پەکەکە بابەتێکی سەرەکیی کۆبوونەوەکانی ئەردۆغان و بەرپرسانی باڵای عێراق دەبێت

 

لە پاڵ پرسەکانی دیکەی پەیوەست بە ئاو و هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بۆ تورکیا، پەکەکە بابەتێکی سەرەکیی کۆبوونەوەکانی ئەردۆغان و بەرپرسانی باڵای عێراق دەبێت. 

 

دوایین سەردانی ئەردۆغان بۆ عێراق، لە ئاداری ساڵی 2011 بوو، کاتێک سەرۆکوەزیرانی تورکیا بوو. 

 

باسم عەوادی، گوتەبێژی حکومەتی عێراق دەڵێت، سەردانەکەی ئەردۆغان "خاڵی دەستپێکی گەورەی پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا" دەبێت و واژۆکردنی رێککەوتنێک لەسەر "هەڵوێستی هاوبەش بۆ ئاڵنگارییە ئەمنییەکان" و، "رێککەوتنێکی ستراتیجی لەسەر دۆسیەی ئاو" لەخۆدەگرێت. 

 

تورکیا لە ساڵانی رابردوودا ژمارەیەک ئۆپەراسیۆنی زەوینی لە سنووری هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە، فڕۆکە جەنگیەکانیشی زوو زوو پێگەکانی پەکەکەیان بۆردوومان کردووە، کە زیانی گیانی و مادی بۆ هاونیشتمانیانی باشووری کوردستانیش لێکەوتووەتەوە. 

 

بەگوێرەی ئاماری گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی کە چاودێریی ململانێکە دەکات، لە هاوینی 2015ـەوە 6 هەزار و 939 کەس لە هەردوو دیوی سنوور کوژراون، لەنێویاندا هەزار و 479 سەربازی تورکیا، 4 هەزار و 612 گەریلای پەکەکە، 622 سڤیل و 226 کەسی دیکەی نەزانراو. 

 

دامەزراوە قازانجنەویستە سەربەخۆیە ناحکومییەکە پیشانی دەدات؛ هەزار و 725 کەس لەوانە لەنێو سنووری باشووری کوردستان کوژراون، کە 108ـیان هاونیشتمانیی سڤیلن، بەڵام ئەو ئامارانەی رێکخراوی ئاشتیی جیهانیی ئەمریکی (CPT) بە رووداوی داون، پیشانی دەدەن، کە ژمارەکە زیاترە، بە جۆرێک کە لە ئابی 2015ـەوە 156 هاونیشتمانی کوژراون و 230ـی دیکەش برینداربوون. 

 

بە گوێرەی رێکخراوەکە کە بایەخ بە پێشێلکارییەکانی سنووری هەرێمی کوردستان لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە دەدات، بەهۆی شەڕەکەوە 161 گوندی باشووری کوردستان بە تەواوی چۆڵکراون و، بە ناوچەی قەدەخە دەژمێردرێن. هەروەها 602 گوندی دیکە لەژێر هەڕەشەی چۆڵکردندان و زۆرینەی خەڵکەکەی جێیان هێشتووە.

 

 

یەشار گولەر، وەزیری بەرگریی تورکیا مانگی رابردوو بە رۆژنامەڤانانی گوت، ئەنقەرە ئامانجییەتی بەقووڵایی 30 بۆ 40 کیلۆمەتر بە درێژایی سنوور، رێڕەوێکی ئەمنی دروستبکات. 

 

وەزیرەکە هەفتەی رابردووش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا گوتی، لە سنوورەکانی عێراق کە مەبەستی هەرێمی کوردستان بوو، "بۆ پاراستنی ئاسایشی سنوورەکانیان" 30 کیلۆمەتری سنووریان کۆنترۆڵکردووە. گولەر گوتیشی: "ئامانجمان ماوە کە قەندیل و گارەن و بەردەوام دەبین".

پەکەکە کە لە هەشتەکانی سەدەی رابردووەوە لەگەڵ تورکیا لە شەڕدایە و لە لایەن ئەنقەرە و هاوپەیمانە رۆژئاواییەکانییەوە بە گرووپێکی "تیرۆرست"ی پۆلێنکراوە. 

 

بەغدا پێشتر گلەیی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا دژی پەکەکە، سەروەریی عێراقیان پێشێلکردووە، بەڵام بەمدواییانە، وا دەردەکەوێت زیاتر لە هەڵوێستێکی هاوبەش لەگەڵ ئەنقەرە نزیکبووبێتەوە. 

 

ئاداری ئەمساڵ، دوای کۆبوونەوەیەکی نێوان وەزیرانی دەرەوەی عێراق و تورکیا، بەغدا رایگەیاند، ئەنجوومەنی ئاساییشی نیشتمانیی عێراق قەدەخەی خستووەتە سەر پەکەکە، بەڵام نەگەیشتە ئاستی بە تیرۆریست پۆلێنکردنی. 

 

دوو وڵاتەکە راگەیێندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە کە تێیدا هاتبوو، پەکەکە "هەڕەشەیە بۆ سەر تورکیا و عێراقیش"، هەبوونی هێزەکانی لە خاکی عێراق "پێشێلکارییە دژی دەستووری عێراق." 

 

هەفتەی رابردوو، محەممەد شياع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە سەردانێکیدا بۆ واشنتن، بە رۆژنامەڤانانی راگەیاند، بەغدا و ئەنقەرە "بەرژەوەندیی راستەقینە و پڕۆژەی هاوبەشیان لەگەڵ یەکدیدا هەیە"؛ هەروەها گوتی، پەکەکە لە  سنووری هەرێمی کوردستان هەیە، "بەڵام رێگە نادەین هیچ گرووپێکی چەکدار لە خاکی عێراقدا هەبێت و وەک سەکۆیەک بۆ هێرشکردن بەکاریبێنێت." 

 

ئەنقەرە پێیوایە، پێگە و بارەگاکانی پەکەکە لە هەرێمی کوردستان هەڕەشەن بۆ سەر رێگەیەکی گەورەی بازرگانی کە بە ناوی رێگەی گەشەپێدان ناونراوە. رێگەکە لە بەندەری گەورەی فاوەوە لە بەسرەی باشووری عێراقەوە بە ژمارەیەک رێگەی قیرتاو و هێڵی ئاسنین دەستپێدەکات و، بەنێو تورکیا و ئەورووپادا دەڕوات. 

 

 

پەکەکە لە ساڵی 1978 وەکو رێکخراوێکی سیاسی دامەزرا، بەڵام لە ساڵی 1984ـەوە شەڕی دژی سوپای تورکیا دەستپێکرد.

 

کامەران عوسمان، بەرپرسی بەشی مافی مرۆڤ لە رێکخراوی (CPT)ـی ئەمریکی بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: "پەکەکە لە سەرەتای دروستبوونییەوە بە گرووپی بچووک لە خاکی هەرێمی کوردستان هەبوون، یەکەم هێرشی تورکیا لە ساڵی 1984 لە خاکی هەرێمی کوردستاندا کرایە سەر گرووپێکیان لە پارێزگای دهۆک؛ لە 1986ـیشدا جارێکی دیکە هێرشێکیان کرایە سەر." 

 

هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر پەکەکە لە خاکی هەرێمی کوردستان، لە دوای راپەڕینی 1991ـەوە چڕبوونەوە و تاوەکو ئەمڕۆش بەردەوامن.

CPT بەدواداچوونی بۆ ئەو گوندانە کردووە، کە بەهۆی شەڕی نێوان تورکیا و پەکەکەوە چۆڵکراون.

 

کامەران عوسمان دەڵێت "ئەو گوندانەی چۆڵکراون، زۆرینەیان سەر بە قەزای ئامێدین لە پارێزگای دهۆک، هەروەها بەشێکیان لە سنووری سیدەکانن لە پارێزگای هەولێر؛ لە سنووری پارێزگای سلێمانیش گوندێک لە دەڤەری پشدەر بە تەواوی چۆڵکراوە؛ لە شارباژێڕێش هەر لە سلێمانی چەند گوندێک هەن مەترسی چۆڵبوونیان لەسەرە و زۆرینەی دانیشتووانەکەیان جێیانهێشتووە." 

 

وێڕای ئەوەی لە باکووری کوردستان دامەزراوە، زۆرترین هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر پەکەکە لە نێو خاکی باشووری کوردستانن. 

 

لە مێژووی شەڕی دوولایەنەکەدا، تورکیا زیاتر لە 15 ئۆپەراسیۆنی دژی پەکەکە لە خاکی هەرێمی کوردستان کردووە، کە دوایینیان ئۆپەراسیۆنی (چنگ - قوفڵە) و لە ساڵی 2022ـەوە دەستیپێکردووە و بەردەوامە.

 

بە گوێرەی ئاماری، وەزارەتی بەرگریی تورکیا، تەنیا لە ئۆپەراسیۆنی چنگ - قوفڵدا 756 گەریلا گیانیان لەدەستداوە و 110 سەربازی سوپای وڵاتەکەی کوژراون، بەڵام هەپەگە کوژرانی سێ هەزار و 57 سەربازی تورکیا و گیانلەدەستدانی 388 گەریلای خۆی راگەیاندووە.

 

 

گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی دەڵێت "زۆرترین ژمارەی کوژراون لە 2016 بوو کە 2320 کەس کوژران". هەر بەپێی ئامارەکە لە دوو مانگی یەکەمی 2024ـدا 17 کەس کوژراون.

 

 

2015: 712 کوژراو

2016: 2320 کوژراو

2017: 972 کوژراو

2018: 673 کوژراو

2019: 613 کوژراو

2020: 435 کوژراو

2021: 442 کوژراو

2022: 487 کوژراو

2023: 268 کوژراو

دوو مانگی یەکەمی 2024: 17 کوژراو