شیعە و راپەڕینی براوەكان
خۆپێشاندانەكانی كۆمەڵگای شیعە جێی سەرسوڕمان نین!
ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی مایسی ئەمساڵ بۆ پەرلەمانی عێراق، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، هەڵگری پەیامێكی روون بوو. عێراقیدەكان بەگشتی، بێگومان بە هۆكاری جیاواز، متمانەیان بە هەڵبژاردن نەماوە؛ چ لەڕووی بێگەردیی هەڵبژاردنەكان وەك پرۆسە و چ لەڕووی كاریگەریی هەڵبژاردن لە بەدیهێنانی گۆڕانێكی دیاریكراو لە هەلومەرجی ژیانیاندا، وەك ئاكامی پرۆسەكە. بەپێی داتاكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، تەنیا نزیكەی 45%ی عێراقییەكان بەشدارییان لە هەڵبژاردنەكاندا كردووە. لە پارێزگای نەجەف كە بەرزترین رێژەی بەشداری تێدا تۆماركراوە لەنێو پارێزگاكانی خواروو، 43%ی تێنەپەڕاندووە. لە هەڵبژاردنی 2014 دا، 60%ی عێراقییەكان بەشدارییان كردبوو. لە هەڵبژاردنی 2005 یشدا، بەشداری لە هەڵبژاردن لە پارێزگاكانی هەرێم و پارێزگا زۆرینە شیعەكانی ناوەڕاست و باشوور زۆر بەرزتر بوو (زیاتر لە ٨٠% لە پارێزگاكانی كوردستان و پتر لە ٧٠% بۆ ئەوانی دووەم). بە كورتی لەسەریەك، ئاراستەیەكی بەردەوام روو لە دابەزین بەدی دەكرێ لە ئاستی بەشداریی خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا. مەبەستم لەو پێشەكیە لێكدانەوەی ئاستی بەشداری نییە لە هەڵبژاردنەكانی عێراق بەقەدەر ئەوەی مەبەستمە لۆجیكێك وەبیربهێنمەوە كە بریتیە لەوەی لە كوێدا میتۆدی دێمۆكراتیك (بۆ وێنە هەڵبژاردن) نەیتوانی كارایی خۆی دیار بخات، لەوێدا خەڵك، زوو یان درەنگ و بە شێوازی جیاواز دەست بۆ میتۆدی نادێمۆكراتیك (بۆ نموونە خۆپێشاندانی توندوتیژ و تاڵانی) دەبەن. ئەوە وەك چۆن دوێنی بۆ هەرێمی كوردستان راست بوو، بە هەمان شێوە ئەمڕۆ بۆ شیعەكان راستە. بەڵام دیسان با سەرنجێك بدەینە چەند هۆكارێك كە رەنگە ئەوەمان بۆ روون بكەنەوە بۆچی كۆمەڵگای شیعەی عێراق ناڕازییە و بۆچی رادەپەڕێ؟
نەشوەی سەركەوتن
گۆڕانكارییەكانی دوای 2003 و دامەزراندنی سیستەمی دیمۆكراتی زۆرینەیی و تائیفی لە عێراق، هەر زۆر زوو لە بەرژەوەندیی شیعە شكایەوە. بە هۆكاری زۆرینەبوون و باڵادەستیی هەستی سێكتاریانیزم، پێكهاتەی شیعە براوەی هەموو هەڵبژاردنەكانی پانزە ساڵی رابردوو بووە. بەهێزترین ركابەری شیعەی عێراق كە سوننە بوون، هەر زوو گۆڕەپانیان چۆڵ كرد. لەوێوە، راستەقینەترین چالینج بۆ باڵادەستیی شیعە پێكهاتەی كورد دەبێت. رووداوەكانی دوای رێفراندۆمی سێپتێمبەری 2017 جارێكی دیكە بە ئاراستەی باڵادەستیی زیاتری شیعە شكایەوە. كورد لە باری سیاسەتی ناوخۆیی عێراق و تەنانەت ئاستی سەربازیش بەرەو داكشان رۆیشت. مەترسی داعشیش، بە ئاستێكی گەورە لە ئاسۆدا نەماوە. ئەوجا بۆیە، ئەگەر بابایەكی كورد دوودڵ بێ لەوەی خۆپێشاندان بكا لە ترسی ئەوەی حكومەتی عێراق هێزی دەنێرێتە سەر، یان لەلایەن دەوڵەتانی دەوروبەرەوە خۆپێشاندانەكانی ئیستیغلال دەكرێن، ئەوە بۆ كابرایەكی شیعە هەرگیز ئەو مەترسیانە لەئارادا نین. خۆی خاوەنی حكومەتە و كەسیش نییە لە گۆڕەپانەكەدا، بەرهەڵستی بكات.
شیعە و قەیرانی سەركردایەتی
پێشتر دەگوترا كە پێكهاتەی سوننە لە عێراقدا قەیرانی سەركردایەتی هەیە. ئێستا لە هەموو كات روونترە كە ئەو قەیرانە بۆ شیعەكانیش راستە. جارێ بەر لە هەموو شتێك، بەر لە 2003 هێزە شیعییەكان، بە نوخبەی سیاسیشیانەوە، پێگەیەكی جەماوەریی ئەوتۆیان لەنێو كۆمەڵگای شیعی و عێراقیدا نەبووە. ئەگەر باڵادەستیی گوتاری سێكتاریانیزم نەبا، نوخبەی سیاسی شیعە رەنگە هەرگیز بەشێوەی ئێستا نە ناسرابان و نە توانیباشیان بە رێگای دێمۆكراتیك پێگەیەكی گرنگ لە دامەزراوەی دەوڵەتی عێراقدا بەدەستبێنن. ئێستاش نێوماڵی شیعە، لە هەموو كات زیاتر لێكترازاوە. ئایا بەڵگەیەك لەوە زیاتر هەیە كە عەبادی و مالیكی، لەكاتێكدا هەردووكیان لە حیزبی دەعوەن، بە دوو لیستی جیاواز و ناكۆك بەشداری لە هەڵبژاردن دەكەن؟ دووبەرەكی نێو نوخبەی سیاسی و شكستی حكومەت لە پێشكەشكردنی سەرەتاییترین خزمەتگوزارییەكان، جارێكی دیكە وای كردووە نوخبەی سیاسی شیعە كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر رای گشتی و شەقامی شیعی نەمێنێ. رەنگە لە هەناوی ئەو هەلومەرجەدا، دەرفەت بۆ نوخبەیەكی نوێی سەركردە لە نێو كۆمەڵگای شیعەدا بێتە پێش.
بۆچی بەسرە، بە پلەی یەكەم؟
راپۆرتەكان دەڵێن زیاتر لە 80%ی داهاتی عێراق پشت بە نەوتی بەسرە دەبەستێ. خەڵكی ئەو شارە، راست یان ناڕاست، پێیانوایە كە ئەوان بەخێوكەری هەموو عێراقن. لەگەڵ ئەوەشدا، تا ئێستا ئاوی سوێر دەخۆنەوە، بێكار دەسوڕێنەوە و بێبەشن لە خزمەتگوزارییەكان. هەستی بێبەشی لە سەرچاوە سروشتییەكان و بەتاڵانبردنی لەلایەن نوخبەیەكی "نامۆ"وە، هەستی بێزاری دروست دەكات. بەراوردێك لەگەڵ هەندێ لە خۆپێشاندانەكانی هەرێمی كوردستان لەجێی خۆیەتی. ساڵانی رابردوو خەڵكی زاخۆ خۆپێشاندانی گەورەیان كرد بەهۆی هەستی بێبەشی لە خێروبێری دەروازەی سنووریی ئیبراهیم خەلیل كە چەند خولەكێك لە شارەكەیان دوور بوو. لەم دواییانەش چەند خۆپێشاندانێك لە گەرمیان كران و زیاتر لەو شوێنانەدا بوون كە سەرچاوە سروشتییەكانیان دەردەهێنرێن و دەفرۆشرێن.
دەستی دەرەكی نەك تیۆری پیلانگێڕی
نكۆڵی لە زەمینە و رەوایەتی خۆپێشاندانەكانی كۆمەڵگای شیعەی عێراق ناكرێ. بەڵام دیسان ئەگەری بوونی دەستی دەرەكیش ناكرێ فەرامۆش بكرێ. هەڵبژاردنەكانی رابردوو هەڵگری پەیامی مەترسیدار بوون بۆ هەندێ لایەنی دەوروبەر، بەتایبەتی گوتاری براوەی یەكەم سەبارەت بە نەهێشتنی نفووزی ئێرانی لە عێراق. ئەمە یەكەمجارە، لایەنێكی سیاسی و سیمبۆلێكی پۆپۆلیستی شیعە لە پاش 2003 وە بانگەشەیەكەی ئاوا بكات. بۆیە، رەنگە خەڵكانێك هەبن بیانەوێ لە رێگای ئەو خۆپێشاندانەوە دژە پەیامێك بنێرن كە ناوەڕۆكەكەی ئەوەیە: دژایەتیكردنی بەرژەوەندییەكانی ئێمە باجی قورسی بۆ ئێوە دەبێ.
دەوڵەتی عێراق لە مەترسیدا نییە!
رەنگە حكومەتی عێراق لە مەترسیدا بێت، بەڵام دەوڵەتی عێراق نا. لە ماوەی 100 ساڵی رابردوودا، شیعەی عێراق، بەهەمان شێوەی سوننە، باوەڕی بە یەكپارچەیی دەوڵەتی عێراق هەبووە. هەرچەندە كۆمەڵگای شیعە، بۆ ماوەیەكی زۆر، لە كەمینەیەكی سیاسی و كولتووری زیاتر نەبوون، لێ هەوڵدان بۆ دابەشكردنی عێراق و دامەزراندنی كیانێكی سەربەخۆی شیعی لە ئەدەبیاتی پارتە سیاسی و سیمبۆلە دینیەكانیاندا شوێنێكی نەبووە. بۆیە، شیعە لە دابەشبوونی وڵاتەكەیان ناترسن و خۆپێشاندان و ناڕەزایی بە سەرچاوەی لێكترازانی عێراق، وەك دەوڵەت، سەیر ناكەن.
لەسەر یەك ئەم وتارە دەیەوێ ئەمە بڵێت: خۆپێشاندانی كۆمەڵگای شیعە چاوەڕواننەكراو نییە؛ هەستی سەركەوتن و نەبوونی تەحەدایەكی نێوخۆیی، ناكارایی حكومەت و بێبەشیی ناوچە دەوڵەمەندەكان بە سەرچاوەی سروشتی و قەیرانی سیاسی نێوماڵی شیعە و، نەبوونی مەترسییەك لەسەر لێكترازانی دەوڵەتی عێراق، هەروەها ئەگەری هەبوونی دەستی دەرەكی، رەنگە پێمانبڵێن كە بۆچی شیعەی عێراق خۆپێشاندان دەكەن.