیۆن کەس سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردووە، بەڵام لەوانەیە کاریگەریی ئابووریان زۆر نەبووبێت، ستراتیژی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوەیە بتوانرێ ژمارەی گەشتیار بۆ 2030  بگاتە 20 ملیۆن کەس، لەگەڵ ئەوەشدا کوالێتی ناوچە گەشتیارییەکان باشتر بکرێن و گەشتیار لە شوێنەکە بمێنێتەوە و بێزار نەبێت، بەتایبەت ئەوانەی پارە خەرج دەکەن، وەک ئەوەی ئێستا پرۆژەی گەشتیاری گەلی عەلی بەگ دەستیپێکردووەو لە ماوەی دوو ساڵدا تەواو دەبێت.

بە گشتی 62 شوێن لەسەر چیاکان و ناوچە گەشتیارییەکان بۆ وەبەرهێنان ئامادەن.

 

د. محەممەد شوکری: پێش کابینەی 9، پرۆژەیەکی زۆر راگیرابوون، خاوەنەکانیان دەیانوت قەیرانی دارایی و شەڕی داعش هۆکاری وەستانی پرۆژەکان بوون، هەندێکیشیان هەر وەبەرهێنەر نەبوون و خەڵكی باش نەبوون.

 

11 پرۆژە لە کوردستان هەبوون کە کێشەیان هەبوو، لە دهۆک سێ پرۆژە هەبوون و هەموویان چارەسەرکراون، تەنیا بەشێک لە گرێبەستەکان ماون چارەسەر نەکراون، چونکە وەبەرهێنەرەکە فێڵی لە خەڵك کردووە. 

 

لە هەولێر چەند پرۆژەی گەورە هەبوون خەڵك تێیدا نیشتەجێ بووە و چارەسەرکراون، پرۆژەی دەشتی بەهەشت رەزامەندی سەرۆکوەزیران وەرگیراوە بۆ ئەوەی بدرێتە وەبەرهێنەرێکی دیکە، سێ کەس لە وەبەرهێنەران پرۆپۆزەڵیان پێشکەشکردووە، گفتوگۆمان لەگەڵ یەکێکیان کردووە، کە چۆن دەستپێبکەین و بەمزووانە جێبەجێی دەکەین. لە سلێمانی بەهەمان شێوە پرۆژەی پەککەوتوو هەبوو و چارەسەرکراوە، ئێستا هیچ پرۆژەیەکمان نییە وەستابێ و خەڵك تووشی کێشە بووبێت.

 

 

د. محەممەد شوکری: پرۆژەکانمان 10 ساڵ لێخۆشبوونیان لە باج و رسومات هەیە، لەگەڵ فەرمانگەی باج هەماهەنگیمان هەیە، بەشێک لە پرۆژەکان 10 ساڵەکەیان تێپەڕاندووە و داوای درێژکردنەوە دەکەن، بازاڕی عێراق و بازاڕی هەرێمی کوردستان پێکەوە گرێ دراون، عێراقیش یاسایەکی نوێی هەیە، ئەو کەرەستانەی لە هەرێمی کوردستان بەرهەمدێت بۆ شارەکانی دیکەی عێراق دەنێردرێت، گرفتەکە ئەوەیە کاتێک کارگەیەک 10 ساڵەکەی خۆی تەواو دەکات باج و رسوماتی دەکەوێتە سەر، ئەوکات ناتوانێت کێبڕكێی کارگەیەکی دیکە بکات، کە تازە درووست بووە و لێخۆشبوونی باج و رسوماتی هەیە، چونکە ئەوەی دووەم بە نرخێکی کەمتر کەرەسەتەکانی دەخاتە بازاڕ لەبەرئەوەی باج و رسوماتی لەسەر نییە، بەڵام کارگەکەی دیکە کە 10 ساڵ لێخۆشبوونی باج و رسوماتی تەواوکردووە، ناتوانێت بەو نرخە کەرەستە و کاڵاکانی بخاتە بازاڕەوە، بەڵام جەنابی سەرۆکوەزیران چەند بڕیارێکی داوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتانە، پەنا بە خوا لە یاسای نوێ ئەو کێشانە چارەسەر دەکەین.