ژیان وەك دادگاییەكی بەردەوام؛ فرانتس كافكا و فیلسە باوەر
رۆژی 13ی ئۆگۆستۆسی 1912، ئێوارەیەكی درەنگوەخت لەشاری پراگ، كابرایەكی باریكەلەی باڵابەرز خۆی بەماڵی هاوڕێكەیدا دەكات.
لەگەڵ چوونەژورەوەیدا، لووتی بە لووتی خانمێكدا دەتەقێ كە یەكەمجارە دەیبینێ و لە مەتبەخەكەدا لەسەر كورسیەك دانیشتووە.
سەرەتا وادەزانێ خزمەتكارە، دواتر و كاتێك بەیەكتریان دەناسێنن، دادەنیشێ و لەژێرەوە لێی ورد دەبێتەوە. ئەوەی زیاتر لەو خانمەدا سەرنجی رادەكێشێ، ددانی شاش و ئێسكی پان و گەردنە بەرزەكەیەتی.
ئەو كابرایە فرانتس كافكایە و خانمەكەش فیلسە باوەرە و ماڵەكەش ماڵەباوانی ماكس برودە. یەكتربینینی ئەو دوو بوونەوەرە، دەبێتە سەرەتای پەیوەندییەكی درێژی پێنج ساڵ و سێ مانگ و سیانزە رۆژی، پڕ لە ناسۆر و ئێش و ئازارێكی بێحەد و حیساب.
لەو ماوەیەدا دیدار و یەكتربینینی كەم روودەدات، بەڵام لێشاوێك نامە لەنێوانیاندا دێت و دەچێت. نامەی ئەوینداری، بەڵام لەڕاستیدا نامەی ئەوینداری نین بەمانا زۆر باو و تەقلیدییەكەی.
ئەو نامانە دەبنە هەوێنی ئەم كتێبە نایابەی ئەلیاس كانیتی (دادگاییەكی دیكەی كافكا)، خاوەن خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیات 1981.
كافكا لەتەمەنی لاوێتیدا هێندە تەنیاو بێ پەیوەندی بوو (كە فیلسە باوەر دەناسێت تەمەنی بیست و نۆ ساڵان دەبێت)، ناچار بەدوای ژنانی وەك فیلسە و مێلینا دەكەوێت، تا جێگای خاڵیی دایكی بۆ پڕبكەنەوە.
لەنێوان ئەو پێنج شەش ژنەی لە تەمەنی كورتی خۆیدا ناسیونی (كافكا تەنیا چل ساڵ و یانزە مانگ ژیا)، فیلسە باوەر كاریگەرترین ژنێك بووە لە ژیانیدا.
ئێوارەی 13/8/1912 دەیناسێت و لە 25/11/1917 بەیەكجاری كۆتایی بە پەیوەندیی نێوانیان دێت. لەماوەی ئەو پێنج ساڵەدا، سەدان نامە و پۆستكارت لەنێوان پراگ و بەرلیندا دێت و دەچێت (فیلسە سكرتێری كۆمپانیایەك دەبێت لە بەرلین).
هەروەها ئەو قۆناغی یەكترناسین و ئەویندارییەش، بەبڕشتترین و پڕبەرهەمترین قۆناغی نووسینی كافكا بووە. دوای ئەوەی لە 20 ی ئەیلولی 1912 یەكەمین نامە بۆ فیلسە باوەر دەنووسێت، لەشەوی 22 لەسەر 23 ی ئەیلولی هەمان ساڵدا (بەیەك نۆبە و لە یەك دانیشتندا)، چیرۆكی (دۆز- داوەری) دەنووسێت كە بە درێژترین و ئەفسوناویترین و تۆكمەترین چیرۆكی كافكا حیساب دەكرێت.
هاوكات لەنێوان ئەیلولی 1912 تا سەرەتای ساڵی 1913، پێنج بەش لە رۆمانی ئەمریكا دەنووسێت. لە تشرینی دووەم و كانوونی یەكەمی هەمان ساڵدا (بەڕموزنبوون) دەنووسێت و نووسینی سێ هەفتە دەخایەنێت (لە 18ی تشرینی دووەم بۆ 6 ی كانوونی یەكەم).
واتە سەرباری هەموو شتێ، ئەو خانمە گۆڕانكارییەكی نەوعی لە ژیانی كافكادا دروست دەكات و وزەیەكی گەورەی نووسینی پێدەبەخشێت. بەوەش دەتوانێت بەرهەمگەلێك بخوڵقێنێ (وەك ماكس برود لەنامەیەكدا بۆ فیلسە باوەری دەنووسێت) كە خودا لە ڕێگەی مێشكی ئەوەوە دەیەوێت، هەموو بەندەكانی بیبینن. هەرچەندە کافکا بە چاوی ژنی دڵخوازی خۆی سەیری فیلسەی دەكرد و دەیویست مارەیی ببڕێت و هاوسەرگیریی لەگەڵدا بكات، بەڵام وەك بڵێی دەستێكی نادیار هەبووبێ و هەموو جارێك بەری بەو پرۆسەیە گرتبێ و ئەو پلانەی هەڵوەشاندبێتەوە.
كافكا پێیوابوو فیلسە خانمێكی تەندروست و بەدەماغ و باوەڕبەخۆیە، لەكاتێكدا خۆی لەش بەبار و ڕەشبین و بەچەشنێک بڕوا بەخۆنەبوو بوو، نەیدەتوانی لەسەرپێی خۆی رابوەستێ.
لەبەرئەوەی نووسین و ئەدەبیات بۆ ئەو بووبووە جۆرێك لە عیبادەت و چارەنووسی خۆی بە پرۆسەی نووسینەوە گرێدابوو، دەستبەرداری هەموو شتێك بووبوو لە ژیاندا، فیلسەش قوربانییەكی ئەو دۆخە بوو.
كافكا بەوپێیەی بوونەوەرێكی گۆشەگیر و تەنها بوو، پەرۆشی پەیوەندی بوو، وەلێ دەستەوستان بوو لەوەی ئەو پەیوەندیانە تاكۆتایی بەرێت. لەگەڵ فیلسەدا دووجار تا مارەبڕی دەڕوات (حوزەیرانی 1914 و تەمووزی 1917)، بەڵام فۆبیای هاوسەرگیری و دروستكردنی خێزان و خستنەوەی منداڵ، ڕێگەی نادەن لەوە زیاتر پڕکێشی بکات.
رۆژی 16ی حوزەیرانی 1913 بۆ یەكەمجار داوای هاوسەرگیری لە فیلسە دەكات و ئەویش لە نامەیەكدا زۆر بەكورتی بە (بەڵێ) وەڵامی دەداتەوە و ڕەزامەندی خۆی نیشان دەدات.
ڕازیبوون و وەڵامدانەوەی بە (بەڵێ)، كافكا شپرزە دەكات و سەری دنیای لێدێتەوە یەك و نامەیەكی دیكەی بۆ دەنێرێت و پێی دەڵێت: (داوای هاوسەرگیریت لێدەكەم و هەستدەكەم لەناخەوە دادەهێزرێم كە بەبەڵێ وەڵامت دامەوە، ئەژنۆم دەلەرزێ).
كافكا پێنج هەفتە دوای بینینی فیلسە لەماڵە باوانی ماکس برودی هاوڕێی، دەست بەنامە ناردن دەكات بۆی و دەیەوێت لەڕێی نامەنووسینەوە ڕامی بكات. وەك نامەكانی فێرناندۆ پێسوا بۆ ئۆڤیلیا كیرۆشی خۆشەویستی، نامەیەكی كافكا نییە بۆ فیلسە پڕگلەیی نەبێت و دادوبێداد لە حاڵی ناهەموار و دەردەداری خۆی نەكات.
لەپاڵ ئەوەشدا دەیان پرسیاری لێدەكات و دەیەوێت هەرچی هەیە و نییە، لەبارەی ژیانی ڕۆژانەیەوە بیزانێت... لە ئۆفیس چی دەكات؟ ئەی لەماڵەوە چی دەخوات و چی لەبەر دەكات؟ ناوی هاوڕێ ژن و پیاوەكانی چین؟ چی دەخوێنێتەوە؟
كافكا وەك خۆی بەپیتی درشت لە یاداشتەكانیدا دەنووسێت: (ژیان لەماڵەوەیاندا دادگاییەكی بەردەوام بووە بۆی).
سەروەختێكیش لەیەكەم مارەبڕینی فیلسە پەشیمان دەبێتەوە، ماڵە باوانی ئەو خانمە لە هوتێل (ئەسانیش هۆف) لەبەرلین و لە ڕۆژی 12ی تەموزی 1914 دادگاییەكی بۆ رێكدەخەن و وەك تاوانبارێك بەدڵی خۆیان سەرزەنشتی دەكەن.
دواتر ئەوە دەبێتە هەوێنی نووسینی رۆمانی (دادگایی)، كەچی هەموو ئەوانە رێی لێناگرن جارێكی دیكە دەست پێبكاتەوە و سێ ساڵ دواتر لەگەڵ فیلسەدا ئەڵقە بگۆڕنەوە، ئەوەش هەربەناكامی كۆتایی دێت و بەیەكجاری كۆتایی بە پەیوەندیی نێوانیان دێت.
بەتایبەت كاتێک لە ئەیلولی 1917دا پزیشكەكان پێی دەڵێن: "سیەكانت نەخۆشن". ئەمە وادەكات لە 25ی تشرینی دووەمی 1917 دا، ئەو دوو ئەویندارە لەیەك جیاببنەوە.
دوو ساڵ دوای ئەوە، فیلسە شوو بە بازرگانێكی دەوڵەمەندی شاری بەرلین دەكات و چل و سێ ساڵ دوای جیابوونەوەی لە كافكا، ساڵی (1960) لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەردەنێتەوە.
ئەوەی بەدەسكەوتێكی گرنگ بۆ فیلسە حیساب دەكرێت، ئەوەیە کە لە ساڵی 1955 (واتە پێنج ساڵ بەر لە دنیادەرچوونی)، سەرجەم نامەكانی دەفرۆشێت بەخانەی وەشانی بەرهەمەكانی فرانتس كافكا و ئەو نامانەش دەبنە دۆکیومێنت و سەرچاوەیەكی ئەدەبیی گرنگ بۆ كافكاناسان. وەك چۆن بوونە سەرچاوەی ئەم كتێبە گرنگەی ئەلیاس كانیتی و دەبنە سەرچاوەی بەرهەمگەلێكی دیكەش لەئێستا و داهاتوودا.