لەگەڵ رەنج؛ شوقەیەک بە نرخی 15 ساڵ کارکردنی ئاساییە

 

 

میوانانی بەرنامە کەسانی شارەزان، لەوانە بیلال سەعید، سەرۆکی دامەزراوەی موڵک داتا. میران سەفینی، خاوەنی کۆمپانیایەکی کڕین و فرۆشتنی خانووبەرە. فەیسەڵ گەردی، ئەندامی کارگێڕی ژووری بازرگانی و پیشەسازیی هەولێر. هاژە ستار، خاوەنی کۆمپانیایەکی کڕین و فرۆشتنی خانووبەرە. هۆزار تۆفیق، ئەندازیاری شارستانی.

 

 

یەکێک لە خاڵە هەرە جەوهەرییەکانی بەرنامەکە، ئەو بۆشاییە گەورەیە بوو کە لەنێوان داهاتی مانگانەی هاووڵاتییان و نرخی یەکەیەکی نیشتەجێبووندا هەیە.

 

بەپێی ئامارێکی شۆکهێنەر کە بیلال سەعید خستیەڕوو، گەنجێکی مووچەخۆر کە داهاتەکەی نزیکەی 400 دۆلارە، پێویستی بە پاشەکەوتکردنی تەواوی مووچەکەی بۆ ماوەی 15 ساڵ هەیە تا بتوانێت ببێتە خاوەنی شوقەیەکی 60 هەزار دۆلاری، "ئەم هاوکێشە نایەکسانە وایکردووە خەونی خاوەندارێتیی خانووبەرە بۆ زۆرێک لە هاووڵاتییان ببێتە مەحاڵ".

 

 

لەسەر پرسی نرخ، بۆچوونی دژبەیەک لەنێو میوانەکاندا هەبوو؛ میران سەفینی پێی وابوو کە تەنیا نرخی شوقەی تەواونەکراو دابەزیوە، بەڵکو بەهۆی گەشەی دانیشتووانی هەولێر (ساڵانە 11 هەزار خێزان زیاد دەکات) و کڕینی شوقە لەلایەن هاووڵاتییانی عەرەب و شارەکانی دیکەوە، نرخی زەوی و یەکە تەواوکراوەکان 5٪ بۆ 15٪ بەرزبووەتەوە.

 

بەڵام هاژە ستار رایەکی پێچەوانەی هەبوو و ئاماژەی بەوە کرد کە دواکەوتنی مووچە کاریگەریی نەرێنی لەسەر بازاڕ هەبووە و بۆ نموونە، لە سلێمانی نرخی شوقە 5٪ دابەزیووە.

 

 

یەکێک لە مشتومڕە گەرمەکانی بەرنامەکە، بانگەشەی هەبوونی شوقە بە قیستی 200 دۆلاری بوو؛ فەیسەڵ گەردی (وەبەرهێنەر) بەرگری لە پڕۆژەکانی کرد و رایگەیاند: "پڕۆژەمان هەیە بە 60 هەزار دۆلارە و قیستی مانگانەی 200 دۆلارە" و نرخی یەکەکانی بە "تۆزێک لەسەروو بەلاشەوە" وەسف کرد.

 

ئەم قسەیە راستەوخۆ لەلایەن هاژە ستارەوە رەتکرایەوە و بە توندی گوتی: "قیستی هیچ پڕۆژەیەک بە 200 دۆلار نییە." ئەم ناکۆکییە روونە ئەو جیاوازییە گەورەیە دەردەخات کە لەنێوان بانگەشەی هەندێک وەبەرهێنەر و راستیی بازاڕدا هەیە.

 

 

تەواوی میوانەکان کۆک بوون لەسەر ئەوەی کە بێپلانییەکی گەورە باڵی بەسەر کەرتی نیشتەجێبووندا کێشاوە.

 

کواڵێتی و سەلامەتی: هۆزار تۆفیق (ئەندازیاری شارستانی) هۆشداریی دا کە زۆرێک لە پڕۆژەکان لەسەر حیسابی کەمکردنەوەی رووبەری سەوزایی دروست دەکرێن و هەندێکیان "رەچاوی ئەگەری بوومەلەرزەیان بۆ نەکراوە". هەروەها هاژە ستار ئاشکرای کرد کە ئەندازیار هەیە بەهۆی پابەندنەبوونی وەبەرهێنەر بە نەخشەی پڕۆژەکەوە، دەستی لەکار کێشاوەتەوە.

 

وەبەرهێنەری خراپ: بیلال سەعید بە راشکاوی گوتی: "لە کوردستان چەند وەبەرهێنەری باشمان هەیە، ئەوەندەش خراپ و پۆخڵاواتمان هەیە."

 

 

یەکێک لە خاڵە جێی سەرنجەکانی بەرنامەکە، دیاردەی مەترسیداری کۆچی سەرمایەی ناوخۆ بوو بۆ دەرەوە. میران سەفینی ئامارێکی سەرسوڕهێنەری خستەڕوو کە تەنها لە شەش مانگدا عێراق بە بڕی 100 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی لە دوبەی کردووە و "کەسێکی کورد لە یەک رۆژدا بایی 35 ملیۆن دۆلار موڵکی لە دوبەی کڕیوە." ئەمەش نیشانەی نەبوونی متمانە و زەمینەی لەبارە بۆ وەبەرهێنان لەناوخۆی هەرێمی کوردستان.

 

 

- دانانی سیاسەتێکی نیشتمانی: پێویستە حکومەت سیاسەتێکی روونی نیشتەجێبوونی هەبێت، هاوشێوەی ئەزموونی دوبەی، بۆ رێکخستنی کەرتەکە.

 

- پەرەپێدانی قەزا و ناحیەکان: هۆزار تۆفیق پێشنیازی کرد پڕۆژەکان بەرەو دەرەوەی شارە گەورەکان ببرێن بۆ کەمکردنەوەی قەرەباڵخی.

 

- پشتیوانیی دارایی: هاژە ستار پێی وابوو کە پێویستە حکومەت لەگەڵ دابەشکردنی زەوی، هاوکاریی داراییش پێشکەش بکات تا خەڵک توانای دروستکردنی خانووی هەبێت.

 

- چاودێریی ورد: پێویستە چاودێرییەکی تووند لەسەر کواڵێتیی پڕۆژەکان و پابەندبوونی وەبەرهێنەران بە نەخشە و مەرجەکان هەبێت.

 

قەیرانی نیشتەجێبوون لە کوردستان کێشەیەکی فرەڕەهەندە؛ لەلایەکەوە پەیوەستە بە گیرفانی بەتاڵی هاووڵاتییانەوە، و لەلایەکی دیکەشەوە بەرهەمی بێپلانیی حکومی و عەقڵییەتی بازرگانیی هەندێک وەبەرهێنەرە. چارەسەرکردنی ئەم قەیرانە تەنیا بە دروستکردنی باڵەخانەی زیاتر ناکرێت، بەڵکو پێویستی بە دیدگایەکی ستراتیژیی نیشتمانی و ئیرادەیەکی سیاسیی بەهێز هەیە بۆ ئەوەی خەونی خاوەندارێتیی خانوو بۆ زۆرترین هاووڵاتی بکاتە راستی.