خوێندنی کوردی لە پارێزگای کەرکووک رووبەڕووی چەندین قەیرانی گەورە بووەتەوە کە کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئاییندەی سەدان هەزار قوتابی کورد دروست کردووە. ئەم قەیرانانە بریتین لە کەمیی سەرسوڕهێنەری بینای قوتابخانەکان، ژمارەی زۆری قوتابیان بە بەراورد بە ژمارەی پۆلەکان، و دابین نەکردنی مووچەی مامۆستایانی خوێندنی کوردی لەلایەن حکومەتی ناوەندی عێراقەوە.
گوتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی كارەبای سلێمانی دەڵێت، بەكارهێنانی كارەبا بەهۆی پڕۆژەی رووناكییەوە خواستی لەسەر بەكارهێنانی كارەبا لە شارەکەدا 25% دابەزاندووە. ئاماژە بەوەش دەکات، هەر ماڵێكی ئاسایی لە سلێمانی لە مانگێكدا تێکڕا چەند كیلۆواتێک كارەبا بەكاردەهێنێت
چارەنووسی دەرچووە یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکانی هەرێمی کوردستان بووەتە یەکێک لە پرسیارە گەورەکان و حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەتایبەت لە سایەی کەمبوونەوەی دەرفەتەکانی دامەزراندن لە کەرتی گشتیدا. لەم بەرنامەیەدا، چەندین لاو، پسپۆڕ و بەرپرسێکی وەزارەتی خوێندنی باڵا بەوردیی باسیان لە گرفتی دەرچووە سێ یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکان کرد، کە 7 ساڵە دامەزراندنیان لە کەرتی حکومیدا وەستاوە و لە کەرتی تایبەتیشدا دەرفەتی کارکردنیان کەمە. میوانەکان هاوڕا بوون لەسەر قووڵی کێشەکە و پێویستی گۆڕانکاری بنچینەیی.
دوای چەند رۆژێک لە رووداوەکەی لالەزار، سەرچاوەیەکی باڵای یەکێتی هەندێك وردەکاری ئاشکرا دەکات و دەڵێ: "لەنێو فەرشدا نیشانەشکێن براوەتە سەر باڵەخانە، بە مەبەستی تیرۆرکردنی بافڵ تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان؛ هەوڵیشیان داوە قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیران لە ئاسمانی سلێمانی و لەنێو هەلیکۆپتەرێکدا تیرۆر بکەن".
لە بەرنامەی لەگەڵ رەنج، کۆمەڵێک پسپۆڕی بواری خۆراک، پزیشکی ڤێتێرنەری، و بازرگان، هۆشدارییەکی توندیان دا لەبارەی دۆخی مەترسیداری شیر و گۆشت و بەرهەمە خۆراکییەکان لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان و بە "کارەسات" وەسفیان کرد. بە گوتەی بەشداربووان، بەشێکی بەرچاوی ئەو خۆراکانەی هاووڵاتیان بەکاریدەهێنن، نەک هەر کوالیتیان نزمە، بەڵکو هەڕەشەیەکی جیددین بۆ سەر تەندروستی گشتی.
بەرنامەی "لەگەڵ رەنج" دەرگەی لەسەر ململانێیەکی چارەنووسساز کردەوە: ئایا رەخساندنی 500 هەزار هەلی کار و مسۆگەرکردنی ئاسایشی خۆراک سەردەکەوێت؟ یان راوی نایاسایی، گەندەڵیی بازرگانیی عەلەف و کەمتەرخەمیی حکومەت، ئەم کەرتە بەرەو هەڵدێر دەبات؟ ئەم راپۆرتە وردەکاریی ئەو شەڕە شاراوەیە دەخاتەڕوو کە داهاتووی ئەم سامانە نیشتمانییەی لەسەر بەندە.
ئەم بەرنامەیەی لەگەڵ رەنج قەیرانی نیشتەجێبوون لە هەرێمی کوردستان شیدەکاتەوە. تەوەرە سەرەکییەکان بریتین لە جیاوازیی گەورەی نێوان داهاتی تاک و نرخی خانووبەرە، مشتومڕ لەسەر دابەزین یان بەرزبوونەوەی نرخ، بێپلانی لە کەرتی وەبەرهێنان، کواڵێتیی پڕۆژەکان، و دیاردەی کۆچی سەرمایەی ناوخۆ بۆ دەرەوەی وڵات.
دواکەوتنی یەکلاکردنەوەی دۆسییەکان لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان بووەتە دیاردەیەکی بەرچاو و نیگەرانییەکی جیدیی لای هاووڵاتییان، پارێزەران و تەنانەت خودی دادوەرانیش دروست کردووە. ئەم کێشەیە نەک هەر دەبێتە هۆی پێشێلکردنی مافی تاکەکان و درێژکردنەوەی ماوەی راگرتنی تۆمەتباران زیاتر لە وادەی یاسایی، بەڵکو متمانەی هاووڵاتییان بە دەسەڵاتی دادوەری لاواز دەکات و هەندێک جار پاڵنەرە بۆ پەنابردنە بەر تۆڵەسەندنەوەی شەخسی.
بەڕێوەبەری ئەوقافی سلێمانی رایگەیاند، هەوڵێك هەیە بۆ گەڕاندنەوەی مامۆستا فاتیح شارستێنی بۆسەر مینبەر و چارەسەركردنی كێشەكەی
بڕیاری کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری لەلایەن پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) و سووتاندنی چەکەکانیان، وەرچەرخانێکی مێژوویی لە دۆزی کورد لە تورکیا و تەواوی ناوچەکەدا دروست کردووە. ئەم هەنگاوە کە لەسەر راسپاردەی راستەوخۆی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە بووە، دەرگەی قۆناخێکی نوێی لە خەباتی سیاسی کردووەتەوە.
بەرنامەی ئەم جارەی لەگەڵ رەنج گفتوگۆیەکی چڕ و هەمەلایەنەی لەخۆگرت سەبارەت بە داهاتووی "پڕۆسەی چارەسەری" لە تورکیا و چارەنووسی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، بەتایبەتی لە دوای بڕیاری خۆهەڵوەشاندنەوەی ئەو حیزبە لە کۆنگرەی 12یەمیدا.
گوتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، تاوەکو شەڕی ئێران و ئیسرائیل بەردەوام بێت، گەشتی عومرە لە رێگەی ئاسمانی و وشکانی دەستپێناکاتەوە
گفتوگۆی چڕ لەسەر، کێشەکانی پەرستاران کرا، هەر یەکێک لە میوانەکان باسی کێشەیەکیانی دەکرد. وەک گوتوویانە (سەد حەکیم بەقەدەر دەردەدارێک نازانێ). کوڕە پەرستارێک لەنێو ئامادەبووانی بەرنامەکە دەستی هەڵبڕی، پرسی "ئەرێ وەک ئێوە بزانن میکرۆب و ڤایرۆس دەزانێ کامە پزیشکە و کامەش پەرستار؟"
گوتەبێژی پۆلیسی سلێمانی هۆکاری شەڕەکەی گەڕەکی سەرچنار ئاشکرا دەکات و دەڵێت، شۆفێری تاکسییەکە لەسەر کێشەی سەرنشینێکی هاتووەتە دەنگ و بە چەکوش لەو پیاوەی داوە
بەڕێوەبەری نووسینگەی شێخ نەهرۆ دەڵێت، تەقە لە تەکیەی کەسنەزانی کراوە؛ بەڵام گوتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، تەقە نەکراوە و دەنگی ئەگزۆسی ئۆتۆمبێل بووە
بەرپرسێكی دارستانی پارێزگای سلێمانی رایگەیاند، بەهۆی کەمبوونەوە و نەمانی كرێكار لە دارستانە دەستكردەكانی سلێمانی مەترسی لەسەر بەشێكیان دروست بووە، دارستان هەیە تەنانەت یەك كرێكاریشی نەماوە خزمەتی بكات، بە نموونە شاخی گۆیژە
بەڕێوەبەری بەنداوی دووكان رایگەیاند، بەنداوەكەیان 25% ئاوی تێدا ماوە. دەشڵێت، جگە لە کەمبارانی، داهاتی ئەو ئاوەی ئەم ساڵ بۆیان هاتووە زۆر كەم بووە. حکومەتی عێراق داوا لە ئیدارەی بەنداوەکە دەکات بەردەوام بێت لە بەردانەوەی ئاو بۆ ناوچەکانی نێوەڕاست و باشووری وڵات.
ئەگەرچی ساڵانێکی دوورودرێژە ململانێی تووندی فیکری لەنێوان رەوتی ئیخوان و سەلەفیدا هەیە، بەڵام لەو کاتەوەی شەڕی غەززە لە ئۆکتۆبەری 2023 دەستیپێکردووە، ناکۆکیی نێوانیان زیاتر پەرەیسەندووە؛ ئەم بەرنامەیە دژیەکی زەقی هەردوولا لەبارەی چەندین بابەتەوە دەردەخات، بەتایبەت شەڕی غەززە.
سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای كرێكارانی كوردستان رایگەیاند لە كەرتی تایبەت بەردەوام مافی كرێكاران پێشێل دەكرێت و لە جەژنەكەی خۆشیاندا كە یەكی ئایارە 90%ـیان پشوویان پێنادەن. هۆشداریش دەداتە خاوەن کارەکان، کە لە یەکی ئایاردا کار بە کرێکاران نەکەن.
کێشەی دانەمەزراندنی سەدان پزیشکی گشتیی تازە دەرچوو لە هەرێمی کوردستان قووڵتر دەبێتەوە، ئەمەش نیگەرانی لای پزیشکان و پسپۆڕانی تەندروستی دروستکردووە و هۆشداری دەدەن لە تێکچوونی سیستەمی تەندروستی و پلەبەندیی پزیشکی.
بۆچی لە هەرێمی کوردستان ژنی گەورە سەرمایەدارمان نییە؟ ئەمە پرسیاری سەرەکیی بەرنامەکە بوو. هەر یەک لە میوانەکان بەپێی بۆچوون و ئەزموونی خۆیان وەڵامی ئەو پرسیارەیان دایەوە. "یەکێک لەهۆکارەکانی پێشنەکەوتن ئەوەیە ژنان درەنگتر دەستیان بە کاری بازرگانی کردووە". ئەوە بۆچوونی مامۆستایەکی زانکۆ بوو.
ساڵانە پارەیەکی زۆری هەرێمی کوردستان دەچێتە دەرەوە بۆ کڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، هەروەک بەرپرسێکی حکومی لە بەرنامەکەدا ئاشکرای دەکات، ساڵانە لانیکەم 22 ملیۆن دۆلاری کوردستان دەچێتە دەرەوە بۆ کڕینی نەمام و دار و گوڵی سرووشتی، لەکاتێکدا جگەلە نەمامەگە ئەهلییەکان، وەزارەتی کشتوکاڵ 30 نەمامگەی هەیە، دەکرێت لەو نەمامگانەوە وەبەرهێنانێکی باشتر لە دار و نەمام و گوڵی سرووشتیدا بکرێت.
خوێندنی پیشەیی لە هەرێمی کوردستان لە چ ئاستێکدایە؟ بووەتە هۆی ئەوەی دەرچووانی بەشە پیشەییەکان بەهۆی خوێندنەکەیان کاریان دەست بکەوێت لە قۆناخەکانی ئامادەیی و پەیمانگاو زانکۆکان؟ ئەوە پرسیاری سەرەکیی بەرنامەکە بوو، وەڵامی سەرجەم میوانەکانی ئەم بەرنامەیە بەشێوەیەکی گشتی نەخێر بوو.
بانگەوازەکەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆ "چەکدانانی پەکەکە و خۆهەڵوەشاندنەوەی"، هەروەها وەڵامی پەکەکە بە پابەندبوون بە بانگەوازەکە، بە گوتەی مەلا بەختیار "یەکەم ئەزموونی لەو شێوەیەیە لە جیهاندا، کە سەرۆکی حیزبێک لە زیندانەوە بڕیارێک بدات و حیزبەکە بەقسەی بکات."
لە سلێمانی 21 منداڵ کە بە هەر هۆکارێک بێت، لەلای دایک و باوکی راستەقینەیان نین، ئێستا لەلای خێزانی جێگرەوە بەخێودەکرێن.
(PFAS پیفاس) مادەیەكی مەترسیدارە بە مەبەستی درێژكردنەوەی تەمەنی كاڵا بەكاردێت، ئەو جۆرە مادەیە بەرێژەیەكی بەرز لەنێو بەشێک لە پلاستیک و پاكەرەوەكان و بۆیەی قژی ئافرەتان و یاریی منداڵاندا هەیە.
بەڕێوەبەری هاتووچۆی رۆژئاوای سلێمانی رایگەیاند، ئەم ساڵ بەراورد بە پار و پێرار تۆماركردنی ئۆتۆمبێلی نوێ لە سلێمانی 100% زیادی كردووە. دەشڵێت، سەرپێچیی ئۆتۆمبێلە بێ سەرەتاكان تۆمار دەكەن و وەك دۆسیەیەک هەڵیدەگرن
دادوەرێكی لێكۆڵینەوەی تاوان لە دادگەی نەوجەوانانی سلێمانی رایگەیاند ئەنجامدانی تاوان لە نێو نەوجەوانان بە رێژەیەكی بەرچاو زیاد و هەمەجۆر بووە، بۆچوونیشی وایە تیكتۆك و سناپچات هۆكارن بۆ زیادبوونی تاوانەكان كە لەو رێگایەوە نەوجەوانان زیاتر یەكتری دەناسن.
كوالێتیی كۆنترۆڵی سنوورەكانمان وەک پێویست نین، یاسای پاراستنی مافی بەكاربەر و یاسای پاراستنی بەرهەمە نێوخۆییەكان ئەوانیش چالاك نین، ئیتر بۆ گلەیی لە وڵاتان بكەین بڵێن هیچمان بۆ ناكەن".
سەرۆكی لیژنەی تەندروستی لە لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی دەڵێت، فرۆشتنی دەرمان بە رێگەی ئۆنلاین قەدەخەیە. ئاماژە بەوەش دەکات، زۆرینەی ئەو دەرمانانەی بەو رێگەیە دەفرۆشرێن، قاچاخ و رێگەپێنەدراون
بەڕێوەبەری پەروەردەی شارباژێڕ دەڵێت، لە سنووری سلێمانی جگە لە قۆناخەكانی 12ـی ئامادەیی و نۆی بنەڕەتی، دەوامی ناوەندەكانی خوێندن ئاسایی نییە. ئاماژە بەوەش دەکات: "چاوەڕێ دەكەین هەفتەی داهاتوو مووچەی مانگی یەک رابگەیێندرێ تاوەكو خوێندن ئاسایی بكەینەوە".
كەمبوونەوەی بەرهەمی هەنگوین لەم ساڵدا، بووەتە هۆی كۆكردنەوەی ئەو هەموو هەنگەوانە لەم بەرنامەیەی لەگەڵ رەنج دا. "بە شێوەیەكی گشتیی ساڵانە 700 تۆن بەرهەمی هەنگوینمان هەیە، ساڵ هەبووە 1000 تۆن هەنگوینمان هەبووە، بەڵام ئەم ساڵ بەرهەممان بۆ نزیكەی 50 تۆن دابەزیوە و دەكرێت بڵێین خراپترین ساڵ بۆ بەرهەمی هەنگوین لە كوردستان ئەم ساڵ بووە". کاروان نووری، لە سلێمانی كاری هەنگەوانی دەكات، بەو جۆرە لە بەرنامەكەدا باسی لە بەرهەمی ساڵانەی هەنگوین كرد و هۆكاری كەمبوونەوەی هەنگوینیشی بۆ بێپلانیی بەرپرسانی پەیوەندیدار گەڕاندەوە و ئاشكراشی كرد هەنگوین هەیە هەنگی هەر نەدەیوە، بەڵام بەتامی هەنگوین دروستی دەكەن لەبازاڕیشدا بە هەنگوینی هەنگ دەیفرۆشن.
كاركردن لە رێگە دەرەكییەكانی سلێمانی بە سستی بەڕێوەدەچێت. بەرپرسێكی رێگەوبانی سلێمانی باس لەوە دەكات، پارەی زیادە دراوەتە چەند بەڵێندەرێک و لیژنە بۆ ئەو مەبەستە پێکهێندراوە
نوێنەرێكی جووتیارانی كورد و توركمان دەڵێت، "بەو هەموو هەوڵەوە هێشتا یەك بست زەوی كورد نەگەڕاوەتەوە و مەترسییەكانیش زیاتر بوون". پەرلەمانتارێكی عێراقیش كە خەڵكی سنووری خورماتووە میوانی بەرنامەی لەگەڵ رەنجە و دانی بەوەدا نا كە شتێكی نوێیان بۆ خەڵك و جووتیارانی سنووری كەركووك پێ نییە.
لە زانستی سەرژمێریدا هەر وڵاتێك رێژەی 60٪ـی دانیشتووانەكەی تەمەنیان لە نێوان 15بۆ 64 ساڵیدا بوو، ئەوا ئەو كۆمەڵگەیە بە كۆمەڵگەیەكی گەنج ناوزەند دەكرێت. واتە ئەو وڵاتە لایەنی مرۆیی بەردەستە بۆ ئەوەی ئابوورییەكەی گەشە پێبدات. عێراقیش بەهەمان شێوە 60.2٪ـی كۆمەڵگەكەی تەمەنیان لەنێوان 15 بۆ 64 ساڵیدایە، واتە ئەویش بەهەمان شێوەی هەرێمی كوردستان گەیشتووە بە پەنجەرەی دیمۆگرافی واتە گەیشتن بە دەرگای زێڕین.
سەرلەبەیانی ئەمڕۆ لە دادگای سلێمانی ژنێک لە نهۆمی یەكەمی باڵەخانەکەوە خۆی هەڵدایە خوارەوە و بریندار بوو، گوتەبێژی پۆلیسی سلێمانیش دەڵێت، "هۆكارەكەی ئەوەیە لەگەڵ هاوسەرەکەی كێشەی هەبووە".
بەرنامەی لەگەڵ رەنجی ئەم هەفتەیە، تایبەتبوو بە کەمبوونەوەی وەچە خستنەوە و کاریگەرییەکانی. مەحموود عوسمان، سەرۆكی ژووری ئۆپەراسیۆنەكانی سەرژمێری جەختی لەوە دەكردەوە كە تەعریب هۆکارە بۆ ئەوەی ژمارەی عەرەب لە كەركووك زیاد بێت نەك وەچە خستنەوەی زۆر و دەڵێت: لە كەركووك ژمارەی لەدایكبوونی كورد و عەرەب نزیكە لە یەكترییەوە.
ئەگەر پێوەرەكە تەنیا مێژوو بێت، كەم نەتەوە هەیە لە دنیادا هێندەی كورد پەیوەست بووبێت بە چاندنی دانەوێڵە بەتایبەت گەنم و جۆ، تاوەكو ئەو رادەیەی پڕۆفیسۆرێكی بواری گەنم و بنەتۆوە، باس لەوە دەكات مێژووی ماڵیكردنی دانەوێڵەكان لە كوردستان بۆ 10 هەزار و 500 ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، تەنانەت دەگاتە ئەوەی كە بڵێ پێش گوندی چەرمووی نزیك چەمچەماڵیش، گەنم لە ناوچەی بێستانسووری شارەزوور كراوە. بۆ ئەوەش بەڵگەی تەواوی لەبەر دەستە، بەڵام لەدوای سەتان ساڵ، بەبۆچوونی بەشێكی میوانەكانی ئەم بەرنامەیە هەنگاو بە هەنگاو كوالێتیی گەنمی كوردستان بەرەو دابەزین چووە و بەشێك لە بەها خۆراكییەكەی لەدەستداوە.
بەپێی دوایین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی كەركووک، كە ساڵی 2023 كراوە، دەنگی كورد لە بەرامبەر عەرەب و توركمان زۆر زیاترە، بەجۆرێك لەو هەڵبژارنە دا پێكهاتەی كورد 243 هەزار و 113 دەنگی هێناوە و بەوەش رێژەكەی گەیشتە 44٪.
لە كۆتایی بەرنامەكە دا پیاوێكی بەساڵاچوو مایكی بەرنامەی وەرگرت و بە دەنگێكی نوساو دوا و گوتی: "من لە گوندی قوتانم چوار هەزار دۆنممان هەیە تاوەكو ئێستا لە گوندەكەم ماوم زۆر بێزاریان كردووم. ئەیانەوێ گوندەكەم چۆڵ بكەم بەڵام من ئەوە ناكەم. ئێمە زۆر مەزڵوومین، كوردێكی مەزڵوومین زۆر مەزڵوومین زۆر زۆر، بەڵام گوندەكەمان هەر چۆڵ ناكەین بەرگری دەكەین".
كەمتر لە مانگێكی ماوە بۆ سەرژمێری لە عێراق، بەڵام بەهۆی ناكۆكییەكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق هێشتا دیار نییە ئەو سەرژمێریە دەكرێت یان نا، كورد ترسی هەیە لەوەی سەرژمێریەكە بۆ مەبەستی سیاسی، بەتایبەت لە ناوچە كێشەلەسەرەكان بەكاربێت. حكومەتی عێراقیش دڵنیایی ئەوە دەدات كە سەرژمێریەكە بۆ گەشەپێدانە و هیچ مەبەستێكی دیكەی نییە، هەرچەندە قۆناخی یەكەمی كارەكانی سەرژمێری لە عێراق 97٪ تەواو بووە بەڵام بەهۆی ئەو قەلەقییەی بەرپرسانی لایەنی پەیوەندار لە هەرێمی كوردستان تەنیا 70٪ كارەكانی قۆناخی یەكەم كراوە، هەرچەندە لە پڕۆسەی گەمارۆسازیدا نوێنەری نەتەوە جیاوازەكان بۆ سەرژمێری ئامادە نابن، بەڵام لە رۆژی سەرژمێریی گشتیدا نوێنەری هەرسێ نەتەوەكە (عەرەب، توركمان ، كورد) ئامادە دەبن، بەرپرسانی كورد مەترسییەكەیان لە سەرژمێری لەوە سەرچاوە دەگرێت كە هێشتا بەرپرسانی عێراق ئامادەنین داواكارییەكانی كورد جێبەجێ بكەن كە یەكێكیان دانانی داتاسەنتەرە لە هەرێمی كوردستان بەهاوشێوەی عێراق.
سەرۆكی یەكێتیی هاوردە و ناردنكارانی هەرێمی كوردستان دەڵێت، تەشەنەكردنی شەڕی ئیسرائیل و حەماس بۆ لوبنان، بووەتە هۆكاری سستبوونی جووڵەی بازرگانی لەنێوان هەرێمی كوردستان و بەشێک لەو وڵاتانەی بازرگانییان لەگەڵ دەكات
بەرپرسانی كورد ترسی ئەوەیان هەیە سەرژمێریی گشتی لە عێراق كە لە سەرەتای مانگی نۆی ئەم ساڵەوە هەنگاوەكانی دەستیان پێكردووە و بڕیار لە 20-11 ئەنجامبدرێت، ببێتە هۆكارێكی دیكە بۆ دابڕاندنی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان لە كوردستان بەتایبەت ئەگەر ئەو 110 هەزار خێزانە عەرەبەی لە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر هێنراونەتە سنووری كەركووك وەكو كەركووكی ناویان لەو ناوچانە تۆمار بكرێت.
تەعریب بە دووریی 64 کیلۆمەتر لە سنووری هەولێر بەخێرایی دەکرێت. نەبوونی ئارامی، کەمیی خزمەتگوزاری و چەندین کێشەی دیکە، بوونەتە هۆی ئەوەی گوندە کوردنشینەکانی مەخموور بەرەو چۆڵبوون بچن.
خەڵکی هەرێمی كوردستان ترسیان لە شێرپەنجە زیاترە، لە كاتێكدا بەپێی ئامارێكی وەزارەتی تەندروستی، هۆكاری پێنجەمی مردنە؛ هۆكاری یەكەمی مردنیش لە جیهان و كوردستانیش گیرانی دەماری دڵە. لەم بەرنامەیەدا پزیشكێكی نەشتەرگەریی دڵ، چەندین زانیاری لەبارەی دڵ باس دەكات، لە دڵدارییەوە تاوەكو هۆكاری گیرانی دەماری دڵ و نەشتەرگەریكردنیش بۆ دڵ، وەكو خۆی ئاماژەی بۆ دەكات، "مامەڵەكردنە لەگەڵ دوو بۆ سێ ملیمی بۆرییەك."
رۆڵی پەروەردە و فێركردن لە پێشكەوتی وڵاتدا چییە؟ ئایا پەروەردە و فێركردن لەنێو ناوەندە ناحكومیەكاندا جیاوازی هەیە و پێشكەوتووترە؟ یاخوود دۆخی ئەوانیش باش نییە، ئەم جۆرە پەروەردەی ئێستا هەمانە هیچ جۆرە پێشكەوتنێكمان تێدا دروست دەكات؟ لەم بەرنامەیە بەدواداچوون بۆ وەڵامی ئەو پرسیارانە و چەندین پرسیاری دیكەش كرا، مامۆستایەكی بە ئەزموونی بەرنامەكە رای وایە بەم جۆرە پەروەردەی ئێستا هەمانە هیچ گۆڕانكارییەك دروست نابێت.
بەرپرسێكی رێگەوبانی سلێمانی دەڵێت، لە كۆتایی ئەم ساڵدا رێگەی دەربەندیخان - كەلار تەواو دەبێت و هەوڵی جیدیش هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی قۆناخی دووەمی رێگەی دووكان – چوارقوڕنە.
بە قسەی بەشێك لە میوانەكانی ئەم بەرنامەیە بێت، پیتزا، ستەیک، چیكوفتە، ملوخییە و بریانی و چەندین خواردنی دیكەش لە بنچینەدا هی كورد بووە ناوەكانیان گۆڕیوە، چێشلێنەرێكی بەنێوبانگی سلێمانیش باس لەوە دەكات لە هەر چوار پارچەكەی كوردستان كورد خاوەنی 1600 جۆر خواردنە. سەرۆكی دەستەی گشتوگوزاری هەرێمی كوردستانیش وەكو میوانێكی بەرنامەكە ئەوە دەخاتەڕوو چێشتلێنەرە كوردەكان كەمترینیان دەورەو دەرەوەی وڵاتیان بینیوە هەر بەپێی قسەی ئەوبێت لە مانگی 10 ئەم ساڵدا گەورەترین پێشبڕكێی خواردن لە شاری سلێمانی بە بەشداری نوێنەرانی 35 وڵات بەڕێوە دەچێت.
نزیکەی 1000 شوێنەوار لە سنووری سلێمانی هەن، بەڵام تەنیا 30 پاسەوان بە مەبەستی پاراستنیان هەن. بەڕێوەبەری مۆزەخانەی سلێمانی دەڵێت، لانیکەم پێویستیان بە نزیکەی 250 پاسەوانە. ئاماژە بەوەش دەکات، پارچە شوێنەوارە دۆزراوەکان ئەوە دەسەلمێنن، 4000 ساڵ پێش زایین خەڵک لە سلێمانی ژیاوە
خاوەن كێڵگەیەكی پەلەوەر لە بەرنامەکەدا گوتی: "هەموو جۆرە ڤاكسینێكم بۆ مریشكەكانم بەكارهێنا، بەڵام سوودی نەبوو، دواجار پەنام بردەبەر شرووبی منداڵەكەم، ئەوەم دایە مریشكەكانم سوپاس بۆخوا زۆر سوودم لێ بینیوە". خاوەن كێڵگەیەكی دیكە باسی لەوە كرد، سیر و پیاز بە تێكەڵاوی دەداتە مریشكەكانی و "زۆریش سوودم لێ بینیوە، بە جۆرێك بەهۆی ئەو سیر و پیازەوە، 50% كەمتر دەرمانی ڤێتێرنەری بەكاردەهێنم".
پیسبوونی هەوا لەرێگەی موەلیدە ئەهلییەكانەوە، مژاری ئەم بەرنامە تایبەتە بوو، بەپێی قسەی پڕۆفیسۆڕێكی كیمیایی ژیانی پزیشكی بێت، هەوای پیس هۆكارە بۆ تووشبوون بە نزیكەی چوار هەزار جۆر نەخۆشی كە بەشێكی زۆری ئەو هەوا پیسە بەهۆی دووكەڵی موەلیدە ئەهلییەكانەوەیە كە ژمارەیان لە هەرێمی كوردستاندا 7354 موەلیدەیە. ئەمە جگە لەوەی بەشێك لە خەڵكی موەلیدەی تایبەتی خۆیان هەیە، وەك لە راپۆرتێكی ئەم بەرنامەیەدا پێشاندرا، موەلیدە ئەهلییەكانی هەرێمی كوردستان 5 ملیۆن و290 هەزار و 169 ئەمپێر كارەبا بەرهەمدەهێنن بۆ سەرجەم هاوبەشەكانیان، كە ژمارەیان (یەك ملیۆن 311 هەزارو 598هاوبەشە).
چۆنیەتیی خانەنشینكردنی كرێكاری رۆژانە لە یاسای نوێی كاردا، مافەكانی كرێكاران، قسەی وەزیری كار بۆ ئەو خاوەنكارانەی كرێكارەكانیان دەستەبەرناكەن، هۆكاری درەنگ یەكلایی بوونەوەی كێشەی كرێكاران لە دادگای كار، ئەگەر كرێكارێك لەلایەن خاوەنكارەكەی غەدری لێكرا پەیوەندی بە چ ژمارەیەكەوە بكات؟، كرێكار دەبێت لە هەفتەیەكدا چەند كاژێر كار بكات؟ ئایا لە كەرتی تایبەت تاوەكو چەند مافەكانی كرێكار پارێزراوە؟ ئەمانە هەموو ئەو مژارانە بوون كە لەم بەرنامەیەدا تیشکیان خرایەسەر.
سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی دەڵێت، لە 10 ساڵدا ماسیی سرووشتیی نێو دەریاچەكانی دووكان و دەربەندیخان بە رێژەی 35% كەمیان كردووە. هۆكارەكەشی بۆ زۆریی راوكردن گەڕاندەوە و گوتی، "تاوەكو مانگی 10 بەنیازی هەرزانبوونی نرخی ماسی نەبن".
گوتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی سلێمانی دەڵێت، هەرچەندە بەفیڕۆدانی ئاو كەمبووەتەوە، بەڵام لە 6 مانگی یەكەمی ئەم ساڵدا زیاتر لە هەزار هاوبەشی ئاو بەهۆی بەفیڕۆدانی ئاوەوە سزادراون.
هەرچەندە دووربوون لەیەكتری، ئەو لە ستودیۆی هەولێر، ئەمیش لە ئەشكەوتێكی نزیك سلێمانی لە(هەزارمێرد)، بەڵام لەسەر (مێژووی كورد و نەژاردەكەی) گفتوگۆیەكی گەرم لەنێوانیاندا دروست بوو، سۆران حەمەڕەش، كە لە نێو ئەشكەوتەكەدا لەگەڵ ستافی بەرمامەكە ئامادەبوو بە هەموو بڕوایەكیەوە، جەختی لەوە دەكردەوە، سۆمەرییەكان كورد بوون، تەنانەت گەیشتە ئەوەی كە بڵێ "كورد سۆمەری نییە، بەڵكو سۆمەرییەكان كورد بوون، ئێمە بە هەموو شتێك سۆمەرین". ئەم بۆچوونەی نەك د. زرار كە میوانی ئەم بەرنامەیە بوو، بەڵكو بەشێكی زۆری مێژوونووسانی كوردی نیگەران كردووە.
گوتەبێژی سەرۆكایەتیی شارەوانیی سلێمانی شوێنی ئامادەکردنی زەوییەکان ئاشکرادەکات و مەرجەکان رووندەکاتەوە
بەشێك لە گۆشتفرۆشەكانی كوشتارگەی هاوچەرخی سلێمانی ئامادە نین هیچ بڕە پارەیەك بدەن بۆ پشكنینی خوێنی ئاژەڵەكانیان. بەو هۆیەوە رۆژی شەممە هیچ ئاژەڵێك لە كوشتارگەی هاوچەرخی سلێمانی سەرنەبڕدرا.
بەڕێوەبەری گشتیی كارەبای سلێمانی دەڵێت، لەم سەرەتای وەرزی هاوینەدا نزیكەی 12 كاژێر كارەبای نیشتمانی دەدەنە هاوبەشانی كارەبا، پلانیشیان بۆ ئەوە داناوە لە خراپترین دۆخدا پێدانی كارەبا لە 10 كاژێر كەمتر نەبێت.
دایکی تووشبوویەکی شێرپەنجە دەڵێت، "بۆ چارەسەری کوڕەکەم، لە دەرگەی مەرد و نامەردم دا". کوڕەکەی بەو نەخۆشییە گیانی لەدەستدا و دەڵێت: "تەنیا یەک شەو ئەڵقەی لەدەست کرد". چیرۆکەکانی هاوشێوە زۆرن. باوکی نەخۆشێکی دیکە دەڵێت: "چاندنی مۆخی منداڵەكەم 400 هەزار یۆرۆی دەوێت، ئەو پارەیە لە كوێ پەیدا بكەم".
تاوەكو دووەم رۆژی جەژنی قوربان زیاتر لە 75 هەزار گەشتیار چوونەتە سنووری پارێزگای سلێمانی و پێشبینی دەكرێت ژمارەكە بگاتە زیاتر لە 120 هەزار گەشتیار.
دوای ئەوەی لە دادگای سلێمانی بڕیاری سێ مانگ زیندانیكردن بۆ د. شوان ئادەم، مامۆستا زانكۆی هەڵەبجە بە تۆمەتی ناوزڕاندنی ناوی كچە هونەرمەندێك دەرچوو، پارێزەری مامۆستاكەی زانكۆ دەڵێت، "تانە لە بڕیارەکە دەدەین". سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانیش دەڵێت، "دەمانزانی دۆسیەكە دەدۆڕێنین."
دوای مانگ و نیوێك لە بڕیاری لابردنی 50%ی رسوماتی گومرگیی هاوردەكردنی ئاژەڵ، هێشتا نرخی گۆشت هەرزان نەبووە. بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە سلێمانی دەڵێت، "لەبەر ئەوەیە کە تاکە رێگە بۆ هاوردەكردنی ئاژەڵ بە ئاسانی، فڕۆكەخانەیە و رێگەی وشكانی گرفتی زۆرە."
بەڕێوەبەری گشتیی پەروەردەی سلێمانی رایگەیاند، کردنەوەی قوتابخانەکانی سلێمانی لە وەرزی هاویندا بۆ خولی بەهێزکردنە، نەوەک دەوامکردن. دەشڵێت: ئەو مامۆستایانەی بەشداریی خولەکان دەکەن بڕە پارەیەکیان دەدرێتێ.
بەڕێوەبەری گشتیی بانكی ناوەندیی هەرێم لە سلێمانی رایگەیاند، لە بانكەكانی سلێمانی پارەی پێویست بۆ دابەشكردنی مووچەی مانگی سێ بۆ ئەمڕۆ بەردەستە و "چاوەڕوانی وەرگرتنی پارە دەكەین بۆ رۆژانی داهاتوو."
لە سێ ناوچەی سنووری پارێزگای سلێمانی بڕی بارانبارینی ئەم ساڵ هەزار ملیمەتری تێپەڕاندووە؛ بەپێی کەشناسیی سلێمانی، لە 24 کاژێری رابردووشدا زۆرترین باران لە قەرەداخ باریوە
بەپێی نووسراوێكی بەڕێوەبەرایەتیی نەوت و كانزاكانی هەولێر پشكنینی كوالێتی سووتەمەنی بەنزیخانەكان، بە تایبەت گازوایل چڕتر دەكرێتەوە و دوا مۆڵەتیش دەدرێتە ئەو بەنزیخانانەی سەرپێچی دەكەن. سەرۆكی ئەنجوومەنی بەنزیخانەكانی هەولێر هۆكاری زیاتركردنی پشكنینەكان بۆ دوو بەرنامەی لەگەڵ رەنج دەگەڕێنێتەوە، كە لەسەر پیسبوونی ژینگە و خراپیی كوالێتیی سوومەتەنیی بەشێك لە بەنزینخانەكان بووە.
شەوی رابردوو گرژییەکانی نێوان پارتی سۆسیالیست دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە سەریانهەڵدایەوە، ئەمەش دوای ئەوەی بەرپرسێکی ئەو حیزبە بە بڕیاری سەرۆکی حیزب گۆڕدرا.
توانا فەرەج، میوزیكژەن لە تەمەنی 52 ساڵیدا لە شاری سلێمانی كۆچی دواییكرد.
درەنگانی شەوی رابردوو لە گەڕەكی سەرچناری سلێمانی تەقەیەكی زۆر کرا و دەنگۆیەک هەبوو کە تەقەکان لە درۆن کراون، بەڵام لێپرسراوی راگەیاندنی دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان دەڵێت، "تەقە لە درۆن نەكراوە، بەڵكو شەڕە تەقەکە لەنێوان دوو كەس بووە".
گوتەبێژی هاتووچۆی سلێمانی رایگەیاند، لە رووداوێکی هاتووچۆدا لەنزیک دووڕیانی سەرچنار دوو کەس گیانیان لەدەستدا و کەسێکیش بریندار بووە. بریندارەکە شۆفێری ئۆتۆمبێلەکە بووە و لە نەخۆشخانە دەستبەسەر کراوە
لەنزیك گوندی كۆتڵەی ناحیەی سوورداشی قەزای دووكان، بەیانیی ئەمڕۆ ئۆتۆمبێلێكی جۆری ئەڤەلۆن وەرگەڕا، سەرنشینێکی ئافرەت گیانی لەدەستدا و دوای رووداوەکەش شوفێرەکە هەڵات.
ئاگر لە چیای ئەزمڕ کەوتووەتەوە و دیوی سیتەكیشی گرتووەتەوە. بەڕێوەبەری بەرگریی شارستانیی سلێمانی دەڵێت، "چەند تیمێكمان بۆ كۆنترۆڵكردنی ئاگرەكە ناردووە و ئەگەر رەشەبا رێگر نەبێت كۆپتەریش بەكاردەهێنین"."
ئەمڕۆ دووشەممە 10-07-2023، شاعیر جەمال ئەمین عارف، ناسراو بە جەمال شارباژێڕیی لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا بە نەخۆشی شێرپەنجەی خوێن کۆچی دواییکرد.
گەشتیارانی باشووری کوردستان گرنگی بە ناوچە گەشتیارییەکانی باکووری کوردستان نادەن و زیاتر سەردانی ناوچە گەشتیارییەکانی تورکیا دەکەن. سەرۆكی لقی سلێمانیی كۆمەڵەی كۆمپانیا گەشتیارییەكانی هەرێمی كوردستان دەڵێت؛ "ئێستا پەیوەندییەکانمان لەگەڵ کۆمپانیا و بەرپرسانی گەشتیاریی باکووری کوردستان بەهێزکردووە و چەندین گرووپی گەشتیاریمان رەوانەی باکووری کوردستان کردووە."
ئەو ئاگرەی لە نیوەڕۆی رۆژی یەكشەممەوە لە سنووری گوندەکانی شارباژێڕ كەوتووەتەوە بەردەوامە و تاوەكو ئێستا نزیكەی 1000 دۆنم زەوی سووتاوە، چەند كەسێكیش بە تۆمەتی خستنەوەی ئاگرەكە دەستگیر كراون
سەبارەت بە چوونە دەرەوەی عومەری سەید عەلی، رێكخەری كاربەڕێكەری بزووتنەوەی گۆڕان، ئەندامەكەی جڤاتی نیشتمانیی بزووتنەوەی گۆڕان گوتی، هۆكاری چوونە دەرەوەكە تەندروستییە و پەیوەندی بەوەوە نییە كە نیگەران بووبێت و گوتیشی، "دوای وەرگرتنی چارەسەر، كاك عومەر دەگەڕێتەوە سەر كارەكەی".
لە شاری سلێمانی بەرپرسی بەشی فرۆشتنی وزەی كارەبا لە كاتی دەوامی فەرمیدا دەستگیر دەكرێت و هۆكاری دەستگیركردنەكەی ئاشكرا نەكراوە
بەرەبەیانیی ئەمڕۆ چوارشەممە 7-6-2023، لە گەڕەكی شەهیدانی سەرچناری سلێمانی، كەسێكی تەمەن 41 ساڵ لە ماڵەكەی خۆیدا کوژرا. پۆلیسی سلێمانی دەڵێت، "لێكۆڵینەوە دەستیپێكردووە، بەڵام بكوژەكە دەستگیر نەكراوە."
وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان دەڵێت، "بۆ چارەسەركردنی کێشەی کەمیی وەرگرتنی گەنمی جووتیارانی هەرێمی كوردستان، پەیوەندیمان بە بەرپرسانی حكومەتی عێراقەوە كردووە و داوامان کردووە گەنمی زیاتر لە جووتیاران وەربگیرێت". گوتیشی، "بڕیارە داواكارییەكەمان بگاتە سەرۆكوەزیرانی عێراق".
پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ لە دەربەندیخان تەقە لە ماڵی سەرۆکی شارەوانیی قەزاکە کراوە و قایمقامیش دەڵێت، "لەسەر کەیسێکی زیادەڕۆیی بووە و تەقەکەرەکەش تائێستا دەستگیر نەکراوە."
هەولێر و بەغدا دانوستاندنەکانیان لەبارەی بودجە دەستپێدەکەنەوە
ئەمڕۆ پێنجشەممە 9ی تەممووزی 2020، هەزاران دەروێش و موریدی شێخ محەممەد کەسنەزانی لە سنووری رۆژهەڵاتی کوردستانەوە بەبێ پشکنینی کۆرۆنا و پاسپۆرت هاتنە نێو هەرێمی کوردستان و دەیانەوێت بەشداری لە پرسەی رێبەرەکەیان بکەن لە سلێمانی. بە گوتەی بەرپرسێکی دەروازەی نێودەوڵەتیی باشماخ، شەش کەس بە فیشەکی هێزە ئەمنییەکانی ئێران بریندارکراون، هاوکات وەزارەتی تەندروستیی هەرێمی کوردستان هۆشداریی داوە و دەڵێت، ئەگەر پشکنین نەکرێت لەوانەیە پاش دوو هەفتە کارەسات رووبدات
