Irak'ta seçime katılan kesimlerin çoğu, mevcut seçim yasasından endişe duyuyor

Erbil (Rûdaw) - Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) dışında, Kürdistan Bölgesi’nden Irak parlamentosu seçimlerine katılan yedi siyasi parti, mevcut seçim yasasından endişeli ve bunu adil bulmadıklarını açıkladı. Muhalefet tarafları, Sainte-Laguë sisteminin onların aleyhinde olan bir sistem olduğunu, gelecek dönemde ilk işlerinin seçim yasasını değiştirmek olacağını belirtiyor.

Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), Kürdistan İslam Birlik Partisi (Yekgrtu), Kürdistan Adalet Topluluğu (Komel), Halwest Hareketi, Halkımızın Cephesi, Irak Türkmen Cephesi ve Hristiyan adaylar seçim yasası hakkında görüşlere sahip olduklarını ve yasayı düzeltme çabası göstereceklerini açıkladı.

Bu taraflar, seçim bölgeleri, Sainte-Laguë sistemi, kadın oranı, oylama ve oy sayma sistemi ile ilgili endişelerini dile getiriyor ve mevcut sistemin büyük partilerin çıkarına ve şaibeye yol açtığını ifade ediyor.

11 Kasımda yapılacak seçim, 2018 tarihli 12 numaralı seçim yasasına göre, 2023 tarihli 4 numaralı yasa ile uyarlanarak 18 bölgede gerçekleştirilecektir. Seçimde, Irak ve Kürdistan Bölgesi’nden biyometrik oy kartına sahip 21,4 milyon kişi oy kullanabilecek. Seçim için oylama elektronik sistem ve biyometrik kart üzerinden yapılacak.

Kürtler neden tek bölge peşinde?

10 Ekim 2021’de gerçekleşen Irak parlamentosunun beşinci döneminde, Kürdistan Bölgesi’nde 3 milyon 450 bin 773 kişi seçime katılma hakkına sahipti. Ancak Irak Yüksek Seçim Komisyonu istatistiklerine göre, bu sayıdan 1,5 milyondan az oy kullanıldı.

Kürdistan Bölgesi’ndeki toplam katılım oranı sadece yüzde 45,6 olarak kaydedildi. Erbil’de oy hakkı olanların yüzde 46’sı, Süleymaniye’de yüzde 37’si, Duhok’ta ise yüzde 54’ü oy kullandı.

Halkın katılımındaki bu düşüş, Kürtlerin hedeflediği sandalye sayısını elde edememesine neden oldu. Kürdistan Bölgesi’nden Irak parlamentosuna sadece 63 temsilci gönderildi, oysa 83 seçim bölgesi vardı ve parlamentoya daha fazla temsilci gönderilebilirdi.

Altıncı dönemde seçim çoklu bölge sistemiyle yapılıyor; Irak 18 bölgeye ayrılmış durumda. Kürtler gelecek dönemde tek bölge uygulamasını savunuyor. Tek bölge sistemi, parlamentodaki Kürt sandalyelerini artırma fırsatını daha fazla sunuyor.

Sistemde halkın etkin katılım oranı, tarafların ağırlığını ve sandalyelerini belirliyor. Katılım oranı ne kadar yüksek olursa, Irak parlamentosundaki Kürt sandalyeleri de o kadar fazla olacağı anlamına geliyor.

KDP’nin seçim yasası görüşü

Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), seçim sistemi ve yasadaki bazı maddelerin değişikliği konusunda ısrarcı. KDP’nin Seçim Departmanı Sorumlusu Cafer Eminki, yeni dönemde Irak parlamentosu seçim yasasında düzenleme için çalışacaklarını ve Kürdistan Bölgesi için çağdaş bir yasa gerektiğini savundu.

Cafer Eminki, Rûdaw’a yaptığı açıklamada, “Seçimden sonra temsilcilerimizin diğer fraksiyonlarla birlikte ana işlerinden biri, seçim yasasını düzeltme üzerinde çalışmak olacak” dedi.

Seçim yasasında değişikliğe gitme çabalarına siyasi destek konusunda Eminki, “Bizim derdimiz başkalarıyla ortak, bu nedenle konu hakkında iyi bir anlayış var. Mevcut sistem düzensiz, diğer tüm sistemler Irak'ın bu sisteminden daha iyi” ifadelerini kullandı.

Parti lideri Başkan Mesud Barzani, KDP’nin kampanya başlangıcındaki ilk mesajında mevcut yasayı “adaletsiz” olarak nitelendirmiş ve “gelecek seçim için değiştirilmesi gerektiğini” talep etmişti.

Eminki, mevcut sistemin sorunlarını da şöyle özetledi:

“Seçim istatistiklerinin kaynağı gıda kartı, ancak gıda kartında çok fazla müdahale yapılıyor. Nüfus gelişim sayımı yerine demografik sayım yapılabilirdi ve komisyonun istatistiklerinin kaynağı olabilirdi.”

Irak parlamentosu seçimi, çoklu bölge sistemiyle gerçekleştiriliyor. Eminki’ye göre, sayım yapılmadan çoklu bölge uygulaması doğru çalışmaz. Eminiki, “Eğer şimdi gözden geçirilse, Kürdistan Bölgesi’nden dört sandalye daha fazla çıkar” dedi.

Mevcut Irak yetkililerini eleştiren Eminki, “Şimdiye kadar Irak’ı yöneten yetkililer bu değişiklikleri yapmadı. Seçimin önceden tasarlandığından şüphe etmiyoruz, ancak gözetimin olmadığı yerlerde bazı taraflar şaibeye başvurabilir” ifadelerini kullandı.

Kürdistan parlamentosunun son seçimi dört bölge sistemiyle yapıldı. O dönemde de KDP, tek bölge sistemini destekledi. Eminki, Kürdistan parlamentosu seçimiyle ilgili olarak, “Kürdistan için de çağdaş bir yasaya ihtiyacımız var” dedi.

Irak parlamentosu seçimlerinin bu yıl 11 Kasım’da yapılması planlanıyor. Irak parlamentosu 329 sandalyeden oluşuyor; 320’si genel, 9’u kota.

KYB seçim yasasından memnun

Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) seçim bürosu sorumlusu Rizgar Hacı Heme, 21 Ekim 2025 tarihinde Rûdaw’a yaptığı açıklamada, “Irak parlamentosu seçiminin yapıldığı yasa, KDP dahil tüm siyasi güçler tarafından kabul edildi ve oylandı. Yasada herhangi bir hukuki sorun görmüyoruz” dedi.

Heme, Sainte-Laguë sistemine ilişkin olarak, “Olumlu ve olumsuz yönü olmayan bir seçim yasası yok, ancak bu sistem Irak için uygun bir sistem olarak belirlenmiş, herkesin çıkarına olması şart değil” dedi.

Seçim bölgeleriyle ilgili olarak da, “Tüm seçimler bu sistemle yapıldı, bu nedenle bölgelerde sorun görmüyoruz” ifadelerini kullandı.

Komele ve Yekgirtu Sainte-Laguë sistemine karşı

Irak parlamentosu seçimindeki sandalye sayısı Sainte-Laguë sistemine göre dağıtılıyor; bu, seçmen oylarının yarışan listeler arasında dağıtılması için kullanılan bir yöntem.

Kürdistan İslam Birlik Partisi (Yekgirtu) ve Kürdistan Adalet Topluluğu (Komele) sistemden endişeli ve bunu büyük partilerin lehine görüyor. Komele seçim bürosu sorumlusu Bestun Hemesalih, “Sainte-Laguë 1,7 sistemi büyük partilerin çıkarına hizmet ediyor. Irak parlamentosundaki büyük partiler, Kürt ve Arap dahil, yasayı kendi çıkarları doğrultusunda geçirdiler” dedi.

Hemesalih, “Geçmişte Irak parlamentosuna seçim yasası hakkında 12 yasal görüş sunduk çünkü yasa demokrasi sürecine zarar veriyor, ancak kimse kulak asmadı” ifadelerini kullandı.

Komele, seçim programında Irak parlamentosu seçimi için hedeflerinden birini, seçim yasası ve Irak seçim komisyonu üzerinde çalışmak olarak belirledi.

Yekgirtu ve Komele’nin Sainte-Laguë sistemiyle ilgili görüşleri aynı. Yekgirtu seçim bürosu sorumlusu Sebah Babiri, “Sainte-Laguë sistemi hakkında negatif görüşlerimiz var, çünkü sandalyeleri büyük partilerin çıkarına hizmet edecek şekilde belirliyor” dedi.

Halwest Hareketi Kadın kotasını yetersiz buluyor

Irak parlamentosu seçim yasasına göre toplam sandalye sayısının %25’i kadın kotası için ayrılmış. Halwest Hareketi bu oranın yetersiz olduğunu savunuyor.

Halwest seçim bölümü sorumlusu İdris Muhammed, “Kadın oranının artırılmasını istiyoruz, Kürdistan Bölgesi’ne benzer şekilde, oranın Kürdistan parlamentosu üyelerinin toplamının %33’ü olması gerekiyor” dedi.

Sainte-Laguë sistemi ve seçim şekli de Halwest’in görüşlerinin odağında. Muhammed, şaibeyi önlemek için oylama şeklinin daha şeffaf olmasının mümkün olduğunu belirtti.

“Halkımızın Cephesi” elektronik sayımdan memnun değil

Irak parlamentosu seçim yasasına göre seçim sürecinin çoğunluğu elektronik sistemle gerçekleştirilecek. Liste başkanı Burhan Reşid, “Elektronik sistem hatalı ve şaibe için adeta yol açıyor; bu nedenle bazı Şii taraflar ve Kürdistan Bölgesi’ndeki bazı taraflar sistemi destekliyor” dedi.

Reşid ayrıca, seçimin lojistik malzemelerinin yasaya uygun sağlanmadığını, ekipmanları sağlayan şirketin isim ve adres bilgilerinin eksik olduğunu vurguladı.

Komele ve Yekgirtu gibi, “Halkımızın Cephesi” de Sainte-Laguë sistemine karşı ve sistemin küçük partilere karşı, büyük partilerin lehine olduğunu savunuyor.

Bileşenlerin adayları endişeli

Duhok’tan Hristiyan kota adayı Sami Oşana Gorgis, oylama sistemiyle ilgili olarak, “Irak parlamentosu seçim yasası çok hatalı. Bağdat’tan gelen ve kendini Duhok’taki kota sandalyeleri için aday gösterenler var. Hristiyan bileşeni dışındaki kişiler de oy verebiliyor” dedi.

2021’de Reyan Kıldani liderliğindeki Babil Hareketi, Irak’taki Hristiyan sandalyelerinin çoğunu kazanmış ve toplam 5 sandalyeden 4’ünü almıştı.

Oşana Gorgis, seçim sisteminin çekişmeleri artırdığını, bazı milislerin Kürdistan Bölgesi dışından gelip Erbil ve Duhok sandalyeleri için yarıştığını ve bunun yasanın hatalarından kaynaklandığını öne sürdü.

Irak parlamentosu seçim yasası, bileşenlerin seçmenlerini ayırmadığı için, oy kullanma hakkına sahip tüm vatandaşlar kota adaylarına oy verebiliyor. Oşana Gorgis, yalnızca bileşenlerin kota sandalyelerine oy vermesi gerektiğini ve oylamanın tek bölge olmaması gerektiğini talep etti, ancak bu talepler reddedildi.

Hristiyan kota adayı, Irak parlamentosuna seçildikten sonra destek toplayıp yasayı düzeltmek için çalışmayı hedefliyor.

Irak Türkmen Cephesi’nin görüşü

Irak Türkmen Cephesi Siyasi Büro üyesi Aydın Maruf, kota sisteminin başarılı olmadığını ve bu nedenle kota şeklinde seçime katılmayı reddettiklerini açıkladı.

ITC, Erbil, Süleymaniye ve Kerkük bölgelerinde bağımsız liste ile seçimlere katılıyor; Musul, Diyala, Selahaddin ve Bağdat bölgelerinde ise diğer listelerle adayları bulunuyor.

Maruf, seçim sistemi ve oylama hakkında, “Bileşenler tek seçim bölgesinden yana değil, özel sandıklarda oy kullanmak istiyor” dedi.

Irak parlamentosu 329 sandalyeden oluşuyor, bileşenler için Musul’daki Ezidi Kürtler için bir sandalye, aynı ildeki Şebek Kürtler için bir sandalye, Vasıt’taki Feyli Kürtler için bir sandalye, Bağdat’taki Sabiiler için bir sandalye ve Hristiyanlar için 5 sandalye olmak üzere 9 kota sandalyesi ayrılmış durumda.

Hristiyanların 5 sandalyesi Erbil, Duhok, Kerkük, Musul ve Bağdat illeri arasında dağıtılıyor. Seçim yasasına göre, Irak genelindeki seçmenler Hristiyan kota adaylarına oy verebiliyor; bu durum yarışı daha da kızıştırıyor.