رێبوار تاڵەبانی: کەرکووک کراوەتە سەربازگە و هیچ ئازادییەکی بۆ کورد تێدا نییە

 

 

رۆژی هەینی 12-09-2025 رێبوار تاڵەبانی، راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەکاتی بەشداریکردنی لە بووڵتەنی کاژێر 17:00ی تۆڕی میدیایی رووداو، کە هیڤیدار زانا پێشکێشی کرد، لەبارەی دۆخی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ''لەدوای رووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەری 2017، دۆخی کەرکووک و ناوچە کوردستانییەکان نایاسایی، نادەستووری و ناتەندروستە.''

 

بە گوتەی رێبوار تاڵەبانی، ''ئەگەر بەر لە ساڵی 2003 زیاتر لە 200 هەزار کەس لە هۆز و عەشیرەکانی عەرەب هاوردەی کەرکووک کرابن، لەدوای رووداوەکانی 16ـی ئۆکتۆبەرەوە دووهێندە و سێ هێندە زیادیان کردووە.''

 

راوێژکارەکەی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان گوتی، ''کەرکووک بووەتە سەربازگەیەک کە تێیدا هیچ ئازادییەک بۆ کوردی رەسەنی شارەکە نەماوە.''

 

رێبوار تاڵەبانی ئاماژەی بە قۆناخەکانی بەعەرەبکردنی ناوچە کوردستانییەکان کرد و گوتی، پڕۆسەکە لە ساڵی 1921ەوە دەستیپێکرد، ''بەڵام چڕیی بەعەرەبکردن لەو ناوچانە لەنێوان ساڵەکانی 1992 بۆ 1997 بوو، زیاتر لە 38 هۆز و عەشیرەتی عەرەب پەنایان بۆ کەرکووک برد، بەڵام بەداخەوە دواتر ناوچەی حەویجە و دەوروبەریان داگیرکردن.''

 

16ی ئۆکتۆبەری 2017 سوپای عێراق و حەشدی شەعبی هێرشیان کردە سەر کەرکووک. دوای ئەو رووداوە، بەشێکی هێزە سیاسییە کوردستانییەکان لەوێ نەمان. ئەو راوێژکارەی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان باسی لەوە کرد، ''دوای ئەو رووداوە، بەعەرەبکردن دووهێندە یان سێ هێندە زیادیکردووە، گەڕەک هەیە لە کەرکووک دروست کراوە کە بە رادەی 35 ساڵی دەسەڵاتی حیزبی بەعس، عەرەبی بۆ هاوردە کراوە.''

 

رێبوار تاڵەبانی دۆخی کەرکووکی بە ''مەترسیدار'' ناوبرد و ئاماژەی دا، ''پێویستە هەڵوێستی دەستووری و یاسایی وەربگیرێ. ئێستا خەڵکی رەسەنی شارەکە بوونەتە میوان و خەڵکی نامۆش بوونەتە خاوەنماڵ.''

 

راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان وەک چارەسەرێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی پڕۆسەی بەعەرەبکردن دەڵێت: ''یەکەم شت یەکڕیزی و یەکهەڵوێستیی کوردە، چونکە ئەمە حاڵەتێکی دەستوورییە و خەباتێکی 100 ساڵەی بۆ کراوە. دەبێت (لایەنە کوردستانییەکان) بەردەوام بن لە ئامانجی گەڕاندنەوەی کەرکووک بۆ سەر کوردستان.''

 

گوتیشی، نابێ ناکۆکیی سیاسیی نێوان لایەنەکان ببێتە ئاستەنگی بەردەم یەکڕیزی لەسەر پرسی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان و ''پێویستە سەرجەمیان لە بەغدا بەو مەرجە بچنە نێو حکومەتەوە کە ئەگەر دەستوور جێبەجێ نەکرێ، ئەوە کورد نابێتە بەشێک لەو حکومەتەی ستەمی لێدەکات.''

 

 

بەگوێرەی دەستووری عێراق کە ساڵی 2005 بە زۆرینەی دەنگی خەڵکی عێراق و هەرێمی کوردستان پەسند کرا، دەبووایە تاوەکو 31-12-2007 مادەی 140 جێبەجێ بکرایە.

 

ئەو مادەیە لە سێ قۆناخ پێکدێت: ئاساییکردنەوە، سەرژمێری و گشتپرسی، بەڵام تاوەکو ئێستا تەنیا بەشێکی کەمی قۆناخی یەکەمی مادەکە جێبەجێ کراوە. رێبوار تاڵەبانی لەوبارەوە دەڵێت: ''دەبووایە تاوەکو کۆتایی 2007 کێشەی ناوچە کوردستانییەکان یەکلایی کرابایەتەوە. کاتێك یەکلاییش نەکراوەتەوە، پێویست بوو بە ئەمری واقیع، ناوچەکان ببنەوە بەشێک لە کوردستان.''

 

راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان داوا لە لایەنە کوردستانییەکان و نوێنەرانی کورد لە پەرلەمانی عێراق دەکات کە لە بەرامبەر جێبەجێنەکردنی دەستوور ''لانیکەم هەڵوێستێکیان هەبێت و جارێکی دیکە رەوایی بە حکومەتێک نەدەن کە ستەمیان لێدەکات.''

 

بەگوتەی رێبوار تاڵەبانی، ''نابێ چاوەڕێی جێبەجێکردنی مادەی 140 بین، چونکە حکومەتی عیراق جێبەجێی ناکات. لە مێشک و ستراتیژیی ئەواندا جێگەی مادەی 140ـی دەستوور نابێتەوە و هیچ باوەڕێکیان پێی نییە، تەنانەت ئەگەر بتوانن هەڵیدەوەشێننەوە.''

 

راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لایەنە عەرەبەکان لە عێراق بە ''رەگەزپەرست'' ناودەبات و روونی دەکاتەوە کە ''ئەوان زۆرینەن و دیکتاتۆرییەکیان بە ناوی دیکتاتۆریی فیدراڵی و پەرلەمانی دروست کردووە. کورد 63 ئەندامی (لە پەرلەمانی فیدراڵی) هەیە و بە هیچ شێوەیەک ناتوانێ بڕگەیەکی مادەی 140ـیش جێبەجێ بکات، چونکە لە بەرامبەردا زیاتر لە 263 ئەندام هەن کە بە یەک ستراتیژی، هەموویان دژایەتی کورد دەکەن.''

 

 

21ی کانوونی دووەمی ئەم ساڵ لە پەرلەمانی عێراق یاسای گەڕاندنەوەی موڵک و ماڵ بۆ خاوەنە رەسەنەکانیان پەسند کرا، کە تایبەتە بە گەڕانەوەی ئەو موڵک و ماڵەی بەگوێرەی 12 بڕیاری ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی شۆڕش لە کەرکووک و ناوچە کوردستانییەکانی دیکە دەستیان بەسەردا گیراوە، بەڵام تاوەکو ئێستا نەخراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە.

 

رێبوار تاڵەبانی ئاماژەی بەوە کرد، ''هیچ دەرفەتێک نییە بۆ رێککەوتن لەگەڵ عەرەبی رەگەزپەرست، چونکە هیچ نیازێکی شارستانییان نییە و کاریان تەنیا داگیرکردنە. واتە سیاسەت و دیپلۆماسی لەگەڵ ئەوان وەڵام ناداتەوە.''

 

بە جێبەجێکردنی یاساکە، زیاتر لە 300 هەزار دۆنم زەویی داگیرکراو لە کەرکووک کە دەکەوێتە سنووری مادەی 140 دەگەڕێتەوە بۆ خاوەنە رەسەنەکانیان کە جووتیارانی کورد و تورکمانن. راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ئەوەشی خستەڕوو، ''نابێت دڵخۆش بین بەو یاسایانەی لە عێراق دەردەچن.''

 

رێبوار تاڵەبانی پێیوایە، کێشەی کورد ئەوەیە کە کۆمەڵگەی عەرەب بەتایبەتی رەگەزپەرستەکانیان ناناسن، ''پێویستە لایەنە سیاسییەکان یەکڕیز بن و ستراتیژێک بۆخۆیان دابنێن. نابێت رەوایی بەو حکومەتە بدرێتەوە و ئەویش جارێکی دیکە بە بەکارهێنانی هێزی سەربازی، خەڵکی ئێمە لەسەر موڵک و ماڵی خۆیان دەربکات.''

 

راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان جەختی لەوە کردەوە کە یاسای گەڕانەوەی موڵک و ماڵ بۆ خاوەنە رەسەنەکانیان جێبەجێ ناکرێ، ''کاتێک ئەوان (حکومەتی عێراق) دەستوور جێبەجێ ناکەن، یاسا چۆن جێبەجێ دەکرێ. لەکۆی هەزار و 600 بۆ هەزار و 700 بڕیاری ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی شۆڕش، تاوەکو ئێستا هەشت بڕیار هەڵوەشێندراونەتەوە کە ئەوانیش جێبەجێ نەکراون.''