ئاگاتان لە وەرزە ساردەكەی حكومەت بێ
زۆرجار لەمیانەی لێدوان و چاوپێكەوتنە رۆژنامەوانیەكاندا پەیامنێر و میدیاكار لەكۆتایی لێدوانەكەدا و وەك چارەسەری كۆتایی بۆ هەر گرفتێك ئەم پرسیارە رۆتینیە دەكەن: لەكۆتاییدا پەیامتان چییە بۆ هاووڵاتیان؟
ئەم بابەتە پەیامێكی گرنگە بۆ هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان و مەبەست لێی هەنگاونانە بەرەو كەمكردنەوەی ماوەی بڕینی كارەبا لەلایەن هەمووان وەك هاووڵاتی و بەكاربەری وزەی كارەبا بەشێوەیەكی دروست، بەتایبەتی لە وەرزی زستاندا.
بەندە بەسیفەتی ئەركم لەبواری ئیشپێكردنی سیستمی كارەبای هەرێمی كوردستان و ئاگادار لە كێشەكان، بەپێویستم زانی لەم بوارەدا چەند رێنماییەك بیر هەمووان بخەمەوە تا لەم وەرزی زستانەدا بۆ ماوەیەكی زیاتر ماڵەكانمان رۆشن بێتەوە.
لای هەمووان ئاشكرایە كە لە هەرێمی كوردستان لە وەرزەكانی بەهار و پایزدا بەشێوەیەكی بەردەوام وزەی كارەبا دەدرێتە هاوبەشەكان (جگە لە كاتەكانی ئەنجامدانی چاكسازیی تۆڕەكان و فراوانكردن و نۆژەنكردنەوە یان كێشەیەكی كاتی لە بەرهەمهێنان و تۆڕەكان). بەپێی داتاكان زۆربەی ئەو وزەیە لە سێكتەری ماڵاندا بەكاردێت (بەپێچەوانەی زۆربەی وڵاتانی دەوروبەر و دوورەوە)، كەواتە مامەڵەی هاووڵاتیان (لەماڵەكاندا بەتایبەت) لەگەڵ وزەی كارەبا و بەكارهێنانی بەشێوەیەكی دروست رۆڵێكی یەكجار گرنگ دەبینێت لەكەمكردنەوەی باری سەر تۆڕەكانی كارەبا و گۆڕەر (محولە)ەكان و زیادكردنی ماوەی بوونی كارەبا.
بەپێی داتاكان، لەمانگی ئایاری 2012 بەرزترین خواستی كارەبا كەمترین ئاستی تۆمار كردووە لەو ساڵەدا لەپارێزگای سلێمانی كە بریتیە لە 783 مێگاوات، لەبەرئەوەی كەشوهەوا گونجاوەو كەمترین ئاستی بەكارهێنانی سپلیت و بۆیلەر لەو مانگەدایە. لەكاتێكدا بەرزترین خواست لە مانگی شوباتدا گەیشتووەتە 1206 مێگاوات (لە رۆژی 19/2/2012 كاتژمێر 6 ی ئێوارە)، واتە 423 مێگاوات زیادی كردووە. ئەمەش بەو مانایە دێت كە ئەو 1206 مێگایە بەلایەنی كەمەوە (لەبەرئەوەی لەو مانگەشدا سپلیت و بۆیلەر بەكاردێت بەڵام كەمترین بەكارهێنانی هەیە) 40%ی لۆدی سپلیت و هیتەر و بۆیلەرە - لەبەرئەوەی لۆدی كارگەكانی چیمەنتۆ لەهەموو وەرزەكاندا جێگیرەو نزیكەی 100 مێگاواتە -. لەبەرئەوە لێرەدا و بەپلەی یەكەم قسە لەسەر سپلیت و بۆیلەر دەكەین.
1. زۆر گرنگە هاووڵاتیان بەشێوەیەكی دروست ئامێرە كارەباییەكان بەكاربێنن، بەتایبەت ئامێرەكانی سپلیت و بۆیلەر. بەنسبەت بۆیلەر دەبێت دڵنیابین لەكاركردنی ئۆتۆماتیكی بۆیلەر (لەكاركەوتنی واتە بەردەوام كاركردنی بۆیلەرەكە و بەفیڕۆچوونی وزە، سەرەڕای مەترسی تەقینەوەی بۆیلەرەكە)، هەروەها لە پلەیەكی گەرمیی گونجاو دابنرێت و دڵنیابین لە بەفیڕۆنەچوونی ئاو لەبۆڕیەكاندا و چاككردنی ئەو بەلوعانەی ئاویان لێدەچێت (چونكە ئەمە وادەكات بۆیلەرەكە بەردەوام كاربكات لەزستاندا)، هەروەها رەچاوكردنی ئەو رێنماییانەی لەخاڵی 3 و 4 دا هاتوون.
بەنسبەت سپلیت پێویستە لەسەر پلەیەكی گەرمی گونجاو دابنرێت (بەگشتی لەزستاندا پلەی 22 تا 25 گونجاوە)، دەرگا و پەنجەرەی ژوورەكان دابخرێن و لانیكەم مانگی جارێك تا دووجار فلتەری هەوای ئامێرەكە پاك بكرێتەوە و ئەگەر پێویستی كرد بگۆڕێت، چونكە پاككردنەوەی فلتەری سپلیت دەبێتە هۆی زیادكردنی چوستی ئامێرەكەو بەپێچەوانەشەوە كاریگەری سلبی دەبێت لەسەر چوستیەكەی. بەداخەوە وەك تێبینی دەكرێت هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەزستاندا پلەی سپلیتەكانیان لە سەروو 28 پلەوەیە كە ئەوەش كارێكی نادروستەو بەلای بەندەوە وەك ئەوە وایە ئۆتومبیلەكەت بە بەردەوامی لەسەر 180 و زیاتر لێبخوڕیت.
2. هەر ماڵێك لەیەك كاتدا تەنها یەك ئامێر ئیش پێبكات لەو ئامێرانەی وزەی كارەبای زۆریان پێویستە، وەك: بۆیلەر و سپلیت و هیتەر (تا ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا خانوو و باڵەخانەكان بەشێوەیەك دروست دەكرێن كە رەچاوی عەزلیان تێدا ناكرێت لە دیوار و دەرگا و پەنجەرە و سەقفدا كە ئەمەش دەبێتە هۆكاری بەفیڕۆچوونی وزەیەكی زۆر).
3. كوژاندنەوەی بۆیلەری ئاوگەرمكردن و حەمام سەرلەئێواران پازدە خولەك پێش خۆرئاوابوون و بۆ ماوەی دوو كاتژمێر (لەبەرئەوەی لەوكاتەدا لوتكەی بەكارهێنانی وزەی كارەبایە و هەر ئەمەشە هۆكاری بڕانی كارەبا لەم وەرزەدا لەكاتی ئێواراندا، بەمانایەكی دیكە ئێمەی هاووڵاتی خۆمانین كە دەبینە هۆكاری بڕینی كارەبا و دواتریش گلەیی بڕانی كارەبا دەكەین).
هاووڵاتیان شاهیدی ئەو راستیەن كە محولەی گەڕەكەكان بەزۆری ئێواران و بەهۆی بارزۆرییەوە دەسووتێن، كە ئەوەش لەلایەك دەبێتە هۆی بێكارەبابوونی چەندین هاووڵاتی و لەلایەكی تریش بەفیڕۆدانی سامانی گشتیە، بەپێی داتاكان لەڕۆژانی 7 تا 10 ی تشرینی دووەمی 2013 ژمارەی محولە سووتاوەكان لانیكەم 12 محولە بووە تەنها لە سنووری پارێزگای سلێمانی كە نرخی هەر محولەیەك لانیكەم ( 7000 ) دۆلارە.
ئەو خاڵانەی سەرەوە لەلایەك دەبنە مایەی كەمكردنەوەی بەفیڕۆچوونی وزەی كارەبا كە سامانێكی نیشتمانیی گرنگە، هەروەها دەبێتە هۆی زیادبوونی ماوەی پێدانی كارەبا بەهاوبەشەكان، لەلایەكی دیكەوە دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی ئەو خەرجیەی هاووڵاتی دەیدات بەكرێی كارەبا. زۆرجار هاووڵاتیان سكاڵای گرانیی نرخی وزەی كارەبا دەكەن و دەڵێن نرخ زیادی كردووە، لەكاتێكدا كە نرخی كارەبا لە ساڵی (2009)وە هەمان نرخە، بەڵام ئەوە ئێمەی هاووڵاتین كە ئامێری كارەبایی زیاتر بەكاردێنین بۆ كاتێكی زیاتر و لەبەرئەوەی نرخی كارەباش (تصاعدی)یە (واتە ئەگەر وزەی كارەبای زۆر لەماوەیەكی دیاریكراودا بەكاربهێنیت بەجۆرێك لەئاستێكی دیاریكراو تێپەڕێت ئەوا نرخی ئەوبەشەی زیاد بەكارتهێناوە گرانتر دەبێت) بۆیە هاووڵاتی واهەستدەكات نرخ زیادی كردبێت.
4. باشتر وایە ئامێری بۆیلەری ماڵان بگۆڕێت بۆ سیستمی غاز كە ئێستا لەكوردستان چەند كۆمپانیایەك ئەو كارە دەكەن. لێرەدا گرنگە حكومەت و وەزارەتە پەیوەندیدارەكان كار بكەن بۆ دابینكردنی ئەو جۆرە ئامێرانە و سووتەمەنیەكەی بەنرخێكی گونجاو تا ببێتە هاندەرێك بۆ هاووڵاتیان.
لەڕووی زانستییەوە كاتێك خواستی كارەبا زیاتر دەبێت لەبەرهەمهێنان لەماوەیەكی دیاریكراودا، دوو رێگە هەیە بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە: یان بەهەندی ئەو زیادە وزەیە باری سەر هێڵەكان كەمدەكرێتەوە، یان بەرهەمهێنان زیاد دەكرێت. ئێستا لەهەموو جیهاندا ڕێگەی یەكەم دەگیرێتەبەر، واتە چەندین میكانیزم دەگیرێتە بەر بۆ كەمكردنەوەی بەكارهێنانی وزەی كارەبا بەتایبەت لەوكاتانەی لوتكەی بەكارهێنانی وزەی كارەبایە. یەكێك لەو میكانیزمانە بریتیە لە فەراهەمكردنی جۆری دیكەی وزە بۆئەوەی هاوبەشەكان تەنها پشت بە وزەی كارەبا نەبەستن (وەك غازی سروشتی بۆ ئاوگەرمكردن و چێشت لێنان). میكانیزمێكی دیكە لەڕێی پێوەری زیرەكەوەیە كە دەتوانرێت لەكاتی لوتكەی بەكارهێنانی وزەی كارەبادا نرخەكەی بەرزتربكرێتەوە و هاوبەشەكان ناچاردەبن بەكوژاندنەوەی زۆربەی ئامێرە كارەباییەكان. ئەگەر ئەو دوو میكانیزمە ئامادەنەبوون ئەوا پشت دەبەسترێت بە هۆشیاركردنەوەی هاووڵاتیان تا لەوكاتانەی وەك سەرلەئێواران زۆربەی ئامێرە كارەباییەكان بكوژێننەوە، بەگشتی و لەهەموو كاتێكدا وزەی كارەبا بە سامانێكی نەتەوەیی گرنگ سەیربكەن و بەفیڕۆدانی بەناڕەوا بزانین، ئەوەش ئەو رێگەیەیە كە ئێستا ئێمە لەكوردستان پێویستمانە و مەبەستی ئێمەش لەنووسینی ئەم بابەتە هەر لەم چوارچێوەیەدایە.
رێگەی دووەم بۆ چارەسەری كورتهێنانی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتیە لەزیادكردنی بەرهەمهێنان كە لەڕووی ئابووریەوە گونجاو نییە، چونكە خەرجیەكی زۆری پێویستە چەند یەكەیەكی بەرهەمهێنان بۆ 3 تا 4 مانگی ساڵ بنیات بنێی و مانگەكانی تر لەكاردا نەبن، لەلایەكی تر (كە ئێستا لەجیهاندا بەگرنگ سەیر دەكرێت) بابەتی كاریگەری بەرهەمهێنانی كارەبایە لەسەر ژینگە لەبەرئەوەی زیادكردنی هەر یەكەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا (كە بە سووتەمەنی كاربكات) بەمانای زیاتر پیسبوونی ژینگە دێت.
5. كێشەی دزینی وزەی كارەبا لە زۆر وڵاتی دنیادا هەیە و لەكوردستاندا بەداخەوە ڕێژەكەی بەرچاوە، كاریگەری خراپی ئەو دیاردەیە لەوەرزی زستاندا زۆر زەق دەبێتەوە لەبەرئەوەی ئەو هاووڵاتیەی بەڕێگەی نایاسایی وزەی كارەبا بەكاردێنێت راستەوخۆ كێبڵەكەی بەستووە لە سپلیت و بۆیلەر و ئەو ئامێرانەی وزەی زۆریان دەوێت، لەبەرئەوەی پارەشی پێنادات باكی نییەو بەردەوام ئەو ئامێرانە لەكاركردندان. بەشێكی گرفتەكە لێرەوە سەری هەڵداوە. بۆیە پێویستە ئەو هاووڵاتیانە ئەوە بزانن كە لەڕووی ئاینی و نیشتمانیەوە ئەوە كارێكی ناڕەوا و دزینی سامانی گشتیە و روو دەكەمە هەموو هاووڵاتیان كە رۆلأ ببینن لە كەمكردنەوە و بنبڕكردنی ئەو دیاردەیە. پێویستە لەلایەن دەزگا پەیوەندیدارەكانەوە سزایەكی توند بۆ ئەو حاڵەتانە دابنرێت تا ببێتە رێگر لە تەشەنەكردنی ئەو دیاردەیە.
*بەڕێوەبەری كۆنترۆڵ و گەیاندنی كارەبای سلێمانی