658 گوندی هەرێمی كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان
رووداو- دهۆك
بەپێی بەدواداچوونێكی (رووداو)، 658 گوندی هەرێمی كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستاندایە كە بەشی هەرە زۆری دەكەوێتە پارێزگای دهۆك، بەرپرسێكیش لەو پارێزگایە دەڵێت بەهۆی پەكەكەوە زۆر لە گوندەكانی پارێزگاكە ئاوەدان نەكراونەتەوە.
پارتی كرێكارانی كوردستان زیاتر لە چارەكە سەدەیەكە بنكە و بارەگای لە هەرێمی كوردستان هەیە و كۆنترۆڵی بەسەر رووبەرێكی زۆری خاكی هەرێمی كوردستانەوە هەیە و ناویشی لەو ناوچانە ناوە "هەرێمی پاراستنی میدیا".
هەرێمی پاراستنی میدیا كە سنووری پارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك دەگرێتەوە، لەلای باكوور و باكووری رۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان هەڵكەوتووە و نزیكەی 658 گوند لە خۆدەگرێ.
70%ی ئامێدی بەدەست پەكەكەوەیە
بەپێی بەدواداچوونی (رووداو)، زۆرترین خاكی هەرێمی كوردستان كە لەژێر دەستی پەكەكە بێت، دەكەوێتە سنووری پارێزگای دهۆك كە 361 گوندە و زۆربەی ئەو گوندانەش دەكەونە سنووری قەزای ئامێدی.
ئەو قەزایە لە رووی رووبەرەوە گەورەترین قەزای پارێزگای دهۆكە كە رووبەرەكەی 2716 كیلۆمەتر دووجایە. ئێستا نزیكەی 70%ی ئەو قەزایە لەژێر دەستی پەكەكەیە.
بەپێی ئەو ئامارەی لە بەرپرسانی قەزای ئامێدی دەست (رووداو) كەوتووە، 242 گوندی ئەو ناوچەیە لە ژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان، زۆربەی گوندەكانیش دەكەونە سنووری ناحیەی دێرەلوك، شیلادزێ، چەمانكی، كانی ماسی و سەرسنگ.
پەكەكە لەسەر زۆربەی رێگای ئەو گوندانە بازگەی هەیە، لەوانەش بازگەی گەلی باڵندا لە ناحیەی شیلادزێ كە دانیشتووانی 131 گوندی ناوچەكانی نێروە و دۆسكی خواروو دەبێ بەو بازگەیەدا تێپەڕن، لە ناوچەی بەرێگارێش بازگەیان هەیە كە رێگەی تێپەڕبوونی دانیشتووانی 40 گوندە. لە ناحیەی كانی ماسیش بازگەیەكی دیكەیان هەیە.
گومرگ وەردەگرن
بەپێی زانیاری گوندنشینانی ناوچەكە، زۆرجار بازگەكانی پەكەكە داوای گومرگ لە دانیشتووانی ئەو گوندانە دەكەن كاتێك بەروبوومەكانیان دێننە شارەكانی كوردستان. لەسەر نەدانی گومرگیش تا ئێستا چەندینجار كێشە لە نێوان گوندنشینان و گەریلاكانی پەكەكە دروستبووە.
30%ی زاخۆ بەدەست پەكەكەوەیە
دوای ئامێدی، قەزای زاخۆ دووەمین قەزای سنووری پارێزگای دهۆكە كە زۆرترین گوندی بە دەست پەكەكەوەیە، ئەویش 100 گوندە و دەكەونە سنووری ناحیەی باتیفا و دەركارێ. رووبەری قەزای زاخۆ 1378 كیلۆمەتر دووجایە و نزیكەی 30%ی ئەو رووبەرە بەدەست پەكەكەوەیە.
بۆتان تەحسین، قایمقامی قەزای زاخۆ باسی كاریگەریی گەریلاكانی پەكەكە لەسەر ئەو ناوچانە دەكات و دەڵێت "كاریگەرییەكی گەورەیان لەسەر خەڵكی ناوچەكە هەبووە، لە زۆر شوێن رێگە بە گوندنشینان نادەن گوندەكانیان ئاوەدان بكەنەوە".
گەریلاكانی پەكەكە لە سنووری بادینان چوار هەرێمیان راگەیاندووە، ئەوانیش هەرێمی زاب، هەرێمی ئورەمار، هەرێمی گارە و هەرێمی حەفت تەنین. جگە لە هێزەكانیان كە لەو ناوچانەن، چەندین قوتابخانە، نەخۆشخانە و گۆڕستانی تایبەت بە شەهیدەكانیان دروستكردووە.
لە سنووری قەزای زاخۆ چەندینجار كێشە لە نێوان گوندنشینان و گەریلاكانی پەكەكە دروستبووە و بەو هۆیەشەوە لە سنووری ناحیەی باتیفا سێ هاووڵاتی لەلایەن گەریلاكانی پەكەكەوە كوژراون. جگە لەوەش چەندین هاووڵاتی بۆ بەشێوەیەكی كاتی دەستگیركراون و دواتر ئازادكراون.
لە سنووری قەزای ئاكرێ كە رووبەرەكەی 2829 كیلۆمەتر دووجایە، 17 گوند بە دەست پەكەكەوەیە، سەرجەمیشیان دەكەونە سنووری ناحیەی دینارتە. 8%ی رووبەری قەزای ئاكرێ لەژێر دەسەڵاتی پەكەكەدایە.
مەهران نێروەیی، بەڕێوەبەری ناحیەی دینارتە دەڵێت "86 گوند لە سنووری ناحیەكەمان هەن، 70 لەو گوندانە ئاوەدانن، جار جار پەكەكە دێنە نزیك ئەو گوندانەش، بەڵام 17 گوند بەتەواوی لەژێر دەسەڵاتی پەكەكەدان. بەڕاستی بوونی ئەوان كاریگەری زۆری لەسەر خەڵكی ئەو گوندانە هەبووە و ناتوانن بە ئارەزووی خۆیان كار بكەن".
بەپێ زانیارییەكانی قایمقامی قەزای دهۆك، تەنیا لە دوو گوندی سنووری ناحیەی مانگێشكێ هێزەكانی پەكەكە هەن.
جەهوەر عەزیز، قایمقامی قەزای دهۆك بە (رووداو)ی گوت "ئەو دوو گوندانە دەكەونە باكووری سەنتەری شاری دهۆك، لەم دوو مانگەدا دووجار لەلایەن فڕۆكەكانی توركیاوە بۆردومان كراون".
بەپێی قسەی شارەزایەكی جوگرافیا، 34%ی خاكی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی پەكەكەدایە. ئەو شارەزایە كە تاوەكو ئێستا چەند لێكۆڵینەوەی لەسەر جوگرافیای پارێزگای دهۆك كردووە و نەیویست ناوی بڵاوبكرێتەوە، گوتی "بەپێی بەدواداچوونەكانم 20%ی خاكی ئامێدی، 8%ی قەزای ئاكرێ، 4%ی قەزای زاخۆ و 2%ی قەزای ناوەندی دهۆك بەدەست پەكەكەوەیە. بەشێوەیەكی گشتی 34%ی خاكی پارێزگای دهۆك ئێستا لەژێر دەستی پەكەكەیە".
240 گوندی هەولێر بەدەست پەكەكەوەیە
ئەو رووبەرەی لە سنووری پارێزگای هەولێر بەدەست پەكەكەوەیە كەمتر نییە لەوەی دهۆك، بەپێی زانیارییەكان 240 گوندی سنووری پارێزگای هەولێر لەژێر دەستی پەكەكەدایە.
لە دەڤەری سیدەكانی سەر بە قەزای سۆران، 67 گوند لەژێر كۆنتڕۆڵی پەكەكەدان. زۆربەی گوندەكان دەكەونە سێگۆشەی سنووریی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئێران و توركیا. ئەو گوندانەش لە گوندی بێركمەی سیدەكانەوە دەستپێدەكات تا دەگاتە دەڤەری ئەرگۆش لە نزیك سنووری توركیا.
لە سنووری قەزای چۆمان 13 گوند بەدەست پەكەكەوەن، گوندەكانیش دەكەونە سنووری شارۆچكەی قەسرێ كە لە
لە گوندی وەسان دەستپێدەكات تاوەكو دەگاتە چۆمە و زەنگەڵین.
لە سنووری شارۆچكەی مێرگەسۆریش 160 گوند بە دەست پەكەكەوەن، گوندەكانیش دەكەونە سنووری شارۆچكەی بارزان، پیران و شێروان مەزن. چیاكانی بۆتێن و هۆكل.
قەندیل.. ناوەندی دەسەڵاتی پەكەكە
قەندیل كە ناوچەیەكی ستراتیژیی كوردستانە، بەشێكی زۆری لەژێر دەستی پەكەكەدایە. پەكەكە شارەوانییەكی تایبەت بەو ناوچەیەی دامەزراندووە كە 49 گوند لەخۆدەگرێت. گوندی بۆكریسكانی رواندز ناوەندی شارەوانییەكەیە.
قەندیل ئاوەدانترین ناوچەی ژێر كۆنترۆڵی پەكەكەیە لە باشووری كوردستان. بە نەوت و ئاژەڵداری و بەرهەمی كشتوكاڵی دەوڵەمەندە.
جگە لە بەرزاییەكانی قەندیل و گوندەكانی، چوار بەرزایی دیكەش لە سنووری قەزای چۆمان بە دەست پەكەكەوەن، ئەوانیش بەرزایی كۆدۆ: لە نێوان حاجی ئۆمەران و چۆمان. بەرزایی گرمەندیل لە قەزای چۆمان. شاخی بەراسكان و بەرزایی كونەڕێ لە سنووری رۆژهەڵاتی كوردستان. هەروەها بەرزایی گەروەزین- نێوان سیدەكان و باڵەكایەتی.
كەمپی مەخموور
لە هەرێمی كوردستان چەندین كەمپی تایبەت بە كوردی پارچەكانی دیكەی كوردستان هەن، بەڵام تەنیا یەك كەمپیان تایبەتە بە كوردی باكووری كوردستان و ئەندام و لایەنگرانی پەكەكەی لێ نیشتەجێ كراوە، ئەویش كەمپی مەخموورە.
ئەم كەمپە لە كۆتایی نەوەتەكان لەلایەن رژێمی پێشووی عێراقەوە بۆ ئەو ئاوارانە دروستكرا كە پێشتر لە توركیا هەڵاتبوون یان دەركرابوون و لە كەمپی ئەتروش لە پارێزگای دهۆك نیشتەجێ كرابوون.
ژمارەی دانیشتووانی ئەم كەمپە زیاتر لە 10 هەزار كەسە و بە پێگەیەكی گەورەی پەكەكە لە باشووری كوردستان دادەنرێ.
پەكەكە و شنگال
پارتی كرێكارانی كوردستان چەندین هێزی لاوەكی هەیە و بۆ هەر پارچەیەكی كوردستان حیزبێكی دامەزراندووە. بەم دواییەش بەهۆی شەڕی داعشەوە چەندین هێزی نوێی دروستكرد بە تایبەتی دوای داگیركردنی شنگال لەلایەن داعشەوە لە 3/8/2014.
بەپێی زانیارییەكان ئێستا 8 گوند و بەرزاییەكانی رۆژئاوای چیای شنگال لە سنووری قەزای شنگال بەدەست پەكەكەوەیە، جگە لەوەی چەند بارەگایەكیان لەنێو سەنتەری قەزای شنگال هەیە.
ساڵی رابردوو پەكەكە ئەنجوومەنێكی بەنێوی ئەنجوومەنی ئێزدیان لە شنگال دامەزراند. پێشتریش هێزێكی چەكداری بە نێوی یەكینەكانی پاراستنی شنگال (یەبەشە) دامەزراند و ئێستاش لەوێن. جگە لەوەی بە سەدان گەریلای هێزەكانی پاراستنی گەل-هەپەگە لە رۆژئاوا و باكووری چیای شنگالن.
بەگشتی لە سێ پارێزگای (هەولێر، سلێمانی و دهۆك) 650 گوند لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان: لە هەولێر 240 گوند، لە دهۆك 361 گوند و لە سلێمانی 49 گوند. لەگەڵ 8 گوندی سەر بە قەزای شنگال كە ناوچەیەكی كێشەلەسەری هەرێمی كوردستانە.
بۆچی پارتی لە شنگال بێدەنگ بوو؟
زۆربەی ئەو شوێنانەی لە باشووری كوردستان بەدەست پەكەكەوەن، ناوچەی نفوزی پارتین. ئەمەش بەرپرسانی ئەو حیزبەی نیگەران كردووە.
مەسرور بارزانی، راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان پێشتر لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمۆنیتۆر داوای لە پارتی كرێكارانی كوردستان كرد كە قەندیل چۆڵ بكەن.
مەسرور بارزانی كە ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتیشە، پەكەكە لە قەندیل و شنگال بە میوان دەزانێت و دەڵێت "ئەوان میوانن، هەروەك چۆن هێزی پێشمەرگە بۆ هاوكاریی شەڕڤانان چوونە كۆبانێ و گەڕانەوە، ئەوانیش دەبێت بگەڕێنەوە".
سەرچاوەیەكی سەربازی هۆكاری مانەوەی گەریلاكانی پەكەكە لە سنووری پارێزگای دهۆك و جێنەهێشتنی شنگال روون دەكاتەوە و دەڵێت "ئامادەیی گەریلاكانی پەكەكە لە ناوچەكانی بادینان كاریگەری راستەخۆی لەسەر شەنگال هەیە، چونكە ئەگەر ئەو هێزانە لە ناوچەكانی دهۆك نەبوونایە، پەكەكە نەیدەتوانی لە شنگال بمێنێتەوە".
ئەو بەرپرسە سەربازییە دەڵێت "لە كۆبوونەوەكانی پارتی لە ئاستی باڵادا باسی وجودی پەكەكە لە بادینان كراوە و بە پلە یەكیش پارتی زەرەرمەند بووە، چونكە پەكەكە رێگە نادات پارتی خزمەتی ئەو گوندانە بكات كە لەژێر كۆنترۆڵی ئەواندان، بۆ نموونە چەند جارێك هەوڵ دراوە رێگاكانیان بۆ چاك بكرێ، پەكەكە رێگری كردووە".
بەپێی ئەو رووپێویانەی لەلایەن وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی كوردستانەوە كراوە، پارێزگای دهۆك هەژارترین پارێزگای هەرێمی كوردستانە. ئەو پلەدارە هۆكاری ئەمە روون دەكاتەوە و دەڵێت "هۆكارەكەی بوونی پەكەكەیە لە پارێزگای دهۆك كە رووبەرێكی زۆری ئەو پارێزگایەی بەدەستەوەیە. خەڵكی ئەو گوندانە ناچاربوون روو لە كۆمەڵگەكان بكەن و هیچ داهاتێكیان نییە، ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی رێژەی هەژاری لە پارێزگای دهۆك بگاتە 15%".