ئەنجامی سەرژمێری و هەڵبژاردنەکان دەیسەلمێنن کورد لە کەرکووک زۆرینەیە

 

ماددەکە رێڕەوێکی دیاری کردووە بریتییە لە سێ قۆناخ. یەکەمیان، ئەنجامدانی ئاساییکردنەوە؛ دووەمیان، سەرژمێرییە و دواترینیان راپرسییە بۆ دیاریکردنی چارەنووسی کەرکووک و ناوچە کێشەلەسەرەکانی دیکە؛ هەربۆیە ئەنجامدانی سەرژمێریی دانیشتووان و دیاریکردنی قەبارەی نەتەوەکان و پێکهاتەکان لە کەرکووک بابەتێکی هەستیارە و وروژاندنیشی مشتومڕی زۆر بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

 

ماددەی 140 لە دەستووری هەمیشەیی عێراق جێگرەوەی ماددەی 58 بوو لە یاسای بەڕێوەبردنی قۆناخی راگوزەر کە لە ساڵی 2003 تاوەکو 2005 کاری پێکرا، بەپێی ماددەی 58 دەبوو هەر سێ قۆناخەکە تاوەکو کۆتایی ساڵی 2007 جێبەجێبکرابان.

 

 

لە ساڵانی 2005، 2009، 2013 هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە عێراق بەڕێوەچوو، بەڵام تەنیا لە ساڵی 2005 هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە پارێزگای کەرکووک بەڕێوەچوو، کە یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان بوو لە دوای رووخانی دەسەڵاتی سەدام حوسێن لە ساڵی 2003؛ دواتر ناکۆکیی نێوان لایەنە سیاسییەکان لە کەرکووک رێگر بوو لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا لە کەرکووک؛ بۆیە لە هەڵبژاردنەکانی ساڵانی 2009 و 2013 پەنا بردرا بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی یاسایی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک کە لە ساڵی 2005 هەڵبژێردرابوو.

 

سەبارەت بە ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک کە لە ساڵی 2005 بەڕێوەچوو، رێبوار تاڵەبانی، سەرۆکی ئەنجوومەنی پێشووی پارێزگای کەرکووک بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند: "لەو هەڵبژاردنەدا کە عەرەبی سوننە لە کەرکووک تا رادەیەکی زۆر بایکۆتیان کردبوو، لیستی برایەتی بە تێکڕا 26 کورسیی ئەنجوومەنەکەی بردەوە؛ ئەندامانی لیستەکە پێکهاتبوون لە (19 ئەندامی کورد، دوو ئەندامی عەرەب، دوو ئەندامی تورکمان، لەگەڵ سێ ئەندامی کریستیان)، تورکمانیش 9 کورسی بردەوە، عەرەبیش 6 کورسی بردەوە؛ لەبەر رۆشنایی ئەو ئەنجامە ئاشکرایە کورد لە کەرکووک زۆرینەیە".

 

رێبوار تاڵەبانی دەشڵێت، "لە کۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەکاندا لە کەرکووک ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا و ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بنەمای دابەشکردنی پۆستەکان بوون لە پارێزگای کەرکووک".

 

 

ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەکانی خولەکانی پەرلەمانی عێراق لە کەرکووک لە دوای ساڵی 2003 وە بەم شێوەیەن:

 

لە هەڵبژاردنی کۆتایی ساڵی 2005دا 9 کورسیی پەرلەمانی عێراق بۆ پارێزگای کەرکووک تەرخانکرابوون؛ ئەوکات کورد (5) کورسی، عەرەب (3) کورسی، تورکمانیش (1) کورسی لە کەرکووک بردەوە.

 

لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010دا 13 کورسیی پەرلەمانی عێراق بۆ پارێزگای کەرکووک تەرخانکرابوون، کە کورسییەکیان بۆ کۆتای کریستیان بوو؛ کورد (6) کورسی، عەرەب (4) کورسی، تورکمان (2) کورسی لە کەرکووک بردەوە.

 

لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا 13 کورسیی پەرلەمانی عێراق بۆ پارێزگای کەرکووک تەرخانکرابوون، کە کورسییەکیان بۆ کۆتای کریستیان بوو؛ کورد (8) کورسی، عەرەب (2) کورسی، تورکمان (2) کورسی لە کەرکووک بردەوە.

 

لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018دا 13 کورسیی پەرلەمانی عێراق بۆ پارێزگای کەرکووک تەرخانکرابوون، کە کورسییەکیان بۆ کۆتای کریستیان بوو؛ کورد (6) کورسی، عەرەب (3) کورسی، تورکمان (3) کورسی لە کەرکووک بردەوە.

 

 

دەزگای ناوەندیی ئامار کە سەر بە وەزارەتی پلاندانانی عێراقە لە ئامارێکدا کە لە ساڵی 2018 دا ئەنجامیداوە دەڵێت، "تێکڕای ژمارەی دانیشتووانی کەرکووک (1 ملیۆن و 597 هەزار و 876 کەسە)".

 

زۆرینەی رەهای دانیشتووانی پارێزگای کەرکووک کورد و عەرەب و تورکمانن، هەروەها بەشێکی کەمی دانیشتووانی کەرکووک کریستیانن.

 

پارێزگاکە بەسەر 4 قەزا و 16 شارۆچکە دابەشکراوە؛ قەزاکان بریتین لە (دوبز و داقووق، کە زۆرترینی دانیشتووانیان کورد و عەرەبن لەگەڵ کەمینەیەکی تورکمان، حەویجە کە زۆرینەی رەهای دانیشتووانی عەرەبە، لەگەڵ قەزای ناوەند کە خودی شاری کەرکووکە و کورد و عەرەب و تورکمان تێیدا نیشتەجێن).

 

لە کتێبی (Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise) واتە (قەیرانی کەرکووک: سیاسی ئیتنیی ململانێ و سازش)، کە هەردوو نووسەری ئەمریکی لیام ئاندرسۆن و گاریس ستانسفیلد نووسیویانە و لە ساڵی 2009 زانکۆی پێنسیلڤانیا چاپی کردووە؛ ئەو دوو نووسەرە دەڵێن: "لە سەرژمێری گشتیی ساڵی 1957دا (کە لە عێراق زۆر پشتی پێ دەبەسترێت و بە باشترین و بێگەردترین سەرژمێری ناودەبرێت)، رێژەی دانیشتووانی شاری کەرکووک لە پێکهاتەکان بەم شێوەیە بوو: کورد (48.2٪)، عەرەب (28.2٪)، تورکمان (21.4٪)، بەڵام لە سەرژمێری ساڵی 1977 دا رێژەکان دەگۆڕدرێن، بەم جۆرە: کورد (38٪)، عەرەب (45٪)، تورکمان (17٪)، دواتر لە سەرژمێری ساڵی 1997دا رێژەی پێکهاتەکان لە کەرکووک دووبارە دەگۆڕدرێت بۆ کورد (21٪)، عەرەب (72٪)، تورکمان (7٪)".

 

هۆکاری ئەو گۆڕانکارییە زۆرە لە ژمارەی دانیشتووانی پارێزگای کەرکووک لە پێکهاتەکان بریتین لە بە عەرەبکردنی پارێزگاکە کە لە دەستوور و یاساکانی عێراقدا دانی پێدانراوە کە لە ساڵی 1968ەوە دەستیپێکرد بە راگوێزانی کورد بۆ دەرەوەی کەرکووک و بردنی عەرەب و نیشتەجێکردنیان لە پارێزگای کەرکووک، دابڕاندنی ناوچەکانی وەک خورماتوو، کفری، کەلار و چەمچەماڵ کە پێکەوە ژمارەی دانیشتووانیان دەگاتە چەند سەد هەزارێک و زۆرینەی رەهای دانیشتووانیان کوردە لە پارێزگای کەرکووک. 

 

ئەو سیاسەتە تاوەکو رووخانی دەسەڵاتی سەدام حوسێن لە ساڵی 2003 بەردەوام بوو، بەڵام لە دوای ساڵی 2003 ەوە بەشێکی زۆری ئەو هاونیشتمانییە کوردانەی کە بە درێژایی ساڵانی نێوان 1968 تاوەکو ساڵی 2003 ناچارکران کەرکووک جێبهێڵن گەڕانەوە ناوچەکانی خۆیان لە کەرکووک؛ بەوەش رێژەی پێکهاتەکان لە کەرکووک گۆڕدرا و لە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن لە کەرکووک رەنگیدایەوە.