Hawrami atasözleri bir arşivde toplanıyor

Erbil (Rûdaw) - Gazeteci yazar Kameran Gulpi, Hawraman bölgesinde kullanılan atasözlerini bir arşivde topluyor. Gulpi, atasözlerinin dil ve kültür zenginliği olduğunu söylüyor.

Hawramanlı gazeteci yazar Kameran Gulpi, Kürtçe’nin Sorani lehçesinde arşiv haline getirdiği atasözlerini bölgeye has Hawrami şivesine de çeviriyor.

Gulpi, Hawramice olanları yazmakla kalmamış, fonetiğini korumak için sesli olarak da okuyup kaydetmiş.

Hawramice’deki “dh” sesinin ilginç bir özelliği bulunuyor. Bu iki ünlünün oluşumundan meydana gelen ses, Arapçadaki “zal” ile İngilizce’deki “th”ye benziyor.

Rûdaw’a konuşan Gulpi, Kürt dilinin çok zengin ve derin olduğunu belirterek, atasözlerinin de Kürt dil ve kültürünün zenginliğini yansıtan öğeler olduğunu söyledi.

Kameran Gulpi’nin hazırladığı bazı atasözleri ve Türkçe karşılıkları şöyle:

A awê serçemo lêllene. (Pınar başından bulanır)

A qisê detewenê tireknoş. (Bu söz taşa çarpsa parçalar)

Adh keno û tew pîmo. (Biri kazıyor diğeri ölçüyor)

Adh karwançî û min xançî. (O kervancı ben hancı)

Asaw bê aw megêllo. (Değirmen susuz dönmez)

Asaw karû wêşkero çeçeqçeqe serew wêşmêşno. (Değirmen çalışır çarkın başı ağrır)

Awew awwazî pêsene goştû berazî. (Telep edilen su domuz eti gibidir)

Awî awegaremlo. (Su akar yatağını bulur)

Awî desşo meçkore. (Su bile fayda etmez – Ne desen kar etmez)

Awî mirdheo to nemirdî. (Su öldü sen kaldın)

Axerro Xwa şukir. (Ölümüne şükretmem)

Ba her tûte gefo mange şewê. (Köpek ay ışığında istediği kadar havlasın)

Banê û dûyêw hewê. (Bir dam iki hava)

Barû serbarî. (Yük üstüne yük)

Bazinî altûn îna desşene. (Elinde altın yüzüğü var – Yani kıymetli biri)

Be awew zemzemî şoreş pakîş nimê. (Zemzem suyu ile yıkasan temizlenmez)

Be çemçê awî mêwe melê. (Bir kaşık suda yüzüyor)

Be dem yapraxî mepêçiyawe. (Dolma yaprağı gibidir yırtılmaz)

Be du’a û kitê waran mewaro. (Kedinin duasıyla yağmur yağmaz)

Be meyl û wêt geze kere. (Dilediğin gibi ölç-biç)

Bê pala xasa ne wek palayî teng, bê jenî xasa ne ki yaneyî be ceng. (Ayakkabısızlık dar ayakkabıdan, bekarlık da kavgalı bir evlilikten daha iyidir)

Bê sewadhî kerr û korî. (Cahillik kör ve sağırdır)

Be tawe waranê tirekew bana perrê mebawe. (Bir tutam yağmur damı ıslatmaz)

Beq anen damgane wano, ne ki ane kehêlyanene wano. (Kekliğin asli olanı avda okuyandır, kafeste değil)

Bexê ginawe yexê. (Başkasına söyleme gelir seni de bulur)

Bîma bîma hisêb niya henma henma hisêba. (Ekmek, mutfaığında hazır olandır)

Bira weş bo pey bira jenê, walê nîşo seyew tewenê. (Kardeş evlendiğinde kız kardeşin değeri kalmaz)

Biray gewre yagê tateyn. (Ağabey babanın yerini tutar)

Bize ke şeqîş wirêya milo nanu şiwaney wero. (Eceline susayan keçi çobanın ekmeğini yer)

Bizê lerre, gelê lerr kero. (Zayıf keçi güçlü sahibini de zayıf düşürür)

Bize wînew doş waze. (Keçiye bak ayran iste – Yani anasına bak kızını iste)

Bûse baz libî. (Yiyeceksen büyük lokma ye)

Ça awî hene gull niya, ça gull hen awî niyene. (Gülün olduğu yerde su, suyun olduğu yerde gül yoktur)

Ça herrî a tozê hor êstêbo. (Bu çamur bu tozdan mı çıktı)

Ce bê xebera keşkek selawat. (Dünyadan haberi yok – Bihabere salavat getirin)

Cehenem bereşene gêliyo xasa. (Cehennemin yolu iyi n iyet taşlarıyla örülmüş)

Çemêt siya wênê. (Gözükaradır)

Cenebiyey hîç mekiriyo. (Zengine iktidar fayda etmez)

Çêşa eco doma wardenu duwawema dêneto. (Ayranın katısını içip durusunu bize vermişsin)

Ceterrînê dar ho megino. (Çalılıkta orman yeşermez – Buradan adam çıkmaz anlamında)

Çî wêt gêrten gezu nîmê gillême. (O kadar da böbürlenme)

Çil şêtê xasênê ta gêlêwe. (40 deli ile yaşamak bir divane ile yaşamaktan daha iyidir)

Cilî kone xariştiş firen. (Eski kıyafet daha çok sırt kaşındırır)

Cin be cinî xow cinîç be asewanî. (Cin cine güler, o da aşçıya)

Çirawîy desîyey rroşinayiş pey çîrro wêş niya. (Çıra dibini aydınlatmaz)

Ciwab şeqê niyenê. (Sözün aydın değil)

Ciyay îney keleke binyey keleke wurrney. (Duvar öreceğine duvarı yıktı – Kaş yaparım derken gözçıkarmak)

Cucelê êsalî parîneş xilletna. (Dünün civcivi bugünün tavuğunu kandırmış)

Dar bê puwaze w wêş nebo metreko. (Baltanın sapı ağaç olmazsa ağacı kezmezdi)

Darî bêber pey biriyey xasa. (Meyvesiz ağaç kesmek içindir)

Darî pîredar nenîşe sayeş yarî dûrwellat hîç niyen mayeş. (Yaşlı ağacın dibinde oturmak da vatandan uzak yar da fayda etmez)

De wezêne yiweşa pûtene. (Her on cevizden biri çürüktür)

Deng u şewê firemlo. (Ses gecenin karanlığında daha gürdür)

Desê netawî birrîş mişom maçiş kerî. (Bükemediğin bileği öpeceksin)

Desê roçî gîraw desê cejne kera. (Bazıları oruçlu iken bazıları bayram ediyor)

Desê seyawe dill meseyowe. (El yorulur ama yürek yorulmaz)

Dildar menîşo we pay zulfê lûl, bê pûl wenîşo kaney herrû bûl. (Kara sevdalılar ve parasızlar çaresizdir)

Dirozin tema’îş xelletna. (Yalancının mumu yatsıya kadar yanar)

Ecê millew dilê çilkawên. (Bataklık faresi gibidir)

Ecêt pa hesye werîş. (Böyle sonuna kadar gideceğini mi sandın?)

Eco gawenew kardêre midyo. (Kulak bıçağa bakar – kulak bıçaktan korkar)

Eco tûten çûwekerî demşere. (Ağzına ağaç girmiş ite benziyor - Kuduz köpek gibidir)

Edha heşene buweş weşene. (Anne ayı gibi de olsa kokusu çok güzeldir)

Edha wînew kinaçêş waze. (Anaya bak kızını al)

Er pey ême awîş niyene pey to naniş hen. (Bize suyu yoktur sizinle ekmeğini paylaşır – Ayrımcılık yapar)

Esp û xelatî mewiya danîşere. (Ödüllü atın dişine bakma)

Espî nesinya axure besê. (Olmayan atı ahıra bağladı)

Gelema nebiyebo gelerra ma diyen. (Hiç koyunumuz olmadı ama butunu gördük)

Gewre awî mico gulane paş midho çene. (Büyük suyu döker küçük üzerinden atlar – Küçükler ne öğrenirse büyüğünden öğrenir)

Hêle rronîşa niyare pey herî goşêş wistene. (Sağıra omlet pişirsen ne fayda)

Heq bo heqdarena, bej bo beşdarena. (Hem suçlu hem de güçlü)

Her çêge werwe şiyeno. (Kar gibi yığılmış kalkmaz burdan)

Heywan payîzêne mirrar bowew weharêne peneş mizana. (Hayvan sonbahar ölmüş, baharda haberimiz olmuş)

Hîç kewçêne perr niya pey piyayî. (Hiç bir zaman adamların safında olmaz)

Ine dûwe qedhrit meno. (O kadar konuş ki saygınlığın kalsın)

Îne gurzû ane meydhan. (İşte istek işte meyda – hodri meydan)

Ine liwe bawan cilit çêr yawan. (O kadar misafirliğe git ki altına minder sersinler)

Jenî çenê mişnasî be teqelle w lîbasî. (Kıymeti kıyafete değil akla ver)

Jenî gule payîzêne rron kero. (Bilmeyen kadın sonbaharda beli olur)

Jûjû maço cebeckew min nermter niya. (Anne kirpi yavrumdan daha yumuşağı yoktur der)

Kala layiq û ballaya. (Eski akıl başa beladır)

Ke laylaye mizanî çî mewsî. (Leylayı biliyorsan neden uyumuyorsun?)

Ke rron fire bî qineş pe nenawa. (Yağ çok ulunca kıç yağlarlar)

Lafaw berot çaney xastera ser u perde w namerdîre pirryo. (Namertlik köprüsünden geçeceğine sele kapıl daha iyidir)

Lêqnekeyş maro êgew hêllekey bero yanew wêş. (Tavuğun dışkısı bize yumurtası kendisinedir)

Mar be qisê weşê wilene mê ciber. (Güzel söz yılanı deliğinden çıkarır)

Naniş îna ronene. (Ekmeğini yağa bulamış)

Nanit yewîn bo w, xullket ger mebo. (Zevkin yerinde olsun istersen arpa ekmeğin olsun)

Nazêma hen u zorêma niya. (Nazım var zorum yok – Nazı geçene denir)

Ne ine şîrîn be qûtidh bidha ne ine tall be tifato. (Ne yutulacak kadar tatlı, ne de atılacak kadar acı ol)

Nê sêrî cimne ne awray done. (Ne tokken oynat ne açken uyut)

Neçenî toweşma nebê to kiryom. (Ne senle ne de sensiz)

News gêreş miştên werşde deştên. (Nefsini tutarsan yumruk, bırakırsan ova olur)

Nîşanê rroy binerro diyarene. (Gün doğuşundan belli olur)

No paçekille no kesê. (Küçük çocuk dokuz kişiyi kendisi ile uğraştırır)

Payîze bira. (Sonbahar oldu kardeş – Geciktin )

Pêsen şingî dey dem û gawêwe. (İneğe gülü koklatmak gibidir)

Pêsen vaçî kîselê pirêne çinar. (Kaplumbağaının çınar ağacına tırmanması gibidir)

Pêsene kitê siflê. (Beyaz kedi gibi sıfatsızdır)

Pey xatire w wilkê gawê mekuşe. (Ciğer hatrına öküzü ölüdürme)

Peyê germişan, çemê wermişan. (Ayaklar sıcağı, gözler uykuyu özler)

Piya maşa, jenî maşbere. (Erkek toplar kadın saklar)

Piyaz ta tenya bû serey xas kero. (Soğan sadece pancar kadar büyür)

Ray rasê Xway kiyasê. (Doğru yolu Allah gösterir)

Rêz birriyo cerroxane her qom xasen ta bêgane.

Eger serçawî karêz ya kanî lmî lêbbrrêt, her xzim baştre ta bêgane. (Çeşmende sadece kum da kalsa akraba yabancıdan daha iyidir)

Ron niya leçîto diyar bû. (Ne yaptıysak fayda etmedi)

Rrencin biyen rencu qolançê. (Emeğim ve çabam ekin bitinin çabası oldu)

Rruwew nebiyey siyawebo. (Yokluğun yüzü kara olsun)

Ruwase nelê willere hejgê besê qilîçe şo. (Tilki inine sığmadı bir de üstüne kuyruk bağladı)

Sac merriyey ne ki zirriyey. (İnsanın adının kaybolmasındansa ölmesi daha iyidir)

Sahib yane wêş xas mizano çêş guzeryo yaneşene. (Ev sahibi evini herkesten daha iyi bilir)

Ser be ser ber bo ziyadhew wêt pey wêt. (Maliyetini bana ver karı senin olsun)

Serda qûllen bê kirmollen. (Soğuk kurt bırakmaz)

Serê bê delakê metaşe. (Kendi başına iş yapma)

Sere memarro. (Başını kırdırmaz)

Seren liwan hezar willêre. (Bir başı var bin sevdası var)

Sereş girdh goşe şêwe giryo. (Her yemeğe kaşık olma)

Serû awew himamyo te’aruf kerro. (Başkasının parasıyla cömetlik  yapmak-Hamam suyuyla mertlik yapmak)

Seru biyeyo hêllet kiryo. (Varlıkta her şey yapılabilir)

Serû sifrew tateyşo gewre biyen. (Baba sofrasında büyümüş-Karaktersizler için söylenir)

Simera diştêndê wirdêta kerû. (Kurnazlık yapmak isteyenler için kullanılır)

Ta belû fire bû simore ca ewraşa. (Palamut oldukça sincap aç kalmaz)

Ta çeneşa do şeş. (Süt oldukça sağ)

Ta dêdê newaço borê kake mekero zorê. (Kız kuyruk sallamadıkça erkek yaklaşmaya cesaret edemez)

Ta ferz mirda bû sunet betal e. (Farz durdukça sünneti yerine getirmek boştur)

Ta nemirî mejîwî. (Ölmeden yaşayamazsız-Hayatın zorluğunu anlatmak için kullanılır)

Ta nemirî peya pene nemeyawî. (Ölmeden anlayamazsın-Yaşamak için çok çalışmak gerek)

Ta qinet terre nebo masawî megêwî. (Yakaladığın balığın ıslak olmamasını istiyorsun)

Ta rriwase qeballe wêş wanawe kewllşa kerde. (Tilki yevmiyesini sayana kadar post oldu)

Ta xan razyowe leşkir tirazyo. (Kendini uyutana kadar misafirleri gitti)

Taqane yan şêt yan dîwane. (Tek yaşayan ya delidir ya divane)

Tate jenîş arde bo bebabe piyare. (Baba yeni eş getirdiğinde artık üvey babadır)

Tate merdey weşa ta sêr nebyey. (Babanın ölmesi aç kalmaktan daha iyidir)

Tif û serew kûya. (Tükürüğü odaya doğrudur-Yani akraba ve yakınlara söz söyler)

Tifeng teqa hor megêlowe. (Tüfeng patlarsa merhamet etmez-Ağızdan çıkan söz yaydan çıkmış ok gibidir)

Tîke jawe caqû tiş de. (Çiğnemeden yutma-Önce düşün sonra konuş)

Tir birrû qisekerî qise nekerdeyn. (Çok konuşana cevap verme)

Tûle bi nemamî çemyowe. (Ağaç yaşken eğilir)

Tûtey siya û çermeş yon. (Siyah ve beyaz köpeğin farkı yoktur)

Waran bo werwe mişowe werwe bo her werwe mişowe. (Yağmur yağarsa kar getirir, kar yağarsa zaten kar getirir)

Watşa be herî çî ane goşêt zilênê watiş gird weşlleye ‘eybîş hen. (Eşeğe kulağın neden uzun dediler, keşke tek ayıbım o olsaydı dedi)

Watşa be kitê gut pey dermanî mişyo şard şo. (Kediye pisliğin dermandır dediler, pisliğini saklamaya başladı-Cimri kimseler için kullanılıyor)

Watşa be rriwasê şahêdit kên watiş qilîçkem. (Tilkiye şahidin kim dediler, kuyruğum dedi)

Way wat be kadhanî berekeyt kerro ba perrit keru watiş anem menen mebereş inu wêt pey wêt. (Fırtına samanlığa kapıyı aç seni çoğaltayım dedi, samanlık olanı götürme seninki sana olsun dedi)

Werêse cetallanî gêllowe her xasa. (İp hırsıza dolanırsa her şekilde iyidir)

Werg nekiriyan be şiwane w geley. (Kurt koyun sürüsüne çoban yapılmaz)

Wermit mê sengat pey çêşî. (Vakit geldiğinde beklemez)

Weru zererî her wextê gêrî qazanca. (Zarar ve ziyan ne zaman engellense iyidir)

Werwe dûrebo azîzene. (Kar uzaksa sevgilidir)

Werwe tamişteko lê çiş meno her çêyene. (Kar bir süpürge kadar da kalsa soğuktur)

Winîm biyêne be awî. (Kanım su oldu)

Xo çêro darî bê gellayine nenîşte nîre. (Yapraksız ağacın altında oturmamış)

Xulke pawe yanê. (Gönülsüz davet edilen misafir güleryüzle karşılanmaz)

Xurmawî bero Besre. (Hurmayı Basra’ya götürüyor)

Xuwa derê gêro yo guşadhe kero. (Allah bir kapıyı kapatırsa, diğerini açar)

Xuwa hîç wileyiş be bêdirrey nasêne. (Allah hiçbir gülü dikensiz yaratmamıştır)

Xuwa kero î desme mihtacu ew desîm nebo. (Allah bir elimi diğer elime muhtaç etmesin)

Xuwa ta kuwa newîno werweşa mewarnone. (Allah dağına göre kar verir-Allah dağı görmeyene kadar karı yağdırmaz)

Ziwan tobaze serem silamet. (Dil susarsa başın ağrımaz)

Ziwan u bendey qelem u Xway. (Kul ve dili Allah ve kalemi- Kul ne söylerse Allah onu kaydedip yazar)