BÖLÜM II
Ansiklopedide uzun bir bölümde Şerefname’ye ve Kürt tarihi açısından önemine değinilmiş. Büyük Safevi-Osmanlı mücadelesi, Kürtlerin siyasi önemini anlamalarını sağladı. 1596 yılnda Şeref Xan’ın yazdığı eserin, Kürt tarihi kaynakları ve milli düşünce açısından oldukça önemli bir yeri vardır. Ansiklopedide bunun için şöyle bir not var: “Büyük Safevi-Osmanlı savaşları, Kürtlerin siyasi ehemiyetlerini idrak etmelerine yol açtı. Şerefname bize, Kürd kabile ve beyliklerinin derebeylik hayatlarının 1596 yıllarına doğru bir tasvirini vermektedir.”
Bitlis Hanları konusunda ayrıntılı bilgi dışında, Diyarbekir ve Cezire’deki Mervaniler, Daynavar ve Şarezor’daki Hasanveyhiler ile Küçük-Lur Emirlikleri ve Eyyubiler hakkında açıklamalar bulunmaktadır. Cezira ile Dersim arasındakiler Cezira Emirleri kendilerini Emevi menşeli sayarlar ve ataları olarak Halid Bin Velid’i gösterirler. Hakkari’nin cenubundakiler Amediye İmad al Din Zangi devrinde eski bir ilişkiden bahseder. Buradan da anlaşılacağı gibi Kürdistan 15. Yüzyılın sonları itibarı ile bugünkü Kürdistan sınırlarını içermektedir. İleriki bölümlerde İranlı-Kürdler denilmekte sınırları ve yaşayış tarzları açıklanmaktadır, bu da bize Rojhilat’ı katmaktadır. Ayrıca Evliya Çelebi’nin Kürdistan Seyahatnamesi’ndeki notları hakkında bilgiler yer alıyor. Bilindiği gibi Evliya Çelebi gezi notlarının dört cilt gibi önemli bir bölümü Kürdistan’a ayırmıştır. Bunu inceleyen bir çalışma denemesi olduğunu öğrenmiş bulunyoruz. Bizim de ‘Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Kürdistan’ başlıklı bir çalışma sürecimiz var.
Madde, “Zend sülalesi ikinci derecede Kürt idi. Karim Han Zend İran’ın büyük bir kısmını idare etti. Nadir Şah döneminde 1732, Zendler Horasan’a nakledilmiş iseler de ölümünden sonra yurtlarına döndüler” diye açıklamaktadır. Bilindiği gibi Horasan ve Kürtlüğü üzerinde işgalciler her tür oyun ve propaganda yürütmüşlerdir. Oysa bunun Kürtlüğü Şerefname’de ve bu ansiklopedide açıkça belirtilmiştir.
Buradan anlaşılan başka bir gerçeklik ise bütün dönem araştırmacı ve tarihçilerin, Kürt tarih ve araştırmaları dahil, kullandıkları kaynaklar tümden Batılı kaynaklardır. Batılı kaynaklar da genellikle Pers-Farsi temelle Kürt-Kürdistan tarihini yazmışlardır. 1700-1800’li yıllarda Botan merkezli bir Kürtlükten bahsedilebilir. 900’lerden sonra milliyetçi örgüt ve talepler gelişti. 1920’lerde ise Araplar ve Türkler tarafından Kürdistan işgale başlandı ve tümden bir inkarcı politikaların başlangıcı oldu. Bundan sonrası Kürtlerin varlık savaşları tarihidir. Bazı batılılar ile yerli işgalciler Kürt milletini olduğundan farklı, daha çok da tarihi çarpıtma ve yok etme tarzında görmüşlerdir.
Tarihin ve araştırmanın yetersizliği ve metoddaki eksikliği ise daha o yıllarda şu şekilde dile getirilmiştir: “Bütün tezatları ile bu evsaf, tabii yalnız müelliflerin görmek fırsatını buldukları şahıslara aittir; fakat şimdiye kadar kimse bütün Kürt kabilelerini ziyaret etmemiştir. İlmi manada ölçme teşebbüsleri nadir olmuştur.”
Kültür, din ve edebiyat
Kültür ve din konusunda ise, “Bizzat Kürtler, ecdatlarının Mecusi, Zerdüşt dinine mensuptur. Muhtemelen Bahdinan (Amadiya) ismi Mazdeizm ıstılahalarından kalma bir kelimeyi temsil etmektedir (bihdin-iyi dinli, Zerdüşlüğün ana söylemidir)” denilir. Yukarılarda birkaç kere Batılıların ve onlardan bu belirleme içerisinde net olmayan iki yanlış veya eksik tanımlama birden var. Tarih boyunca da sürüp gelmiş. Orijinal olsun diye aynısını kullandık. Değilse, Mecusi, Mazdeizim ve Zerdüştlük bağlantısı net değil.
Kürt dili için: ‘Farsça gibi Kürtçede garbi İran dillerinden olmakla beraber, menşei Farsça’dan ayrıdır. Umumi heyeti ile Kürtçe Farsçadan tamanen ayrıdır. Kurmanç kelimesini menşei bilinmemektedir. Acaba bu Kürt ismi ile bir diğer Medya kabilesi isminin terkibimidir?’ Diye soruyor. Bununla beraber lehçeler, kelimeler, Farsçadan ayrılıkları, bölge farklılıkları ayrıntılı bir biçimde veriliyor. Buna ilişkin ayrıca geniş kaynaklarda gösteriliyor.
Basın, edebiyat, tarih ve etimoloji ayrtıntılı bir biçimde kaynakları ile veriliyor. Ali Heriri (1009-1078) Kürtçe bir divan yazmıştır. Şeyh Ahmed Melayê Ciziri’nin (1145-1160) bir divanı var. Hakkarili Melaye Bate (1417-1494), divanı ve bir de mevlidi vardır. Tabiki büyük milliyetçi kaynak Ehmedê Xani (1591-1652). 20. Yüzyılın modern milliyetçi referansı: Mahvi Haci Qadirê Koyi, Hakkarili Pertev Beg isimlerinden bahsedilmektedir.
İslam ansiklopedisindeki ilk baskısı 1913-1936 arasında yapılmış, bu değerlendirme bu ilk baskıdan alınmıştır. Kürd maddesi, kullanılan kaynak ve referansların verilmesi ile son buluyor. Bu kaynakların kendisi başlı başına bir tarih, bir temel oluşturuyor. Buralardan bir Kürdi araştırma milli tarihimize yepyeni yorumlar getirebilir.
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın