جەعفەر ئیمینکی: عەبادی گوتی بێ ئەخلاقییە مووچەی هەرێمی کوردستان لەکاتی خۆیدا نەنێردرێت

 

 

جەعفەر ئێمینکی: نەخێر ئاهەنگ نابن، دۆخی هەرێمی کوردستان، بەتایبەت ئابووری و دارایی خەڵک گرفتی تێدایە و وەکو رێزگرتن بۆ باری سایکۆلیژی ئەو خەڵکە ئاهەنگ ناگێڕین؛ رێوڕەسمی سیمبۆلی بچووک دەبن و پێشوازی لەو میوانانە دەکەین کە سەردانمان دەکەن؛ بارەگاکان رازێندراونەتەوە بەبێ ئاهەنگ.

 

روواو: لە راگەیێندراوی دوێنێی مەکتەبی سیاسیی پارتیدا هاتبوو، بەهێزکردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان هاوئاهەنگی زیاتری دەوێت، لەمبارەیەوە پارتی چی دەستپێشخەرییەکی دەبێت؟

 

جەعفەر ئێمینکی: پرسیارێکی گرنگە.. هەرێمی کوردستان پێویستی بە دۆخێکی سیاسیی، لێکتێگەیشتن و هاوئاهەنگی باشتر هەیە، بۆ ئەوە پارتی هەمیشە لە ئاستی پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان کە هاوبەشە {دەرگەی} کراوە بووە. دۆخی سیاسیی ئەمڕۆ و هاوئاهەنگی نێوان لایەنەکان لە ئاستی پێویستدا نییە و بۆ باشتربوونی لەنێوان پارتی و یەکێتیدا هەوڵی زۆردراوە و نێوانی پارتی و گۆڕانیش تاوەکو رادەیەک سەقامگیرە، لەگەڵ لایەنەکانی دیکەش هەوڵدراوە، بەڵام بەداخەوە بەگوێرەی پێویست نەبووە. لەم بۆنەیەدا دەرفەتێکی دیکەیە بۆ ئێمە و لایەنە سیاسییەکانی دیکەش، بێ هاوئاهەنگی هیچ بەڕێوەناچێت، لەسەر ئاستی عێراق لەگەڵ شیعە و سوننە دەبێت لە خاڵێکدا هاوکاریی و هاوئاهەنگی بکەیت، بۆ ئەوەش خەڵکی هەرێمی کوردستان نیگەرانن پەیوەندییەکان لە ئاستی پێویستدا نەبن.

ئێمە دیسان دەستی خۆمان بۆ لایەنە سیاسییەکان درێژ دەکەین، ئەوە پەیامی جەنابی سەرۆک مەسعود بارزانییە و هەمیشە نەگۆڕە و دەڵێت: لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییەکاندا هاوئاهەنگ و کراوە بن. ئەو گرفتانەی رۆژانە دەبنە کۆسپ رەنگە پێویستیان بە ژووری عەمەلیات بێت و تیمی بچووک چارەسەری بکەن، بەڵام نابێت پەیوەندی رۆژانە بەرز و نزمی زۆری تێدابێت. لەنێو رای گشتیدا کەشوهەوای سیاسیی ئاڵۆزبێت لەسەر شتی زۆر بچووک؛ بۆ نموونە دەبێت پەیوەندی نێوان ئێمە و یەکگرتوو هەموو کاتێک ئاسایی بێت، یەک ئامانجی هاوبەشمان هەیە لە نێوخۆ و عێراقدا، نێوانی پارتی و کۆمەڵی دادگەری دەبێت هەموو کات سەقامگیربێت، یەکێک لەلایەک قسەبکات و یەکێکیتر وەڵامی بداتەوە پێویست ناکات کاربکاتە سەر پەیوەندیی سیاسیی نێوان دوو هێز. لایەنی سیاسیی لەنێو پەرلەمان هەن و هەشن لە دەروەری پەرلەمان و زەوینەی بەدەستهێنانی کورسی پەرلەمانیان کەم بووە، بەڵام هەموویان پێویستن بۆ پڕۆسەی سیاسیی.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: دۆخی ئابووری خراپە لەبەر ئەوەی ئەو سیاسەتەی لە بەغدا بەڕێوەدەبرێت خراپە؛ نیشتمانیی نییە و دوورە لە ئەخلاقی سیاسیی، ناکرێت دوو سیاسەت بەڕێوەببرێت یەکێکیان بۆ عێراقی عەرەبی و یەکێکیان تایبەت بێت بە هەرێمی کوردستان. ئەو سیاسەتەی بەرامبەر هەرێمی کوردستان بەڕێوەدەبرێت دوورە لە دەقەکانی دەستوور و هەموو بنەماکانی نیشتمانپەروەری، کە ئەوان دەڵێن عێراق یەکە، ئەگەر وایە بۆ چی کە داعش نەینەوای داگیری کردبوو بەڕێوەی دەبرد، بەغدا مووچەی بۆ ئەو خەڵکە دەنارد، لە هەرێمی کوردستان هەموو رێککەوتنەکان بە باشی بەڕێوەچوون، دەبوایە پێش سێ مانگ مووچە بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت، هەرچەندە دۆزی ئێمە تەنیا مووچە نییە و دۆزی گەلێکی بندەستە و داوایەکی رەوایە و ناکرێت بە تەنیا لە مووچەدا بچوو بکرێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا سێ مانگە مووچەیان نەناردووە، بە پاساوی ئەوەی حیسابات نەبووە مووچە بۆ هەرێمی کوردستان نەنێردراوە. سیستمی حسابات و کارگێڕیی هەرێمی کوردستان جیایە لە بەغدا. لایەنی عێراقی دەڵێن: کێشەکان تەکنیکی و کارگێڕیین. ئێمە دەڵێین وانییە و سیاسییە و وەرن گفتوگۆی لەسەر بکەین، گفتوگۆی سیاسیشمان لەبارەوە کردووە؛ یەکێک لە شاندی بەرامبەر لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی گوتی: ئەمە دواکەوت لەبەر ئەوەی چاودێریی دارایی ئێمە ئێستا توند بووە؛ کاک فازڵ میرانیش کە قسەخۆشە گوتی: ئەرەوەڵا راست دەکەن سیستمی چاودێریی ئێوە زۆر توندە لەبەر ئەوەی بە ئەوەندە ملیار دۆلار لە بەغدا دزران، تاوەکو ئەو رادەیە قسەمان لەگەڵدا کردوون. ناردنی مووچە چارەسەر دەبێت، بەڵام گرفتەکان هەردەمێنن. لە بەغدا سیاسەتێک بەڕێوەدەبرێت زیاتر ناوەندییە تاوەکو فیدراڵی بێت، لەوەش هۆشداریمان داوە. ئێمە پێشتر پێکەوە بووین؛ ساڵی 2003 پێکەوە لە یەک ئاستدا ئۆپۆزیسیۆن بووین ئەو سیستمەمان پێکەوە رووخاندووە، لە رووخانی سیستمی سەدام حوسێندا هێزەکانی هەرێمی کوردستان کاریگەرییان زیاتر بووە، ناکرێت ئەمڕۆ لە پرەنسیپەکانی هاوبەشیی ئەوکاتە کە ئەوەبوو سیستمێکی لیبراڵی دیموکراسی لە عێراق بەرپا بکرێت، ئێستا سیستمی دیموکراتی لاوازە، بەڵام ناکریت ئەوان ئێستا لەو پرەنسیپانە پاشگەزببنەوە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: دەبوایە شاندی کوردستانیی بچوونایەتە بەغدا بەڵام دەرفەتی ئەوە نە رەخساوە. هەندێک پرس پەیوەست بوون بە پارتی خۆیەوە، چونکە ئێمە لە هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت هاوپەیمانین، برادەرانی یەکێتیش بەشێکن لێی، ئێمە سەیرمان کرد سیستی هەیە لە جێبەجێکردنی خاڵەکانی رێککەوتنەکەدا کە چەند خاڵێکن، مادەی 140 خاڵێکە، بودجە و یاسای نەوت و گاز خاڵن تێیدا کە بەهاوبەشی جێبەجێ بکرێن، ئەوەی لە پەرلەمانی عێراق لەسەر یاسای بودجە کرا بەبێ رێککەوتن لای ئێمە ترسی دروستکردبوو. ئێمە تەنیا بۆ پرسی مووچە نەچووین بۆ بەغدا، کە ئەویش بۆ ئێمە جێگەی سەرسووڕمانە، هەموو شتێک ئامادەیە بەڵام مووچەی هەموو عێراق دەدەن جگە لە هەرێمی کوردستان. زەنگی مەترسیشمان بۆ لێدان، کە نابێت بەو شێوەیە هەڵسوکەوت بکەن دوور لە پرەنسیپی هاوپەیمانێتی، ناکرێت پڕۆژەیاسی نەوت و گاز ببرێتە پەرلەمان و بەدەردی یاسای بودجە ببرێت. بەڕاستی ئەوانیش دەزانن سەنگی پارتی قورسە لەسەر ئاستی ناوچەکە، جیهان و نێوخۆ؛ چوارچێوەی هاوئاهەنگی خۆشیان شپرزەن و لەنێو خۆیاندا ناکۆکن، بەڵام کە دێنە بەرامبەری ئێمە یەکدەنگن، دەبوو ئێمەش یەکدەنگبین و بەرگری لە مافەکانمان بکەن." 

 

 

جەعفەر ئێمینکی: وەڵامم پێیە؛ کاتی خۆی کە بودجەی هەرێمی کوردستانیان بڕی ئێمە پێکەوە بووین بەڵام بڕییان و پاساوی دیکەیان هێنا، ساڵی 2014 بۆ بودجەیان بڕی؟ لەوێ سیاسەت بەشێوازێکیتر و دوو لە پرەنسیپی دەستووریی و دیموکراسی بەڕێوەدەبرێت. لە بەغدا کاک بافڵ تاڵەبانیمان بینی، ئەویش هەمان بۆچوونی هەبوو جاری داهاتوو بە شاندی هاوبەش بچنە بەغدا و لە دەرگەیان بدەین و ئەو پرسانەی پەیوەستن بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بە جیدی چارەسەری بکەن، ئەو قسەی خەڵک دەیکەن راستە. بەرامبەر بەغدا حیزبایەتی بکەیت دەدۆڕێیت، بەرامبەر بەغدا دەبێت قەوارە و حکومڕانیی هەرێمی کوردستان لە بەغدا رەنگ بداتەوە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: یەکبوون هەمووکاتێک پێویستە. دەمێکە لە بەغدا نیازێک هەیە لەلایەن هەندێک لایەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی فیدراڵی و هەبوونی ناوەندێتیی (مەرکەزییەت). بەڵام لێکتێگەیشتنی باش لەنێوان کورد و سوننە هەیە ئەویش کارتێکی بەهێزە لە عێراقدا و هەندێک لایەن ناتوانن تاکلایەنە ئەو سیستمە بگۆڕن، دەبێت پەرەی پێبدرێت؛ زۆر رەوایە سووننەکان هەرێمی خۆیان هەبێت و لە بەسرەش هەرێمی سەربەخۆ هەبێت مادام سیستمەکە فیدراڵییە، بۆچی دەسەڵات هەر لای بەغدا بێت و پارە کۆبکرێتەوە و یەكێک بێت بیدزێت، دزی لە بەغدا بە ملیارە؛ دزی سەد چەند ملیار دۆلار {دوو ملیار و نیو دۆلار} دزرا.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: پەیامی سەرۆک بارزانیمان گەیاندە بەغدا و ئەو لایەنانەی چووینە لایەن لە بەڕێوەبردنی دەوڵەت بەهەند وەریانگرت. بەڕێز مالیکی کەسایەتییەکانی دیاری شیعەیە، راستە ئێمە پێشتر هەندێک کێشەمان لەگەڵیدا هەبووە بەڵام بە رژدی جەختی لە هاوبەشی کردەوە. بەڕێز هادی عامری بە هەمان شێوە؛ حەیدەر عەبادی زۆر بە توندی و بە دەق گوتی نابێت و بێ ئەخلاقییە مووچەی هەرێمی کوردستان لەکاتی خۆیدا نەنێردرێت. عەمار حەکیم کە کەسایەتییەکی دیاری نێو شیعەیە گوتی: دژی دەستوورە مووچەی هەرێمی کوردستان نەنێردرێت. قسەکان رووبەڕووی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بوون کە خۆشی دانیشتبوو." 

 

 

جەعفەر ئێمینکی: نەخێر، باسی کشانەوەمان لە حکومەت نەکرد، چونکە لە بابەتی گفتوگۆکاندا نەبوو، ئێمە کارتی دیکەمان لەگەڵ ئەواندا هەیە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: خۆ ناکرێت باسی هەموو شتێک بکەین، بەڵام لە عێراقدا ئەوەندە دەرفەت هەیە تۆ سیاسەت بکەیت. ئێمە لە بەغدا هاوبەشین و واز لەو هاوبەشییە ناهێنین کە ئەوان بەو شێوازە بیانەوێت بمانکەنە دەرەوە؛ ناتوانن بمانکەنە دەرەوە، ئێمە شەڕمان لەسەر دەستوور کردووە و دەبێت پێیەوە پابەندبین. هەروەها لەنێو عێراقدا قسەیەک هەیە  و من بڕوام پێیەتی، کە دەڵێت: "بەغدا بەهێز نییە، بەڵام ئێمە زیاتر لاواز بووین". ئەوەی بمانەوێت بەغدا جێبەجێی دەکات ئەگەر خۆمان رێکبخەین.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: محەممەد شیاع سوودانی سەرۆکوەزیران بەهێز نییە و چوارچێوەی هاوئاهەنگی هێزی پێداوە و ئەوەش بێ مەرج نییە، بەتایبەت ئێستا نزیکە لە فەسایل {گروپە چەکدارەکان} و ئێمەش پەیوەندیمان لەگەڵیان خراپە؛ ئەوەش عێراقی تازەیە؛ ماوەیەک حەشد دروست دەبێت و تاوەکو پەیوەندی لەگەڵ حەشد باش دەکەیت فەسایڵ دێتە ئاراوە؛ فەسایل ئەوانەن کە پێشتر دوژمنایەتی هەرێمی کوردستانیان کردووە، هەر ئەوانەن پێشتر مووشەکیان لە هەولێر دەدا، ئێستا خوێندنەوەی ئەوە دەکەین چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەمانەشدا بکەین، بێگومان لە سیاسەتدا دەبێت بەکراوەیی هەڵسوکەوت لەگەڵ هەموو لایەنێکدا بکەیت.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: فەسایل باڵادەستن، هەتا بەڕێز محەممەد شیاع سوودانی کە کەسێکی بە ئەزموونە و بە هەنگاونان و پلە پلە پێگەیشتووە بەڵام لەژێر فشاری عەسائیب و فەسایلدایە، بەڵام هەوڵ دەدەین باڵانس دروست بکەین. ئێمە تاوەکو ئێستا متمانەمان پێداوە و بەردەوامین. لایەنی دیکە و ئەوەی لەکاتی خۆی بەناوی موجاهیدین لە قەڵەم دەدران، مالیکی، حیزبی دەعوە، مەجلیس، بەدر و حیکمەش ئێستا پێگەی جەماوەرییان وەکو جاران نەماوە، بەڵام دەکرێت لەگەڵیاندا سیاسەتمان بەردەوام بێت، ئەوەی هەستمان پێکرد ئەوانیش پەرۆشن بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: رێزمان بۆ حیزبی شیوعی هەیە، خاوەن شەهیدن، خاوەنی پێشمەرگەن، هەردوو حیزبی شیوعی کوردستان و حیزبی شیوعی عێراق خەباتێکی دوور و درێژیان کردووە. رەنگە هەندێک جار کەموکورتی لە زمانی دیالۆگدا هەبن لەنێوان ئێمە و ئەواندا. من ئاگاداربووم کە حیزبی شیوعی بەرەیەکی چەپیان هەیە، کە شیوعی، زەحمەتکێشانی کوردستان و پارتی گەلی دیموکراتی کوردستانن، ئەوانە دەستپێشخەرییەکیان لە بارەگای حیزبی شیوعی کرد کە لایەنە کوردستانییەکان هەموویان بە یەک لیست بچنە هەڵبژاردنەوە لە کەرکووک، دوای ئەوە حیزبی شیوعی خۆی پەشیمان بووەوە و هەردوو لایەنەکەی هاوڕێی خۆیان جێهێشت و بە لیستێکی کوردستانی نەچوون، ئەگەر کەموکورتییەک هەبێت و پرسیارێک هەبێت دەبێت لە حیزبی شیوعی بکرێت، داوای یەک لیستییان کرد و یەک لیستی نەبوو، بۆچی وەکو لایەنەکانی دیکە بێلایەن نەمانەوە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: بۆ کەرکووک و نەینەوا گرنگ بوو لیستێک هەبووایە و داوای ئێمەش بوو، بەڵام بە کرداریی و ئەو بارودۆخەی لە کەرکووک هەبوون ئەستەم بوو بتوانرێت بە یەک لیستی بچیتە هەڵبژاردنەوە، لەبەر ئەو رووداوانەی پێشتر لەوێ رووینداوە، 16ـی ئۆکتۆبەر و لێکەوتەکانی، تاوەکو ئێستاش قسەی کادرانی پێشکەوتووی پارتی و یەکێکی لە کەرکووک لە راگەیاندنەکانەوە توندن و ئەوەش کاریگەریی لەسەر دەنگدەر هەبووە، ئەمە تەندروست نییە و دەبێت چارەسەر بکرێت، بەڵام تەنیا بە پارتی ناکرێت. سیستمی ئەم جارەی هەڵبژاردنیش یەک لیستی خراپە لە رووی تەکنیکییەوە، بەڵام لای من ئەوە بکرێتە قوربانیی و پەیامێکی سیاسیی بەهێز بگەیێندرێت و مۆراڵی دەنگدەریش بەرز بکاتەوە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: ئەوەی من تێیدا ئامادەبووم باسی هەموو شتێک دەکەین؛ وەکو دوو حیزبی هاوپەیمان و هاوبەش لە حکومەتدا دەبێت باسی هەموو بابەت و فایلەکان بکەیت، هەندێک جار لەسەر داوای برادەرانی یەکێتی هەندێک دۆسێ سڕکراون و هەندێکی دیکە چالاککراون و هێنراونەتە سەر مێزی گفتوگۆ، وەکو دۆسێی هەڵبژاردن و کۆمیسیۆن یان تایبەت بە پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا، هەموو ئەوانە قسەیان لەسەر کراوە. لەم نزیکانەدا جارێکی دیکەش کۆدەبینەوە.

 

هیچ کێشەیەک ماوە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن؟

 

جەعفەر ئێمینکی: لە هەرێم هیچ کێشەیەک نەماوە.. مەگەر لە بەغدا کێشە دروستبکرێت.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: ئەوەی هەڵبژاردن بوو نەماوە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: گەرم نییە، بەڵام ساردیش نییە.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: دوو حیزبی چالاکین؛ پارتی بەردەوام چالاکە، یەکێتیش چالاکن، سەرکردایەتییەکی گەنجیان پەیدابوون چالاکن و کاری خۆیان دەکەن و هەندێک جار بچڕان (تەقاتوع) دروست دەبن، بەڵام من ئەو ئیرادەیەم بینیوە لەلای برادەرانی یەکێتی کە دەیانەوێت لەگەڵ پارتی بەردەوام بن و کێشەکان سفر بکەین، بەڵام کاتی دەوێت.

 

 

جەعفەر ئێمینکی: نا.. دوو لایەنی رکابەرین نەوەکو ناکۆک، لە هەموو شتێکدا ناکۆک نین، رکابەریی سونەتی ژیانە، دوو لایەنی سیاسیی هەن و هەریەک دەیەوێت خەڵکی زیاتر لەگەڵ ئەودابن، دۆخی پارتی لە رووی جەماوەری و پەرلەمانییەوە  جێگیرە، دۆخی یەکێتی هەندێک خراپ ببوو لەبەر ئەوە زیاتر خۆیان ماندوو دەکرد خەڵکی خۆیان گەرموگوڕ بکەن و کۆیان بکەنەوە، من لێرەدا ئەوان بە مافدار دەبینم.