ئەگەر یاسا سەروەر بێت
رووداو دیجیتاڵ
هەرێمی کوردستان، وەک قەوارەیەکی نیمچەسەربەخۆ، خاوەنی کۆمەڵێک یاسایە کە بەشێوەیەکی تیۆری ئازادی بۆچوون، رۆژنامەگەری و مافی بەدەستهێنانی زانیاری فەراهەم دەکەن. یاسای ژمارە (35)ی ساڵی 2007ی رۆژنامەگەری و یاسای ژمارە (11)ی ساڵی 2013ی مافی دەسکەوتنی زانیاری، دوو ستوونی گرنگن، کە دەبوو هەرێمی کوردستانیان بکردایەتە نموونەیەک لە روونکاریی و کراوەیی، بەڵام ئایا ئەم یاسایانە تەنیا دەقێکی مردوون لەسەر کاخەز، یان هێشتا هێز و کاریگەرییان ماوە بۆ بەرگریکردن لە رۆژنامەڤانان و دەستەبەرکردنی مافی هاونیشتیمانی؟
رۆژنامەگەریی ئازاد: مافێکی یاسایی، واقیعێکی تاڵ
مادەی دووەمی یاسای رۆژنامەگەری بە روونی جەخت دەکاتەوە: "رۆژنامەگەری ئازادە و هیچ سانسۆرێکی لەسەر نییە و ئازادیی دەربڕین و بڵاوکردنەوە بۆ ههموو هاونیشتیمانییان دهستهبهره." ئەمە رستەیەکی بەهێزە، کە دەبوو سیمای کارکردنی دامودەزگاکان، بەتایبەتی دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بووایە، بەڵام واقیعەکە هەندێ جار پێچەوانەکەیەتی.
کاتێک رۆژنامەڤانێک هەوڵ دەدات زانیارییەکان "لە سەرچاوە جیاوازەکانەوە" بەدەستبهێنێت، کە "بایەخی بۆ هاونیشتیمانی هەبێ و پەیوەندییان بە بهرژهوهندیی گشتییهوه بێ"، وەک لە هەمان مادەی دووەمدا هاتووە، زۆرجار دەرگاکانی بە روودا دادەخرێن، یاخود رووبەڕووی پاساوی جۆراوجۆر دەبێتەوە.
ئەم رێگرییانە لە کاتێکدایە، یاسای مافی دەسکەوتنی زانیاری، بەتایبەتی لە مادەی دووەمدا، بە ئاشکرا ئامانجەکانی دیاری کردووە، وەک "پشتگیریکردنی پڕهنسیپهكانی روونکاری و بهشداری كارا بۆ چهسپاندنی پڕۆسهی دیموكراتی" و "دابینكردنی كهشێكی لهبارتر بۆ ئازادی رادهربڕین و پهخش و بڵاوكردنهوه." ئەگەر سەروەری یاسا بنەمابووایە، دەبوو ئەم ئامانجانە ببوونایە بنەمای کارکردنی هەموو دامودەزگاکان، بەڵام ئەوەی لە مەیدانی واقیعدا دەبینرێت، زۆرجار دژایەتی ئەم پرەنسیپانەیە.
مەگەر ئەم دێڕەی نالی وەسفی بکات کە دەفەرموێت؛
نالی قسەی حەق ناکا بە قوربان
ئەگەرچی بۆ وشە گیانی دانا!
مافی زانیاری: لە نێوان یاسا و قەدەخەکردندا
یاسای مافی دەسکەوتنی زانیاری، مافی "هەموو کەسێک چ سرووشتی بێت یان مەعنەوی" بۆ ئاگاداربوون و بەدەستهێنانی زانیاری لە دامودەزگاکان مسۆگەر دەکات. ئەمە بە واتای ئەوە دێت، رۆژنامەنووس و هاونیشتیمانی دەبێت بە ئاسانی دەستیان بە زانیارییە گشتییەکان بگات. مادەی حەوتەمی ئەم یاسایە داوا لە دامودەزگاکان دەکات کە "فەرمانبەرێکی تایبەتمەند یان زیاتر" بۆ وەرگرتنی داواکارییەکان دەستنیشان بکەن. هەروەها مادەی هەشتەم داوا دەکات لە کاتی رەتکردنەوەی داواکارییەک، هۆکاری رەتکردنەوەکە بە روونی دیاری بکرێت.
بەڵام ئەمە پرسیارە: ئایا فەرمانبەرانی دەستنیشانکراو وەڵامدەرەوەن؟ ئایا هۆکاری رەتکردنەوەکان هەمیشە لە چوارچێوەی مادەی چواردەمی یاساکەدان، یان زۆرجار پاساوگەلی ناڕوون دەخرێنە روو؟ کاتێک "بەرژەوەندی گشتی" پێویستی بە ئاشکراکردنی زانیارییەک هەیە، تەنانەت ئەگەر بکەوێتە چوارچێوەی بەدەرهێنراوەکانیشەوە، "ناشێت بۆ دامودهزگای گشتی یان تایبهتی پێدانی زانیاری رهتبكهنهوه"، وەک لە مادەی چواردەمی یاسای مافی دەسکەوتنی زانیاریدا هاتووە. کەواتە، ئەگەر یاسا سەروەر بووایە، دەبوو بەرژەوەندی گشتی لەسەرووی هەموو شتێکەوە بووایە.
پاراستنی رۆژنامەنووس: تێڕوانینێک بۆ لێپێچینەوە
یەکێکی دیکە لە خاڵە هەرە گرنگەکان، پاراستنی رۆژنامەنووسە لە کاتی بەجێهێنانی ئەرکەکەیدا. مادەی حەوتەمی یاسای رۆژنامەگەری روونیدەکاتەوە "ههر كهسێك بههۆی كارهكهیهوه سووكایهتی به رۆژنامهنووس بكا، یان دهستدرێژیی بكاته سهر، ئهوا ههمان ئهو سزایه دهیگرێتهوه، كه بۆ دهستدرێژیكردنه سهر فهرمانبهرێك له كاتی یان بههۆی بهجێهێنانی ئهركهكانی دانراوه." ئەمە دەقێکی زۆر گرنگە کە دەبێت ببێتە بنەمای کاری دادگاکان.
لێرەدا پێویستە پرسیارێکی رەخنەگرانە بوروژێنین: ئایا ژمارەی ئەو سکاڵایانەی لەسەر ئەو کەسانە تۆمار کراون، کە رێگرییان لە رۆژنامەنووسان کردووە یان دەستدرێژییان کردووەتە سەریان، چەندن؟ ئایا دادگاکان بە شێوەیەکی کاریگەر مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆسیایانەدا دەکەن؟ ئەگەر یاسا سەروەر بێت، نابێت تەنها "دەسەڵاتی یاسا" بەسەر رۆژنامەنووسدا هەبێت، وەک لە مادەی حەوتەمی یاسای رۆژنامەگەریدا هاتووە، بەڵکو دەسەڵاتی یاسا دەبێت بەسەر ئەو کەسانەشدا سەروەر بێت، کە پێشێلی مافەکانی رۆژنامەنووس دەکەن. نەبوونی لێپێچینەوەی جیدی بە کردەوە وایکردووە ئەم دەقانە تەنیا لەنێو دوتوێی لاپەڕەکان بمێننەوە.
داهاتوو لە نێوان تیۆری و پراکتیکدا
لە کۆتاییدا، سەروەریی یاسا تەنیا بە بوونی دەقەکان نایەتە دی، بەڵکو پێویستی بە جێبەجێکردنێکی بێلایەنانە و بوونی دەسەڵاتێکی دادوەری سەربەخۆ و بەهێز هەیە کە لەژێر کاریگەری هیچ دەسەڵاتێکی سیاسی یان حزبیی و دەزگا ئەمنییەکاندا نەبێت. یاسا وای دەخوازێت "لێكۆڵینهوه لهگهڵ رۆژنامهنووس نهكرێ، یا شوێنی كار و ماڵهكهی نهپشكنرێ مهگهر به بڕیاری دادوهریی نهبێ و نوێنهری سهندیكا ئامادهبێ"، وەک لە مادەی هەشتەمی یاسای رۆژنامەگەریدا هاتووە. ئەمە بنەمایەکە بۆ پاراستنی شکۆ و ئازادی کاری رۆژنامەنووسی، بەڵام چەندجارێک پێشێل کراوە و لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیە مامەڵە لەگەڵ رۆژنامەنووساندا کراوە.
ئەمە ئەرکی دەسەڵاتە وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە، تاوەکو کەی دەقەکانی یاسا بەبێ کاریگەری دەمێننەوە و رۆژنامەنووسان لە نێوان خەونی روونکاری و کابووسی سانسۆر و رێگریدا دەژین؟ کاتی ئەوە هاتووە دامودەزگاکان، بەتایبەتی دەسەڵاتی دادوەری، ئەم یاسایانە بە جیدی وەربگرن و بە کردەوە سەروەری یاسا بەسەر هەموواندا بسەپێنن، ئەگەر وا نەکەن زیان بە پێگە و ناوبانگی هەرێمی کوردستان دەگەیێنن.
بەڵام بەهیوام وەکو گۆران لە شیعری پەیامی ئازادیدا دەڵێت:
هەرگیز سەری بەرزی وەتەن نەچەمێت
ئەی وەتەن، قوربانی خاک و رووبارت
ئازادیت ئاواتە، ناوی نەبڕێت
تا دنیا ماوە، کورد ژیان بکات
سەری بەرز بێت و هەرگیز نەچەمێت!