کارو کاروباری کۆمەڵایەتی: یەک لەسەر سێی ژنان تووشی گێچەڵی دیجیتاڵی دەبنەوە

 

زەکیە سەید ساڵح، بریکاری وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، لە میانەی بەشداری لە بەرنامەی نووڕۆژی تۆڕی میدیایی رووداودا، کە نالین حەسەن پێشکێشی دەکات، باسی لە شەڵتەرەکانی ژنان لە هەرێمی کوردستان کرد و رایگەیاند، ئێمە 5 شەڵتەرمان لە هەرێمی کوردستان هەن، سێ لەوانە شەڵتەری بەردەوامن و لە هەولێر، دهۆک و سلێمانی، دوو شەڵتەری کاتی کە 72 کاژێرین هەن، لە هەر پێنج شەڵتەرەکەدا 97 ژن هەن. 

 

زەکیە سەید ساڵح دەڵێت، "لە شەڵتەرە کاتییەکاندا ژن بۆ ماوەی 72 کاژێر دەمێنێتەوە، ئەگەر دۆسیەکەی لەگەڵ خێزانەکەی چارەسەر نەکرا، ئەوە دەگوازرێتەوە بۆ شەڵتەرەکانی دیکە، ئەگەر چارەسەریش کرا ئەوە دەگەڕێتەوە نێو خێزانەکەی." 

 

هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی دژی ژنان، کە بە 16 رۆژی پرتەقاڵی ناودەبرێت، لە 25 ـی تشرینی دووەم دەستپێدەکات و لە 10 ـی کانوونی یەکەم تەواو دەبێت. ئەم ساڵ هەڵمەتەکە بە دروشمی "کوتاییهێنانی تووندوتیژی دیجیتاڵی دژی کچان و ژنان" بەرێوەدەچێت.

 

بریکاری وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی ئاشکرای دەکات، بەشێک لەو ژنانەی لە شەڵتەرەکاندان منداڵەکانیشیان لەگەڵدایە و گوتی، "ئێستا 16 منداڵ لەگەڵ دایکیان لە شەڵتەرەکانی هەرێمی کوردستاندان، هەندێ ژن هەن منداڵی خوار 6 ساڵیان لەگەڵدایە". 

 

ئەم ساڵ سەرنجی جیهان لەسەر تووندوتیژی دیجیتاڵی دەبێت، چونکە بە شێوەیەکی مەترسیدار بڵاودەبێتەوە، بەتایبەتی لەگەڵ پەرەسەندنی ئامرازەکانی ژیریی دەستکرد؛ گێچەڵی دیجیتاڵی، بڵاوکردنەوەی هەواڵی ساختە، دروستکردنی ڤیدیۆ لە رێگەی ژیریی دەستکرد، بڵاوکردنەوەی وێنە و ڤیدیۆ بەبێ رازەمەندی.

 

بەپێی ئامارەکانی بانکی نێودەوڵەتی، کەمتر لە 40%ـی وڵاتانی جیهان، یاسای گونجاویان هەیە بۆ پاراستنی ژنان و کچان لە گێچەڵی ئەلیکترۆنی، نزیکەی 44%ـی ژنان و کچان لە سەرتاسەری جیهان، واتە نزیکەی ملیارێک و 800 ملیۆن هیچ پارێزبەندییەکی یاساییان نییە.

 

لەبارەی گێچەڵی ئەلیکترۆنییەوە، بریکاری وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، هیچ ئامارێکی نوێی لەبەردەست نەبوو، ئەو دەڵێت، "داتای دروست لەبەردەستمان نییە، بەڵام ژن نییە تووشی گێچەڵی ئەلیکترۆنی نەبێتەوە، ئەوجا بە تەلەفۆنێک بێت، یان بە دروستکردنی تۆمەتێک بێت، بەپێی ئامارەکان یەک لە سێی ژنان تووشی تووندوتیژی ئامێرە ئەلکترۆنییەکان دەبنەوە."  

 

بەپێی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکان لەساڵی 2024 دا، لە تەواوی جیهان 83 هەزار ژن کوژران، کە 60% یان، واتە 137 ژن لە رۆژێکدا، کە بۆ هەر 10 خولەک دەکاتە ژنێک لەسەر دەستی خۆشەویست، یاخود کەسوکاریانەوە کوژراون. 

 

زەکییە سەید ساڵح ئاماژەی بە جۆرەکانی تووندوتیژی دژی ژنان لە هەرێمی کوردستان دەکات، کە زیاتریان خێزانین و دەڵێت، "جۆرەکانی تووندوتیژی زیاتر خێزانین، بۆ نموونە لە 1-1-2025 تا 1-11-2025 لە هەولێر 278 دۆسیە تۆمارکراون، 158 دۆسیە تووندوتیژی خێزانی بوونە و زۆرترینیش تووندوتیژی جەستەیین." 

 

لەبارەی زۆرترین پارێزگا کە دۆسیەی تووندوتیژی دژ بە ژنانی تێدا تۆمارکراون، زەکیە سەید ساڵح گوتی، "ئاساییە کە هەولێر لە رێزبەندی یەکەمدا بێت، چونکە پایتەختە و پارێزگایەکی بەرفراوانە، جگە لە دۆسیەی نێوخۆیی، دۆسیەی کەسانی بیانیش و خواروو و نێوەڕاستی عێراق هەیە، بۆ نموونە لە 1-11-2024 تا 1-11-2025  لە هەولێر 38 دۆسیەی باشوور و نێوەڕاستی عێراقی، 11ی سووریایی و یەک ئێرانی تۆمارکراون."