Erbil (Rûdaw) - Sovyet Kürtlerinden gazeteci yazar Têmûrê Xelîl, Ermenistan’da Kürtçe konuşma sayesinde asimile ve yok olmaktan kurtulduklarını söyledi.
Kurmanci Grubu’nun çalıştayına katılmak için Kürdistan Bölgesi’ne gelen Kürt aydını Têmûrê Xelîl, Rûdaw'ın “Nûroja Dostan” kahvaltı programına misafir olarak, hayatı, Erivan Radyosu ve Sovyet Kürtlerinin yaşamına ilişkin Dilbixwin Dara’nın sorularını yanıtladı.
43 yıl sonra ilk kez Kürdistan’ı ziyaret eden Têmûrê Xelîl, Kürdistan’ı görmenin Sovyet Kürtleri için güzel bir hayal olduğunu belirtti.
Xelîl, “Rusya’da Kürtler bir nevi sürgün ancak gazete, radyo, akademi ve Kürtçe dersler gibi haklarını veren bir ülkeyi kendi ülkemiz gibi görüyoruz. Sovyet benim ülkemdir diyebilirim. Orada büyüdüm ancak ata topraklarına olan bağlılık bizi ülkemize doğru çekiyor” dedi.
Ermenistan’da asimile politikalarının uygulanmadığını belirten Xelîl, “Azerbaycan’da bu politikalar uygulanıyor. Baskı olmaması insanın kendi kökleri üzerinde ve değerleriyle büyümesine imkan veriyor. Azerbaycan’daki Kürtler bizim on katımız kadar vardı ancak asimile oldular” ifadelerini kullandı.
Kürtlerin Ermenileri katlettiğini söyleyenler Kürtlerdir
Ermeni Katliamı’na Kürtlerin de katıldığı ilgili görüşlere ilişkin değerlendirmelerde bulunana Xelîl, sözlerine şunları ekledi:
“Ermenistan Devleti hiçbir zaman resmi bir şekilde Kürtlerin Ermenileri katlettiğini söylemedi. Kürtlerin Ermenileri katlettiğini söyleyenler Kürtlerdir. Ahmet Türk Ermenilerden özür dileyerek biz de hata yaptık dediği zaman Ermeni soykırımında katledilen Kürt Ezidileri de hatırlıyor mu acaba. Türkler Ermenilerle birlikte Ezidileri de katletti. Benim ailem de bundan dolayı Ermenistan’a kaçtı. Ermeniler katledildi diyenler Kürtlerin bir çok Ermeni’yi de katliamdan koruduğunu söylemiyor. Aram Tigran kendisi Kürtlerin onları koruduğunu söyledi. Qarapeto Xaco ve Aram Tigran Ermeni olmalarına rağmen Kürt dengbêjidirler. Burada İbrahim Tatlıses’in şarkılarının söylendiğini görüyorum ama Tatlıses’in Kürt ve Kürdistan’la hiçbir ilgisi yok. Qarapeto Xaco ve Aram Tigran halklarına ihanet etmedi ve Ermenice klamları Kürtçeleştirmedi. İbrahim Tatlıses Kürtçe kılamları Türkçeleştirdi. Malımızı çalarak başka bir halka vermişler. “
Qanatê Kurdo’dan Barzani’ye: Sen nasıl bir Kürt’sün
Dengbêjlik geçmişi de olan Xelîl, Mele Mustafa Barzani’nin Erivan Radyosu ziyaretinde Qanatê Kurdo ile aralarında geçen diyaloğu şu sözlerle anlattı:
“Qanatê Kurdo, Mele Mustafa Barzani’ye şarkı söylemeyi biliyor musun? Mele Mustafa, ‘yok’ diyor, ‘peki halay çekmesini biliyor musun?’ diye soruyor. Buna da ‘yok’ deyince Qanatê Kurdo, ‘peki sen nasıl Kürt’sün? diye şakalaşıyor.”
Erivan Radyosu Kürtlerin bilinçlenmesinde önemli bir rol oynadı
Xelîl, Erivan Radyosunun Kürtler için büyük hizmetler yaptığını dile getirdi.
Erivan Radyosunun Kürtlerin aydınlanmasında ve bilinçlenmesinde önemli bir role sahip olduğunu vurgulayan Xelîl, “Diyarbakır’da radyo almak isteyenler Erivan radyosunun yayın yaptığı sırada radyo satıcılarına giderek frekanstan Erivan radyosunun çekip çekmemesine göre alıyordu. Radyocunun iş yerinde kontrol ettikleri radyonun Erivan radyosunu çekmesi halinde satın alıyorlardı” diye konuştu.
“Daha önce yayın yapan gazete ve radyolar neredeyse kalmadı. Çünkü kadro kalmadı. Moskova’dan gönderilen bütçe artık gönderilmiyor. Sadece Kürtlere değil diğerlerine de ödenmiyor. Ekonomik sorunlardan dolayı destek sunulmuyor ve bize ‘Kürdistan Bölgesi’ size yardım etsin deniliyor” diyen Xelîl, Erivan Radyosu arşivinin korunduğunu belirtti.
Xelîl, “Fiili olarak kapanan ancak resmi olarak kapanmayan Erivan Radyosu arşivinin korundu ve paylaşıldı. 50 yıl boyunca toplanan arşiv Kürt halkının malı” dedi.
Kürtçe sayesinden korunduk
Kürdistan’dan uzakta ve sürgünde sadece dilleri sayesinde özlerine bağlı kaldıklarını ve kendilerini koruduklarını kaydeden Têmûrê Xelîl, şöyle devam etti:
“Evde sadece Kürtçe konuşuyorduk. Ermenice bir soru sorduğumuz zaman annemiz cevap vermiyordu. Şarkılarımız, halaylarımız ve geleneklerimiz bizi korudu. Kürtçe okuma ve yazmayı anne ve babamdan öğrendim. Babam radyodaki çalışmalarını evde de sürdürüyordu. Ben de ondan öğrendim.
Kürdistan’ın farklı parçalarından misafirlerimiz geldiği zaman onları Kürtlerin yaşadığı köylere götürürdük. Farklı parçalardaki Kürtleri gören çocuklar onların ellerine dokunarak ‘Kürdistan’ndan gelen bir Kürt’ün eline dokundum’ diyorlardı. Vatan hasreti kendini hissettiriyordu.”
Annesi Ezniva Reşid 27 yıl boyunca Erivan Radyosu’nda sunuculuk yapan Kürt aydını Xelîl, “Erivan Radyosunun yürütülmesinde zorluklar vardı. Özellikle kadın dengbejler eşleri ve aileleri izin vermediği için gelemiyorlardı. Kadın dengbejleri gizli bir şekilde misafir ediyorduk ve seslerini farklı bir isimleri yayınlıyorduk. Eşleri radyodan dinleyince ‘sesi ne kadar güzel’ derlerdi” diye konuştu.
Têmûrê Xelîl kimdir?
1949 yılında Ermenistan’ın başkenti Erivan’da doğdu. Fizik ve matematik alanında lisans derecesi aldıktan sonra, üç yıl boyunca Kürt köyü Sipan’da matematik öğretmeni olarak çalıştı. 1977'den 1992'ye kadar muhabir olarak görev yaptı ve daha sonra Kürt gazetesi Riya Teze’de kültürel bölümün başkanı olarak çalıştı. 1981 - 1984 yılları arası Erivan Radyosu editörlüğü yaptı. 1992'den 1997'ye kadar, Kürtlerin meselelerine odaklanan Rusça bir gazete olan Golos Kurda'nın yardımcısı olarak faaliyet yürüttü. Kürtçe alanında bir çok çalışmaya imza atan Xelîl, Rusça’dan 8 kitabı Kürtçe’ye çevirdi.
Bir kaç beste de yapan Têmûrê Xelîl’in Erivan Radyosu’nda seslendirdiği şarkılar arasında Mele Mustafa Barzani üzerine yazdığı ‘Mêrê Mêrxas’ adlı şarkı da yer alıyor
Xelîl’In annesi Ezniva Reşid 1955-1982 yılları arasında 27 yıl boyunca Erivan radyosunda sunuculuk yaptı. Babası Xelilê Çaçan ise 1957-1981 yılları arasında 24 yıl boyunca Erivan radyosunun müdürlüğünü yaptı.
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın