بازرگانێك هەشت جۆر مەڕی نایاب دەهێنێتە كوردستان
رووداو- هەولێر
بازرگانێكی هاوردەكردنی ئاژەڵ و باڵندەی جوانی دەڵێت لە هەرێمی كوردستان خواستێكی باش لەسەر مەڕی جوانی هەیە، بۆیە بە سەتان مەڕی لە هەشت جۆری نایاب هاوردەی هەرێمی كوردستان كردووە.
ئەو مەڕانەی تاوەكوو ئێستا بازرگانان هاوردەیان كردوون و لێرە خواستیان لەسەرە بریتین لە مەڕی (Blacknose) ی سویسری، (Suffolk)ی فەرەنسی، (Marino)ی ئوسترالی، (Noordhollander schaap)ی هۆڵەندی، (Cameroon sheep) مەڕی كامیرۆنی و چەند جۆرێكی دیكە. بەشێك لەو مەڕانەی هاوردە كراون لە هەرە بەناوبەنگ و ناسراوەكانی جیهانن بەتایبەت لەسەر ئاستی ئەوروپا، لەوانە مەڕی (Blacknose)ی سویسری كە یەكێكە لە جوانترین مەڕەكانی جیهان.
مەڕی (suffolk) كە لەسەر ئاستی جیهان بەگشتی و ئەوروپا بەتایبەتی بە یەكێك لە ناسراوترین مەڕەكان دادەنرێ، زێدی رەسەنی ئەم مەڕە بەریتانیایە، بەڵام زیاتر لە فەرەنسا گرنگی پێدراوە، تایبەتمەندیی ئەم مەڕە لەوەدایە توانای خۆگونجاندنی لەگەڵ هەموو كەشوهەوایەك هەیە، لە وەچەخستنەوەدا بەهێزە، گەشەی خێرایە، شیرێكی باشی هەیە، شێوەكەی زۆر جوانە.
شیروان محەمەدئەمین، خاوەنی كۆمپانیایەكی هاوردەكردنی ئاژەڵ و باڵندەی جوانی كە لە هۆڵەندا نیشتەجێیە، دەڵێت "لە كوردستان و عێراق خواستێكی زۆر لەسەر مەڕی جوانی هەیە، بۆیە هەندێجار لەسەر خواست و هەندێجاریش بۆ خۆم مەڕی جۆراوجۆری جوانی هەڵدەبژێرم و دەینێرمەوە بۆ كوردستان ".
شیروان چەند شەریكێكی لە كوردستان هەیە، بۆیە بەر لەوەی ئاژەڵەكان بنێرێ، وێنە و زانیاری لەسەریان بۆ هاوبەشەكانی دەنێرێ، ئەو دەڵێت "تاوەكوو ئێستا زیاتر لە هەشت جۆر مەڕم ناردووە، بەڵام زیاتر خواست لەسەر مەڕی mouflonی ی كێوی، مەڕی كامیرۆنی و Suffolkی فەرەنسی هەیە".
بنەماڵەی شیروان پێشتر ئاژەڵدار بوون، خۆشی بەر لەوەی بچێتە ئەوروپا، ئاژەڵی هەبووە، بۆیە شارەزاییەكی باشی لە ئاژەڵدا هەیە، ئەو دەڵێت "بێجگە لەلایەنە بازرگانییەكەی، ئامانجم لە هەناردەكردنی ئەم مەڕانە ئەوەیە حەز دەكەم لە هەرێمی كوردستانیش وەك وڵاتان مەڕی جۆراوجۆر و رەسەن و نایاب هەبێت، تاوەكو لەداهاتوودا ئاژەڵداران سوودمەندبن لە لایەنە ئابوورییەكەی".
شیروان محەممەد گوتی: "پێشتر كە باری ئابووریی خەڵك باش بوو، ئەو مەڕانەی دەمنارد زۆربەی لە كوردستان بەخێودەكران، بەڵام ئێستا 90%ی كڕیارەكانمان بازرگان و دەوڵەمەندەكانی شارەكانی عێراق و ئێرانن، مەڕەكان كەمتر لەكوردستان دەمێننەوە".
جۆرێكی دیكە لەو مەڕانەی هاوردەی هەرێمی كوردستان كراوە مەڕی كامیرۆنییە كە بەقەبارە بچووكە و رەنگی قاوەییە و بن سك و قاچەكانی رەشە. مەڕەكە زیاتر بۆ جوانی و گۆشت بەخێو دەكرێ.
ئیبراهیم حەداد، ئاژەڵدارێكی پێشكەوتووی شاری هەولێرە، 20 مەڕی كامیرۆنی لە كێڵگەكەیدا هەیە، دەڵێت "ئەم مەڕانە هەرچەندە نرخەكانیان گرانە، بەڵام بەهۆی جوانییەكەیان لێرە خواستێكی زۆریان لەسەرە".
بەگوتەی ئیبراهیم حەداد، پێشتر مەڕی كامیرۆنی هاوردە كراون، بەڵام زۆربەیان دووڕەگ بوون، ئەو دەڵێت "ئەوانەی من یەكەمجارە هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێن و لە جۆرە نایەبەكانن و دووڕەگ نین، بۆیە نرخیان كەمێك گرانترە لە بازاڕ، جووتێك لەو مەڕە بە 1500 دۆلارە".
لە كێڵگەكەی ئیبراهیم چوار مەڕی Blacknoseی سویسریش هەن، كە بە یەكێك لە جوانترین مەڕەكانی جیهان ناسراون. ئیبراهیم حەداد دەڵێت "پێشتر لە كوردستان تەنیا مەڕی سعودی و ئەفغانی و هەندێ جۆری دیكە هەبوون، بەڵام ئێستا بەهۆی ئەو خواستەی لەسەر مەڕی جوانی هەیە، بازرگانان چەندین جۆری مەڕی ئەوروپییان هاوردە كردووە".
لە عێراقدا سێ جۆر مەڕی ناسراو هەن كە بریتین لە (عەواسی، عەرابی و كوردی)، یەكەمیان 60%ی مەڕی عێراق پێكدێنێ و لە ناوەڕاستی عێراق بەخێودەكرێ، دووەم و سێیەمیشیان هەریەكەیان نزیكەی 20%ی مەڕی عێراق پێكدەهێنن. مەڕی عەرابی لە خوارووی عێراق، مەڕی كوردیش لە پارێزگاكانی باشووری كوردستان بەخێودەكرێ.
بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، 3 ملیۆن و 112 هەزار و 867 سەر مەڕ لە هەرێمی كوردستان هەن، بەڵام هەموویان مەڕی كوردی نین.
د.یوسف بەرزنجی كە ماستەر و دكتۆراكەی لەسەر تایبەتمەندییەكانی مەڕی كوردییە، دەڵێت "هاوردەكردنی ئەم مەڕانە ئەگەر بەیاسایی بهێنرێت و بەشێوەیەكی زانستیانە كەرەنتین بكرێن و پشكنینیان بۆ بكرێت و نەبنە هۆی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی، ئاساییە، چونكە دەبنە هۆی زیادبوونی جۆری دیكەی مەڕ لە هەرێمی كوردستان و دروستبوونی جوڵەیەكی بازرگانی و وەڵامدانەوەی ئەو خواستەی لەسەر مەڕی جوانی هەیە".
هەرێمی كوردستان خاوەنی چەند جۆرێك مەڕی نایابە، ئەگەر بەشێوەیەكی زانستیانە لەگەڵ ئەم مەڕانە لێكبدرێن، دەبێتە هۆی دروستبوونی توخمێكی تازە كە هەڵگری تایبەتمەندییە باشەكانی هەردوو جۆری مەڕەكە دەبێت.
دكتۆر مامەند محەممەد، بەڕێوەبەری ڤێتێرنەری هەولێر، دەڵێت "بۆ رێگەدان بەهاوردەكردنی ئەم مەڕانە دەبێت سەرەتا شوێنی هاوردەكردنیان دیاربێت، ئەو وڵاتەی لێوەی هاوردەكراوە نەخۆشیی تێدا نەبێت، كارتی تەندروستی و مۆڵەتی كەرەنتینی ئەو وڵاتەیان لەگەڵ بێت، دوای گەیشتنیشیان 21 رۆژ لەشوێنی تایبەت لەژێر چاودێری دەیانهێڵینەوە و هەندێ كوتانیان بۆ دەكەین كە نەكرابێت، ئەگەر هیچ كێشەیان نەبوو، ئینجا مۆڵەت بە فرۆشتنیان دەدەین".
مەڕی هەركی و دزەیی لەنێوچوون
بەپێی رووپێوییەك كە لە ساڵی 2011 كراوە، حەوت ملیۆن و 722 هەزار و 372 مەڕ لە عێراق هەبووە كە 20%یان مەڕی كوردی بوون. پرۆفیسۆری یاریدەدەر د.یوسف بەرزنجی، سەرۆكی بەشی سامانی ئاژەڵ لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین، دەڵێت "مەڕی كوردی كە لەعێراق ناوەكەی تەعریب كراوە و بەكەڕادی ناودەبرێت، هەموویان بەیەك جۆر دانراون، بەڵام لە بنەڕەتدا پێنج جۆرن: (كوردی، جافی، حەمدانی، دزەیی و هەركی)، هەریەكەشیان تایبەتمەندیی خۆی هەیە. بەپێی لێكۆڵینەوەكانی د.یوسف بەرزنجی، هەردوو جۆر مەڕی (دزەیی و هەركی) لەنێوچوون، بەڵام جۆرەكانی (كوردی، حەمدانی و جافی) بەڕێژەی جیاواز ماون.
ژمارەی مەڕ لەسەر ئاستی پارێزگاكانی كوردستان
پارێزگا مەڕ
هەولێر 793.000
سلێمانی 1.054.412
دهۆك 776.323
گەرمیان 489.141
كۆی گشتی 3.112.867