هەموو شتێك دەربارەی ئیفلیجی منداڵان
رووداو-ئاژانسەكان
چەند راستییەك
*ئیفلیجی (پۆلیۆ) زیاتر منداڵانی خوار تەمەنی 5 ساڵ نەخۆش دەخات.
*یەك لە 200ی نەخۆشەكان تووشی ئیفلیجیی هەمیشەیی دەبن، كە چارەسەری تەواوەتی نییە
*لە ساڵی 1988 تا 2013 رێژەی تووشبوون بە ئیفلیجی منداڵان بە راددەی 99% كەمی كرد، بەجۆرێك ژمارەی ساڵانەی توشبووان لەسەر ئاستی جیهان لە 350 هەزار كەسەوە دابەزی بۆ تەنیا 416 حاڵەت. ئەم كەمبوونەوەیەش لە ئەنجامی هەڵمەتە بەرفراوەانەكانی كوتانەوە بوو.
*پارساڵ تەنیا لە سێ وڵاتدا ئیفلیجی بڵاوبۆتەوە (ئەفغانستان، نایجیریا و پاكستان و سوریا) لەكاتێكدا ساڵی 1988 لە 125 وڵاتدا بڵاوبوبووەوە.
*ئەگەر تەنیا یەك حاڵەتیش لەسەر ئاستی جیهان تووشی ئیفلیجی ببێت، منداڵانی سەرجەم وڵاتان لە مەترسی تووشبووندان. بۆیە ئەگەر وڵاتان نەكەونە خۆ بۆ بەزاندنی ئەم نەخۆشییە لەو وڵاتانەی تێیاندا بڵاوە، لە 10 ساڵی داهاتوودا ژمارەی تووشبووان لە ساڵێكدا بەرز دەبێتەوە بۆ 200 هەزار كەس
نیشانەكانی
ئیفلیجی منداڵان بەهۆی ڤایرۆسێكەوە تووشی منداڵان دەبێت كە زۆر بە خێرایی بڵاو دەبێتەوە. ڤایرۆسەكە پەلاماری كۆئەندامی دەمار دەدات و لەماوەی چەند كاژێرێكدا دەبێتەهۆی ئیفلیجییەكی تەواو. گواستنەوەی نەخۆشییەكە لەڕێگەی كۆئەندامی هەرسەوە دەبێت، بەجۆرێك منداڵی تووشبوو لە رێگای پیساییەوە ڤایرۆسەكە دەكاتە دەرێ و كەرەستە پیسبووەكان دەبنەهۆی گواستنەوەی ڤایرۆسەكە بۆ منداڵێكی دیكە لەڕێگای دەمیەوە. واتە خواردن و خواردنەوەی پیسبوو بە ڤایرۆسەكە دەتوانن منداڵی دیكە تووش بكەن.
نیشانە سەرەتاییەكان بریتین لە تا، بێهێزی، سەرئێشە، رەقبوونی مل و ئازاری پەلەكان.
1 لە 200 ی منداڵانی تووشبوو تووشی ئیفلیجییەكی هەمیشەی دەبن كە هەرگیز چاكنابێتەوە (زۆرینەیان پەلەكانی خوارەوەیان تەواو ئیفلیج دەبێت)، لەنێوان ئەمانەدا 5-10% یان ماسولكەكانی هەناسەیان ئیفلیج دەبن و بەوەش گیان لەدەستدەدەن.
كێ تووش دەبێت؟
زۆرینەی تووشبووان منداڵانی خوار تەمەنی 5 ساڵن
چارەسەر
تاكە رێگای رووبەڕووبوونەوەی ئەم نەخۆشییە كوتانی پێشوەختە، چونكە كە منداڵێك ئیفلیج بوو، ئیدی چاكنابێتەوە.
گرنگی هەڵمەتەكانی كوتان
ئەگەر كەمپەینە گەورەكەی ساڵی 1988و دواتری وڵاتان نەبوایە كە تێیدا لە هەموو وڵاتان بڕیاری هەڵمەتی بەربڵاوی كوتانیان راگەیاند، 10 ملیۆن كەس كە ئێستا بەپێیەكانی خۆیان دێن و دەچن، ئیفلیج دەبوون و 1,5 ملیۆن كەسیش كە ئێستا لەژیاندان بەهۆی پێدانی ڤیتامین A لەكاتی هەڵمەتەكانی كوتاندا لە مردن رزگاركراون.
گرنگیی هەڵمەتە ستراتیجییەكانی كوتان
ئەگەر بەو شێوەیەی رێكخراوی تەندروستی جیهانی پلانی بۆ داناوە، لە سەرتاسەری جیهاندا و بەتایبەت وڵاتە هەژار و دواكەوتووەكان، هیچ حاڵەتێكی توشبوون نەمێنێت، ئیدی بۆ هەتا هەتایە هیچ منداڵێك تووشی ئەم نەخۆشییە نابێتەوە. بەڵام هەتا تاقە منداڵێكی تووشبوو تۆمار بكرێت، هەموو وڵاتان ترسیان لەسەر دەبێت كە ڤایرۆسەكە دوبارە بڵاو ببێتەوە.
كوردستان لە مەترسیدایە؟
هەرچەندە لە كۆتاییەكانی سەدەی رابردەوە لە كوردستان و وڵاتانی دەوروبەر حاڵەتی ئیفلیجی تۆمار نەكرابوو، سەرهەڵدانی چەند حاڵەتێك لە سوریا و عێراقی عەرەبی دوای شەڕ و ناكۆكییەكانی ناوچەكە، كوردستان دەخاتەوە بەر مەترسی. بەتایبەت كە ئاوارەی ئەو ناوچانە لە كوردستان هەن.
بەگوێرەی زانیاریی سەنتەری كۆنترۆڵكردن و رێگری لە نەخۆشییەكان CDC ی ئەمریكی، لە سوریا بەهۆی پەككەوتنی هەڵمەتەكانی كوتان لە ئەنجامی شەڕ و ناكۆكییەكانی ئەو وڵاتە 36 حاڵەتی ئیفلیجی منداڵان تۆمار كراون كە یەكێكیان پارساڵ تۆمار كراوە.
هەروەك بەپێی زانیارییەكانی هەمان سەنتەر لە هاوینی رابردوو لە دەوروبەری بەغدا دوو حاڵەتی ئیفلیجی منداڵان تۆمار كران. پێشووتر لە ساڵی 2000 ەوە ئیفلیجی منداڵان لە عێراق تۆمار نەكرابوو