وڵاتانی بچووک لە جیهانێکی فرەجەمسەردا چی بکەن؟ پسپۆران لە دیداری مێری وەڵام دەدەنەوە

 

 

پانێلەکە، لەژێر ناونیشانی "لەنێوان فرەجەمسەری و وردەجەمسەریدا: نەخشەی گۆڕاوی هێز لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست"دا، شارەزایانی لە ئێران، ئیمارات، ئەمریکا و هێزە هەرێمییەکانی دیکە کۆکردەوە بۆ هەڵسەنگاندنی ئەوەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەرەو کوێ هەنگاو دەنێت: ئایا بەرەو سیستمێکی فرەجەمسەریی پارچەپارچە، یان بەرەو جەمسەری بچووکتر "وردەجەمسەری"، یان تێکەڵەیەک لە هەردوو بابەت.

 

 

رەندا سەلیم، لێکۆلینڤانی باڵا لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز و بەڕێوەبەری پرۆگرامی مینا لە سەنتەری ستیمسن، رایگەیاند، ئێستا ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترەمپ جەخت لەسەر ستراتیژییەک دەکاتەوە کە لەسەر بنەمای رێککەوتنی گەورەی ئابووری، سنووردارکردنی تێوەگلانی سەربازیی درێژخایەن و پاراستنی هەژموون داڕێژراوە، ئەویش بە مانەوەی وەک گەرەنتیکارێکی ئەمنیی سەرەکی بۆ زۆر لە وڵاتانی ناوچەکە.

 

"رێککەوتنی گەورە لە رێگەی دانوستاندنەوە بنچینەی کاری ئیدارەی ترەمپن" ئەمە وەک لێکۆلینڤانەکە باسی دەکات. بەڵگەشی بۆ ئەوە، سەردانێکی ئەمساڵی ترەمپ بوو بۆ سعودیە، قەتەر و ئیمارات کە بەهای سەدان ملیار دۆلار رێککەوتنی تێدا واژۆ کران.

 

هێزی سەربازی بە دەگمەن و بە شێوەیەکی سنووردار بەکاردەهێنرێت؛ ئیدارەی ترەمپ بە ئاراستەی کارکردن لە دوورەوە هەنگاوی ناوە، ئەوەش بە بەکارهێنانی درۆن، ئۆپەراسیۆنی سایبەری و هاوبەشکردنی زانیاریی هەواڵگری لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە، لەبری ئەوەی سەربازان و هێزی ئەمریکی بنێرێتە گۆڕەپانەکە.

 

رەندا سەلیم تیشکی خستە سەر ئەوەش کە ئەمریکا رووبەڕووبوونەوەی هەژموونی چین لە ناوچەکەدا، چ لە رووی سیاسی و چ لە رووی ئابوورییەوە، وەک کاری لەپێشینەی سەرەکی دەبینێت.

 

لە کاتێکدا تێڕوانینێک هەیە بۆ پاشەکشەی ئەمریکا، رەندا سەلیم دەڵێت ئەمریکا لەبری کشانەوەی تەواوەتی، شێوازی نمایشکردنی هێزی خۆی دەگۆڕێت.

 

 

جاناردهان ناریانپا لە ئەکادیمیای دیپلۆماسیی ئەنوەر گەرگاش لە ئەبوزەبی، تێڕوانینی خۆی لەبارەی چۆنیەتیی مامەڵەکردنی وڵاتانی کەنداو لەگەڵ ئەم دیمەنە گۆڕاوەدا خستەڕوو. 

 

 

- وڵاتانی کەنداو لە سیاسەتی دەرەوەیاندا، زیاتر سیاسەتی "فرەهاوپەیمانی" پەیڕەو دەکەن، هاوسەنگی لەنێوان پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەمریکا، چین، ئێران و وڵاتانی دیکەدا رادەگرن، لەبری ئەوەی بە تەواوی پشت بە یەک هێزی دەرەکی ببەستن.

 

- هۆکارە ئابوورییەکان رۆڵێکی گەورە دەگێڕن: بازرگانی لەگەڵ ئاسیا، بەتایبەتی چین، لە گەشەکردندایە؛ راپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن بازرگانیی نێوان کەنداو و ئاسیا لە هەندێک کەرتدا چەندین جار لە بازرگانیی نێوان کەنداو و رۆژئاوا گەورەترە.

 

- وڵاتانی کەنداو پشت بە سەرمایە، بازرگانی، تەکنەلۆژیا، پەیوەندی، هاوکاری و تەنانەت پرسی کەشوهەواش دەبەستن بۆ دروستکردنی هەژموون، نەک تەنیا هاوپەیمانیی سەربازی.

 

- سەرباری ئەوەش، لە رووی ئەمنییەوە، هەندێک لە پەیوەندییە کۆنەکان لەگەڵ ئەمریکا بە بەهێزی ماونەتەوە و هیچ کۆدەنگییەکی روون لە کەنداو نییە لەبارەی ئەوەی تا چەند دەبێت پشتبەستن بە هێزە دەرەکییەکان لە بواری ئەمنیدا کەمبکرێتەوە.

 

 

قسەکەرانی تاران، لەنێویاندا عەلیڕەزا قزیلی، توێژەری پەیمانگەی سیاسی و نێودەوڵەتی، هەروەها سەید محەممەد حوسێنی، باڵیۆزی پێشووی ئێران لە سعودیە، دیدگەی ئێرانیان لەبارەی سیستەمە گۆڕاوەکە و ئامانجەکانی خۆیانەوە خستەڕوو.

 

قزیلی گوتی، مانگەکانی رابردوو "شکستی" سیستەمی ئێستای ناوچەکەیان دەرخست، بەتایبەتی لە دابینکردنی ئاشتی و رێزگرتن لە یاسای نێودەوڵەتی. ئاماژەی بەوە کرد کە زۆر لە ئێرانییەکان پێیانوایە ئیسرائیل، بە پشتیوانیی بەهێزی ئەمریکا، هەوڵی سەپاندنی باڵادەستیی هەرێمیی خۆی دەدات.

 

بە گوتەی عەلیڕەزا قزیلی جەنگی غەززە چەندین پرسیاری دروستکردووە: "ئایا سیاسەتی دەرەوەی ئێستا ئاشتی بەرهەم دەهێنێت، یان تەنیا رێگە بە نائارامیی زیاتر دەدات؟

 

پرسیارە سەرەکییەکانی بەردەم ئێرانیش بەلای ئەو توێژەرە ئەوەیە: "ئایا فرەجەمسەری تەنیا بە مانای بوونی هاوبەشی بازرگانیی زیاتر دێت، یان پەیوەندیی بە ئاسایش و داڕشتنی هێزەوە هەیە؟"

 

هاوکات حوسێنی باسی لەوە کرد، تاران خۆی وەک پایەیەکی مێژوویی سەقامگیریی ناوچەکە دەبینێت و جەخت دەکاتەوە کە سەروەری، یەکسانی و دژایەتیکردنی پەرتەوازەیی، بنچینەی سیاسەتی دەرەوەیەتین. هەروەها رەخنەی لەوە گرت کە هێزە دەرەکییەکان (بەتایبەت ئەمریکا) پشتیوانیی یەکلایەنە لە هەندێک لایەن و دۆز دەکەن.