Kürdistan ve Irak’taki Yahudilerin yitik mirası

Erbil (Rûdaw) – İsrail’e göçün başlamasından önce, Irak ve Güney Kürdistan’da yaklaşık 150 bin Yahudi yaşıyordu. Ancak şu an buradaki Yahudilerin sayısı oarmakla sayılıyor. Terk edip gittikleri ev ve mekanları da kaybolmak üzere.

1950’den sonra Irak ve Güney Kürdistan’dan İsrail’e göç eden Yahudiler, arkalarında taşınamayan tüm varlıklarını bıraktı. Ancak bugün Yahudilere ait yapılar yok olmakla karşı karşıya.

Bu yapılardan biri de İngiliz egemenliği altında kurulan Irak hükümetinin ilk Maliye Bakanı Sasun Masqil’in Bağdat’taki evi.

Osmanlı arşivlerinde yer alan 1917 nüfus sayımına göre Bağdat’ın nüfusunun yüzde 40’ını Yahudiler oluşturuyordu. 

1948’de İsrail’in kurulmasının ardından bölge ülkelerinde yaşayan Yahudilere yönelik baskı ve zorbalık da arttı. Irak’ta yaşayan Yahudiler de bu baskılardan payını aldı.

Tarihçi yazar Refet Abdulrezak, “Yahıdilerin Bağpdat’ta önemli bir mirası vardı. Müslümanlardan sonra onlar ikinci büyük inanç grubuydular. Fakat bugün maalesef onlardan geriye pek birşey kalmadı. Daha da öteye, yakında Bağdat’ta bu güzel ve derin kültürün herhangi bir izi de kalmayacak” dedi.

Irak’taki resmi kayıtlara göre 1948 yılında ülkede yaklaşık 150 bin Yahudi yaşıyordu. İsrail’e göçün başlamasıyla birlikte 1951 yılında Yahudilerin yüzde 96’sı Irak ve Günek Kürdistan’ı terk etti.

ABD’nin 2003’te Irak’a girmesi ile birlikte ikinci bir göç yaşandı. 2009 yılına geldiğimizde ise Bağdat’ta evini terk etmeyen Yahudilerin sayısı sadece 8’di.

Erbilli Ömer Ferhadi, Yahudilerin göçü ile ilgili anısını şöyle anlattı:

“1950’lerin başıydı. Okuldaydık ve Arapça öğretmenimiz Hıdır Mevlüt bize ders veriyordu. Sonra kapı çaldı ve Binhas öğretmen içeri girdi. Her iki öğretmen birbirlerini kucakladı ve birlikte ağladılar. Binhas öğretmen İsrail’e döndü. Biz hepimiz onun için ağladık. O gerçekten çok saygın bir öğetmendi.”

Kürdistan Bölgesi’nde son yıllara kadar da 400 Yahudi aile yaşıyırdu. Bunlardan bir kısmı Müslüman oldu. Yine İsrail’e gidenlerin bir kısmı da zaman zaman Kürdistan’a dönerek atalarının yaşadığı yerleri görmek istiyor. Ziyaret edilen yerlerden biri de Yahudi Mahallesi.

Diyanet İşleri Bakanlığı Halkla İlişkiler Sorumlusu Meriwan Nakşibendi, “Bazı Yahudi Kürt ailelerle tanıştım. Ataları zamanında Kürdistan’da ve Irak’ta yaşamış. Onlar da birgün gelip buraları görmeyi çok istiyor” dedi.  

Irak ve Güney Kürdistan, 20. Yüzyılın başlarına kadar da Asya’da en çok Yahudi nüfusunun yaşadığı ülkeler arasında yer alıyordu.