هێشتا ماویەتی؛ چیرۆکە تراژیدییەکانی بەشوودانی کچانی منداڵ لە عێراق
رووداو دیجیتاڵ
پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای باری کەسێتی پەسند کرد کە رێگە دەدات بە پیاوانی ئایینی مەزهەبی شیعە گرێبەستی هاوسەرگیری بۆ کچان لەسەر بنەمای مەزهەبی جەعفەری ئەنجام بدەن. هێشتا ماویەتی لە راپۆرتێکی مەیدانی دا لە پارێزگاکانی باشووری عێراق ئاشکرای دەکات کە کچانی تەمەن 12-13 ساڵ بە شێوەیەکی بەرفراوان بەشوو دەدرێن.
لە قەزای موسەیەب و ناوچەی ئومولحەمام، چەندین مامان و کارمەندی تەندروستی ئاماژەیان بەوە کرد کە رێژەی هاوسەرگیری کچانی منداڵ لە دوو ساڵی رابردوودا زیادی کردووە. یەکێک لە مامانەکان ئاشکرای کرد کە نزیکەی 80٪ـی کچان لەو ناوچانە لە تەمەنی منداڵیدا بەشوو دەدرێن.
دکتۆر شرووق عەبایچی، پەرلەمانتار و بەرگریکاری مافی ئافرەتان، ئەم یاسایە بە "کارەسات" وەسف دەکات: "ئەمە هەوڵێکی جددییە بۆ گەڕاندنەوەی عێراق بۆ سەردەمە تاریکەکان."
هەرچەندە یاساکە تەمەنی 15 ساڵ وەک تەمەنی یاسایی هاوسەرگیری دیاری دەکات، بەڵام پیاوانی ئایینی دەتوانن گرێبەستی هاوسەرگیری بۆ کچانی تەمەن کەمتر ئەنجام بدەن و دواتر لە دادگە تۆماری بکەن.
ئیدی کچان بەتەمەنێکی بچووک کراسی بووکێنی لەبەر دەکەن و دەکرێنە دایک. دواتر، وەک خۆیان بە بەڵگەوە باسیان کرد، بەشێکیان تەڵاق دەدرێن و هەر لە تەمەنێکی بچووکدا دەبنە بێوەژن.
دەقی بەرنامەی هێشتا ماویەتی بە ناونیشانی: بێ تاوان و دەنگ
بەرەو قووڵایی باشووری عێراق، دەچینە قەزای موسەیەب سەر بە پارێزگای بابل، 80 کم دەکەوێتە باشووری بەغدا. بەشوودانی کچێکی منداڵ منی ناچار کردووە ئەم رێگەیە بگرمەبەر، دەبێ ماڵەکەی بدۆزمەوە.
ئەم دوو گەنجەی سەر ئەم ماتۆرسکیلە ماڵی ئەو کچە منداڵە دەزانن، پێشم دەکەون، ئێرە ناوچەیەکی هەژارنشینە لە موسەیەب. گەیشتمە ماڵەکە، دەرگە و دیوار و خانووەکەی پێمدەڵێن گیرۆدەی هەژارین، لە دەرگەم دا، کچێکی دڵگیر و منداڵێکی بێتاوان و جوان، دەرگەکەی کردەوە؛ ئەوە خۆیەتی، غەدیر، تەمەنی 13 ساڵە، بەشوو دراوە و تەڵاقیش دراوە.
غەدیر نازانێ ئێمە کێین، بۆچی هاتووین بۆ ماڵیان، فەرمووی لێکردین، کە زانی قسەی ئێمە لەسەر زوو بەشوودانی کچە منداڵەکانە، غەدیر هەستی بە نزیکی کرد، هەرچەند سەیری غەدیر دەکەم بۆم قورسە بڵێم ئەم کچە منداڵە بێوەژنە، دایکی قسەی لە دەمی کچەکەی وەرگرت.
هیڤیدار: سڵاو، چۆنی؟ دەتوانین قسەی لەگەڵ بکەین؟
غەدیر نەجم: بەڵێ دەتوانن، چاوەڕێ بکە تکایە.
هیڤیدار: باشە، ئینشاڵڵا. ناوت چییە؟
غەدیر نەجم: ناوم غەدیرە.
هیڤیدار: غەدیر... غەدیر نەجم؟
غەدیر نەجم: بەڵێ.
هیڤیدار: ناسنامەکەت پێیە؟
غەدیر نەجم: بەڵێ، هەیە.
هیڤیدار: تکایە بیهێنە.
غەدیر نەجم: نا، پێم نییە.
هیڤیدار: بیستمان شووت کردووە.
غەدیر نەجم: بەڵێ.
هیڤیدار: چەندی بەسەردا تێپەڕیوە؟
دایکی غەدیر: نزیکەی ساڵێک.
هیڤیدار: ساڵێک؟
دایکی غەدیر: بەڵێ.
هیڤیدار: پاشان چی روویدا؟
دایکی غەدیر: دواتر تەڵاق درا.
هیڤیدار: بۆچی تەڵاق درایت؟
دایکی غەدیر: خێزانەکەیان خەڵکی باش نەبوون، نەیتوانی لەگەڵیان بژی، لێیان دەدا.
هیڤیدار: مەبەستت ئەوەیە دایکی غەدیر تەمەنی 13 ساڵ بوو؟ لە تەمەنی 13 ساڵیدا شووی کرد؟
دایکی غەدیر: بەڵێ، بە رەزامەندی خۆی بوو.
هیڤیدار: ئەی تۆ، تەمەنت چەند بوو کاتێک شووت کرد؟
دایکی غەدیر: نازانم، منداڵ بووم.
هیڤیدار: نزیکەی چەند؟
دایکی غەدیر: بەخوا نازانم، چونکە خوێندەواریم نییە.
غەدیر نەجم: تەمەنی 14 ساڵ بوو لە یەکەم هاوسەرگیریدا.
هیڤیدار: 14 ساڵ... تۆش 12 ساڵ. ئەو بابەتە کاریگەری لەسەرت هەبوو؟
هیڤیدار: لە ماڵەوە دەگریەت؟
دایکی غەدیر: بەڵێ، زۆر دەگری.
هیڤیدار: بۆچی دەگریەت؟
دایکی غەدیر: دەگری و ئازار دەچێژێت چونکە هێشتا منداڵە.
هیڤیدار: جارێکی تر شوو دەکاتەوە؟
غەدیر نەجم: خوا کەریمە.
دایکی غەدیر: ئینشاڵڵا هاوسەرێکی باشتر لە پێشوو دەدۆزێتەوە.
دایکی غەدیر کچەکەی حاڵی نەکردووە، شووکردن بەو تەمەنەوە، بڕیارێکی خێرایە، پەشیمانی لەدوایە.
غەدیر هێشتا حەزی لە یاریکردن و تێکەڵبوون هەیە لەگەڵ هاوڕێکانی گەڕەک، هەروەک منداڵ پێدەکەنێ، بەڵام هەرزوو خۆری منداڵیی ئاوابوو.
دەچینە ناو قەزای موسەیەب، زۆربەی دانیشتوانی شیعە مەزهەبن. ژیانی هاوژینی و بەشوودانی کچ لەم ناوچەیەدا جیاوازە.
نووسینی سەر دیواری ماڵەکە منی راگرت. ئێرە ماڵی دایکی موهەیمەنە، ئوم موهەیمەن مامانە... ماڵەکەی پڕ لە چیرۆکی ئەو ژنانەیە هێشتا منداڵن و دەبنە دایک. ئوم موهەیمەن لە ماڵی خۆی ژووری منداڵبوونی هەیە، دەڵێت بێوەژنی وەک غەدیر یەکجار زۆرن. منداڵی زۆر هەن، دەبنە دایک.
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، مۆڵەتم هەیە لە وەزارەتی تەندروستییەوە.
هیڤیدار: لە وەزارەتی تەندروستییەوە؟ ئەو نەخۆشانەی دێنە لات، ناچن بۆ نەخۆشخانە؟
ئوم موهەیمەن: نا، سەردانی کلینیکی تایبەت دەکەن.
هیڤیدار: شوێنی تایبەتت هەیە؟
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، شوێنی تایبەتم هەیە، هەموو شتێکی تێدایە.
هیڤیدار: واتە وەکو نەخۆشخانە وایە؟
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، ئەمە کلینیکی تایبەتە، نەخۆشخانە نییە، هەموو ئەو پێداویستییانەی تێدایە کە منداڵ پێویستیەتی.
هیڤیدار: دایک و منداڵ؟
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، دایک و منداڵ.
هیڤیدار: کارەکە لە کوێ دەکرێت؟
ئوم موهەیمەن: لێرە دەکرێت... ئەمە شوێنی تایبەتی منداڵبوونە. ئەمەش خودەجی تایبەتە بۆ منداڵ.
هیڤیدار: چ تەمەنێک لە دایکان دێنە ئێرە؟
ئوم موهەیمەن: لە هەموو تەمەنێک و لە هەموو پارێزگاکانەوە دێن.
هیڤیدار: بچووکترین تەمەن چەندە؟
ئوم موهەیمەن: 12 و 13 ساڵ.
هیڤیدار: 12 و 13 ساڵ؟
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، لە تەمەنی 12 ساڵیدا شووی کردووە و لە تەمەنی 13 ساڵیدا دووگیان دەبێت.
هیڤیدار: لەگەڵ مێردەکانیان دێن یان بە تەنیا؟
ئوم موهەیمەن: نا، لەگەڵ مێردەکانیان دێن.
هیڤیدار: واتە بە فەرمی هاوسەرگیرییان کردووە؟
ئوم موهەیمەن: بە فەرمی، بەڵام زۆربەیان بۆ نموونە گرێبەستەکانیان تۆمار ناکەن، واتە گرێبەست لە دادگە نییە.
هیڤیدار: لای مەلا.
ئوم موهەیمەن: بەڵێ. لەم تەمەنەدا دایک پێنەگەیشتووە، ناتوانێت چاودێری منداڵ و مێرد بکات. خۆی هێشتا منداڵە.
هیڤیدار: ئەم جۆرە هاوسەرگیرییانە زیادی کردووە؟
ئوم موهەیمەن: بەڵێ، زیادی کردووە بەتایبەت لەم دواییانە، بەڵام زۆربەیان بە جیابوونەوە کۆتاییان دێت. من خۆم کچەکەی خۆمم بە منداڵی بەشوودا.
هیڤیدار: تەمەنی چەند بوو؟
ئوم موهەیمەن: تەمەنی 13 بۆ 14 ساڵ بوو.
دەمەوێ لەم بابەتە قووڵتر ببمەوە، پەردەی زیاتر لەسەر کەیسی بەشوودانی کچی منداڵ لە عێراق هەڵدەدەمەوە، دەبێ بەرەو خوارووی عێراق بچم.
رێگەی پارێزگای کەربەلامان گرتەبەر، لە ئومولحەمام وەستام، چوومە ماڵی ئوم عەلا، ئەم ژنەش مامانە، خۆم بە ژووردا کرد. ئوم عەلا لەگەڵ ئێمە هاوکارە، ئەویش دڵگرانە لە دووگیانبوونی کچەکان بە منداڵی، هەموو قسەکانی باس و خواسی بەشوودانی کچی بچووکی ناوچەکەن، دەڵێ کارەسات دوای زەماوەندەکە دەسپێدەکات.
هیڤیدار: بچووکترین تەمەن کە کچێک هاتبێتە لات چەند بووە؟
ئوم عەلا: 13 ساڵ.
هیڤیدار: لە تەمەنی 13 ساڵیدا منداڵی بوو؟
ئوم عەلا: بەڵێ، منداڵی بوو.
هیڤیدار: ئەمە مانای وایە لە تەمەنی 12 ساڵیدا شووی کردووە.
ئوم عەلا: بەڵێ.
هیڤیدار: لەم ناوچەیە؟
ئوم عەلا: بەڵێ، لێرە هاوسەرگیری کچانی بچووک زۆر ئاسانە.
هیڤیدار: دوا حاڵەتی هاوسەرگیری کە لێرە لەم ناوچەیە بینیوتە، تەمەنی زاوا و بووک چەند بوو؟
ئوم عەلا: لە دوا حاڵەتی هاوسەرگیریدا، کوڕەکە تەمەنی 12 ساڵ بوو، لە پۆلی شەشی سەرەتایی، کچەکەش لە پۆلی پێنجی سەرەتایی بوو. دوو ساڵ پێکەوە مانەوە، پاشان کێشە دروست بوو و تەڵاق درا، دواتر جارێکی تر شووی کردەوە. حاڵەتەکانی تەڵاق لێرە زۆربووە چونکە کچەکە منداڵە و تێناگات.
هیڤیدار: رێژەکەی چەندە؟ 10٪؟ 20٪؟ 30٪؟
ئوم عەلا: 80٪.
هیڤیدار: 80٪ی کچان لە تەمەنی بچووکدا شوو دەکەن؟
ئوم عەلا: بەڵێ، لە تەمەنی 12 ساڵی و بەبێ ویستی خۆیان.
هیڤیدار: بەبێ ویستی خۆیان.
ئوم عەلا: واتە کێشەکە تەنیا هاوسەرگیری لە تەمەنی بچووکیدا نییە، بەڵکو ئەوەشە کە بەبێ ویستی خۆیان دەکرێت.
ئوم عەلا پێیگوتم، چیت دیوە، کوڕێکی منداڵە لە چواری سەرەتاییە، ژنیان بۆ هێناوە، تەڵاقی داوە، ژنێکی دیکەشی هێناوە. ئوم عەلا گوتی دانیشە مەڕۆ، راست تەلەفۆنی بۆ بەڕێوەبەری قوتابخانەی منداڵەکە کرد، گوتی وەرە بۆ ئێرە ئیشم پێتە. مامۆستا عوبەید، یەکسەر هات، گوتم شتی وا راستە، گوتی ئەرێواللە. ئوم عەلا مەجلیسی خۆشە، هەر لێرە مامەوە، گوتی کچێکیان هێنایە لام خەسووی لەگەڵدا بوو، قسەی ئوم عەلا لەسەر ئەم ژنە منداڵە منی تاساند، تووشی شۆکێکی گەورەی کردین.
مامۆستا عوبەید خوزر: قوتابییەکم هەبوو لە پۆلی چواری سەرەتایی، رۆژێک هات داوای 15 رۆژ مۆڵەتی کرد. پێمگوت قوتابخانە 15 رۆژ مۆڵەت نادات و ناتوانین ئەم جۆرە مۆڵەتە بدەین. پرسیارم لێ کرد: "بۆچی 15 رۆژت دەوێت؟" گوتی: "دەمەوێت ژن بهێنم." بەڕاستی پێکەنیم بە بیرۆکەی هاوسەرگیری لەو تەمەنە، ئەویش هەستی بە شەرم کرد. بەڵام بەڕاستی ژنی هێنا و نەگەڕایەوە قوتابخانە. دوای ماوەیەک، لە شەقام بینیم، سڵاوم لێکرد و پرسیارم لە دۆخی کرد، گوتی: "تەڵاقم دا و ژنێکی ترم هێنا."
هیڤیدار: تەڵاقی دا و دەرگەی بۆ ئەم دیاردەیە کردەوە.
مامۆستا عوبەید خوزر: ئەم یاسایانە رێگە بەو شتانە دەدەن.
ئوم عەلا: کێشەکە ئەوەیە کە بەبێ گرێبەستی دادگا ژنیان پێدەهێنن، تەنیا بە گرێبەستی مەلا.
هیڤیدار: پیاوانی ئایینی.
ئوم عەلا: بەڵێ، مەلا. من بەڵگەنامەیان بۆ دەردەکەم دێن وەریدەگرن، بەڵام ئەمانە درەنگ کەوتوون و هێشتا نەهاتوون وەریبگرن.
هیڤیدار: تا کەی وەریان نەگرتووە؟
ئوم عەلا: تا ئێستا وەریان نەگرتووە.
هیڤیدار: نزیکەی چەند منداڵبوونت هەیە لە ساڵێکدا؟
ئوم عەلا: لە ساڵێکدا؟ نا، با بە مانگ حیسابی بکەم. هەندێک جار 28، 25، 20، 15، 10.
هیڤیدار: لە مانگێکدا؟
ئوم عەلا: بەڵێ، لە مانگێکدا.
هیڤیدار: لەناویاندا کچی تەمەن بچووک هەن؟
ئوم عەلا: بەڵێ، بەڵێ، کچی تەمەن بچووک دێن، هەندێکیان تەمەنیان 14 و 15 و 16 ساڵە، ئێمەش کارەکەیان بۆ دەکەین.
هیڤیدار: 13 ساڵیش؟
ئوم عەلا: بەڵێ، تەنانەت 13 ساڵیش، کچێک لەو تەمەنە هات بۆ لام.
هیڤیدار: کچی وات بۆ هاتووە کە هێشتا نەگەیشتبێتە تەمەنی پێگەیشتن؟
ژنەکە: بەڵێ، یەکێکیان هات مامۆژنەکەی، ژنی باوکی هێنای، چونکە دوو ساڵ بوو منداڵی نەدەبوو، سەردانی پزیشکیان دەکرد. کاتێک پرسیارم لێکرد، بۆم دەرکەوت کە هێشتا نەگەیشتبووە تەمەنی پێگەیشتن. دوای دوو ساڵ، پێگەیشت و دووگیان بوو هێنایان بۆ لامان. گوتم: "ئەی پێشتر نەمگوت هێشتا پێنەگەیشتووە؟."
دەمەوێ بزانم چۆن بەو تەمەنە بچووکە کچ لە پیاو مارە دەکرێت. قسەم لەگەڵ خەڵک کرد، گوتیان باشترە بچیتە ناوچەی صەلامیە، ئەو کارە سەید دەیکات، سەید حوسێن شرێفی، جێگەی متمانەی خەڵکە، ئەو گرێبەستی مارەیی دەکات. پیاوێکی باڵابەرز دەرگای کردەوە. هەر کە لێمپرسی سەید تۆیت، گوتی بەڵێ. گوتم ئەو سەیدەی گرێبەستی هاوژینی دەکات، گوتی بەڵێ. چووینە ژوورێ و لێمپرسی بە چ شەرعێک کچی بچووک مارە دەکەن؟ گوتی ئیشەکە زۆر ئاسانە.
سەید حوسێن شرێفی: لە شەریعەتی ئێمەدا، کاتێک کچ دەگاتە تەمەنی نۆ ساڵ موکەلـلەف دەبێت. تەکلیفی چییە؟ نوێژ و رۆژوو، عیبادەت. ئەگەر دوای تەمەنی نۆ ساڵی بچێت بۆ حەج، حەجەکەی حیساب دەکرێت. لەم روانگەیەوە، وەک چۆن کوڕ لە تەمەنی 14 ساڵیدا پێدەگات، ئایا دروستە هاوسەرگیری بکات یان نا؟
هیڤیدار: دروستە.
سەید حوسێن شرێفی: بەڵێ، بە ویستی خۆی هاوسەرگیری دەکات.
هیڤیدار: ئەی کچ؟
سەید حوسێن شرێفی: کچیش ئەگەر پێگەیشتبێت.
هیڤیدار: لەم ناوچەیە قۆناغی پێگەیشتن چ ساڵێکە؟
سەید حوسێن شرێفی: لە شەریعەتی ئێمەدا نۆ ساڵ.
هیڤیدار: دەتوانم دەفتەری گرێبەستەکانی هاوسەرگیری ببینم؟
سەید حوسێن شرێفی: لای من، گرێبەستی شەرعی تەنیا زارەکییە.
هیڤیدار: گرێبەستی زارەکی، بەبێ نووسین؟
سەید حوسێن شرێفی: بەڵێ، تەنیا رەزامەندی هەردوولا.
هیڤیدار: تۆ رازی دەبیت بە هاوسەرگیری بەم شێوەیە؟
سەید حوسێن شرێفی: بەڵێ.
هیڤیدار: فاتیحە خوێندن و تەواو؟
سەید حوسێن شرێفی: بەڵێ، تەواو.
هیڤیدار: ئەمە دەبێتە گرێبەست؟
سەید حوسێن شرێفی: بەڵێ، دەبێتە گرێبەست.
هیڤیدار: لەکام کتێبدا ئەم هاوسەرگیرییە باسکراوە؟ مینهاج ساڵحین؟
سەید حوسێن شرێفی: سەیرکە، ئەمە بەگوێرەی سەید خووئییە.
هیڤیدار: دەبێتە گرێبەستی فەرمی، هاوسەرگیری فەرمی واتە هەمیشەیی؟
سەید حوسێن شرێفی: سەیرکە، لە گرێبەستی نیکاحی هەمیشەییدا ئەوەندە بەسە کە ژنەکە بە مێردەکە بڵێت: "خۆمم لەتۆ مارە کرد بە مارەیی ئەوەندە."
هیڤیدار: مارەییەکە چەند دەبێت؟
سەید حوسێن شرێفی: بۆ نموونە ملیۆنێک یان 10 ملیۆن.
هیڤیدار: بەرزترین مارەیی کە بینیوتە چەند بووە؟
سەید حوسێن شرێفی: دەگاتە 20 یان 25 ملیۆن.
هیڤیدار: کەمترینی؟
سەید حوسێن شرێفی: کەمترینی پێنج ملیۆن.
هیڤیدار: واتە بابەتەکە ئاڵۆز نییە.
سەید حوسێن شرێفی: نا، لای ئێمە بابەتەکە سادەیە. سەیرکە، ژنەکە دەڵێت: "خۆمم لەتۆ مارە کرد" بە مارەیی دیاریکراو، ئەویش دەڵێت: "قبووڵم کرد."
ئیدی تێگەیشتم تاوەکو زیاتر بەرەو باشووری عێراق بچی، کەیسی بەشوودانی کچی منداڵ زیاتر دەبینی. دەمانەوێ بگەڕێینەوە بەغدا و بچینە پەرلەمانی عێراق. یاسای باری کەسی هەموار کراوە، لەمەودوا مەزهەبگەرانی شیعە لە عێراق لەسەر مەزهەبی ئیمام جەعفەر هاوسەرگیری دەکەن. ئەمەش رێگەی زیاتر دەداتە پیاوانی ئایینی مەزهەبی شیعە بۆ بەشوودانی کچ.
لە رێگەدا ئەم ژنانەم بینی وەستام، هەر منیان بینی سەروچاویان گرت، بەڵام دژی یاساکەن، گوتیان ئێمەش شیعەین، قەت ناهێڵین ئەم یاسایە منداڵی ئێمە بگرێتەوە.
هیڤیدار: سڵاو، چۆنن؟ لەم ناوچەیە کچ لە چ تەمەنێکدا شوو دەکات؟
هاووڵاتی عێراقی: لێرە، پێشتر...
هیڤیدار: واتە بەگوێرەی مەزهەبی جەعفەری لە تەمەنی پێگەیشتندا؟
هاووڵاتی عێراقی: بەڵێ.
هیڤیدار: واتە لە تەمەنی 9 و 10 و 11 و 12 ساڵیدا کە هاوسەرگیری دەکەن؟
کەس هەیە لەسەر مەزهەبی جەعفەری قبوڵی بێت کچ لە تەمەنی نۆ یان دە ساڵیدا بەشوو بدات؟
هیڤیدار: ئێوە قبووڵی ناکەن؟
هاووڵاتی عێراقی: بێگومان قبووڵی ناکەین.
هیڤیدار: تەمەنتان چەند بوو کاتێک شووتان کرد؟
هاووڵاتی عێراقی: من تەمەنم 28 ساڵە.
هیڤیدار: ئەی خالیدە؟
هاووڵاتی عێراقی: من 24 ساڵ.
هیڤیدار: 24؟
هاووڵاتی عێراقی: بەڵێ. پێش ئەوە دایکی زاوا تەمەنی 13 ساڵ بوو.
هیڤیدار: دایکت؟
هاووڵاتی عێراقی: دادوەر پەسەندی هاوسەرگیرییەکەی نەکرد تاوەکو گەیشتە تەمەنی 15 ساڵ، ئەوکات سێ منداڵی ببوو.
هیڤیدار: تەمەنی 12 ساڵ بوو.
هەندێک لەولاتر، بنکەی تەندروستی ناوچەی ئومولحەمامم بینی. لێرە دەردەکەوێت کە ئەو ژنانەی دووگیان دەبن و منداڵن، لە دەفتەر تۆمار دەکرێن، زۆر زۆرن.
هیڤیدار: دایکان لە چ تەمەنێکەوە دەستپێدەکەن؟ بچووکترین تەمەن چەندە؟
ئەمەل عادل: 14، 15 ساڵ.
هیڤیدار: لە تەمەنی 14 ساڵیدا کە دێن سکیان پڕە، واتە لە تەمەنی 13 ساڵیدا شوویان کردووە؟
ئەمەل عادل: بەڵێ.
هیڤیدار: منداڵبوونەکە ئاساییە؟
ئەمەل عادل: ئاساییە.
هیڤیدار: رێژەی ئەم حاڵەتانە چەندە؟
ئەمەل عادل: بەخوا، رێژەیەکی زۆرە، زیاتر لە گەورەکان دێن.
هیڤیدار: ئایا رێژەی هاوسەرگیری لەم تەمەنانەدا زیادی کردووە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی پێشوودا؟
ئەمەل عادل: بەڵێ، بەتایبەتی لە دوو ساڵی رابردوودا.
هیڤیدار: زیاتر بووە؟
ئەمەل عادل: بەڵێ، زیاتر.
هیڤیدار: خزمەکانتان لەم تەمەنەدا شوویان کردووە؟
ئەمەل عادل: من خۆم پێش 14 ساڵ شووم کردووە.
هیڤیدار: بە زۆر؟
ئەمەل عادل: نا.
هیڤیدار: تەمەنی لە 15 ساڵ کەمتر بوو؟
ئەمەل عادل: بەڵێ، پێش 15 ساڵ، ئێمە پێش 14 ساڵ.
هیڤیدار: ئەمە 14 ساڵە.
ئەمەل عادل: ئەمە دوێنێ بوو. ئەمە کەمترە.
هیڤیدار: واتە لە هەر لاپەڕەیەکدا نزیکەی یەکێک هەیە؟
ئەمەل عادل: بەڵێ، زۆرە.
هیڤیدار: ئەمە کەمترە.
گەڕاینەوە سنووری پارێزگای بابل، لە دەوروبەری قەزای موسەیەب، ئەم خێزانەم بینی، بەو حاڵەشەوە دوو برا، دوو کچی منداڵیان هێناوە.
هیڤیدار: خێزانەکەت تەمەنی 12 ساڵ بوو کە شووی کرد؟
حوسێن عەلی: بەڵێ.
هیڤیدار: ئەی تەمەنی هاوژینی براکەت چەند بوو؟
حوسێن عەلی: نزیکەی 13.
هیڤیدار: 12 و 13.
هیڤیدار: ئێستا منداڵتان هەیە؟
حوسێن عەلی: بەڵێ، منداڵێکم هەیە و یەکێکی تر لە رێگەیە.
هیڤیدار: منداڵێک لە رێگەیە. ئەی تۆ؟
عەباس عەلی: کوڕێکم هەیە.
هیڤیدار: خێزانەکانتان لەکوێن؟
هیڤیدار: ئەمە خێزانی تۆیە؟
هیڤیدار: چۆنی، باشی ئینشاڵڵا؟ تەمەنت چەند بوو کاتێک هاوسەرگیریت کرد؟
بەنین حەمید: 12 ساڵ.
هیڤیدار: فەرموو، وەرە.
هیڤیدار: لێرە هاوسەرگیری چەندی تێدەچێت؟
حوسێن عەلی: 3 ملیۆن.
هیڤیدار: زێڕ بۆ بووک دەکڕن؟
حوسێن عەلی: بەڵێ، زێڕ و پێداویستییەکان.
هیڤیدار: ژوورەکە و زەماوەند و وێنەی هاوسەرگیری دەگرن... تەمەنت چەند بوو کاتێک شووت بە براکەی کرد؟
حەورا محەممەد: 13 ساڵ.
گەیشتینە بەغدا، هەرزوو ویستم بەرەو پەرلەمانی عێراق بچم، تاوەکو زانیاریی زیاتر لەسەر هەمواری یاسای باری کەسێتی و بەشوودانی کچ لەسەر مەزهەبی جەعفەری بزانم.
لەم پەرلەمانە لە یەک دانیشتندا کە چەند خولەکێک درێژەی کێشا، بڕیار لەسەر چارەنووسی هەزاران کچی مەزهەب شیعە درا.
لە لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق، بڕیار درا کاغەزی کۆتایی یاساکە واژۆ بکرێت. بە دەنگێکی کزەوە قسە دەکەن، واژۆکە بۆ بەشوودانی کچی عێراقییە لەسەر مەزهەبی جەعفەری.
هیڤیدار: سڵاو شێخ. بەخێربێیت. چۆنی؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: بەخێربێیت.
هیڤیدار: شێخ عەبدولکەریم...؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: عەبدولکەریم عەبتان ئەلجەبولی.
هیڤیدار: جێگری سەرۆکی لیژنە؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: لیژنەی یاسایی. جێگری سەرۆکی لیژنەی یاسایی.
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: ئێمە ئەمەمان لە هۆکارە پێویستەکان بۆ پێکهاتەی شیعە و پێکهاتەی سوننە لە مادەی 188دا پەسند کرد.
هیڤیدار: چۆن پەرلەمانی عێراق دەنگ بۆ یاسایەک دەدات و هاووڵاتیان؟ تەنانەت ئەو شیعانەی چاوم پێیان کەوت...
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: دەنگدانەکە نوێیە، سەیری دیدارەکان بکە، مەحاڵە یاسایەک هەبێت هەموو کەس رازی بکات.
هیڤیدار: بەڵام ئێوە، مەدەوەنە و مەرجەعی شیعی و وەقفی شیعی، ئەوان دەینووسن؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: ئەوان دەینووسن... ئێمەش رێز لە باوەڕ و نەریت و داب و رەسم دەگرین، ئەمەم بە فەرمی گوتووە.
هیڤیدار: بۆ نموونە ئێستا، ئایا کچەکەت لە تەمەنی 12 یان 11 ساڵیدا بەشوو دەدەیت؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: مەحاڵە... من لە لیژنەی یاساییدا یاساکەم بە باشی خوێندووەتەوە. تەمەن بە پازدە ساڵ دیاری کراوە، خاڵێک لەسەر دێڕ، نابێت لە پازدە کەمتر بێت. جگە لەوە، ئەگەر کەسێک بیەوێت کچەکەی یان خوشکەکەی لە تەمەنی دوازدە ساڵیدا بەشوو بدات، ئەوە بابەتێکە پەیوەندی بە خۆیانەوە هەیە. بەڵام لە یاساکەدا، وەک پێم گوتی، ئێمە سەبارەت بە مادەی 188...
هیڤیدار: ئایا ئەمە لە مەدەوەنەی شیعی بۆ وەقفی شیعی دێت؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: نازانین، کەس نازانێت. مەدەوەنە ئێستاییەکان نین، ئەمە روونە. ئای، سوپاس.
هیڤیدار: ئایا بە رەزامەندییەوە لەم یاسایە دەردەچیت؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: ئەوانەی نووسیویانە رازین لێی، منیش بۆ خۆم قەناعەتم بەوە هەیە کە ئەوان قەناعەتیان پێی هەیە.
هیڤیدار: شێخ، ئایا واژۆت لەسەر یاسای باری کەسێتی کردووە کە پەرلەمان دەنگی لەسەر داوە؟
بەگوێرەی یاساکە، لە دادگا دادوەر گرێبەستی هاوژینی بۆ کچ لە تەمەنی 15 ساڵی دەکات. هەروەها لەلایەن دادگاوە رێگە بە پیاوانی ئایینی مەزهەبی شیعە دەدرێت گرێبەستی هاوژینی بکەن و تەنیا لە دادگا تۆماری بکەن.
پیاوانی ئایینی مەزهەبی شیعە کە چاوم پێیان کەوت و قسەم لەگەڵیان کرد، گوتیان هەر کە کچ بالخ بوو، بەگوێرەی فەتوای بەردەست دەتوانرێت بە شوو بدرێت و ئێمەش گرێبەستی هاوژینی بۆ دەکەین.
ئەنجامەکەی روونە: ئیدی کچان بەتەمەنێکی بچووک کراسی بووکێنی لەبەر دەکەن و دەکرێنە دایک. دواتر، وەک خۆیان بە بەڵگە باسیان کرد، بەشێکیان تەڵاق دەدرێن.
پێش ئەوەی پەرلەمان بەجێ بهێڵین، جێگری سەرۆکی لیژنەی یاسایی، شێخ عەبدولکەریم عەبتان لەبەر دەرگای ئۆتۆمبێلە زرێپۆشکراوەکەی بانگی منی کرد و گوتی: "ئەوەتا وەرە ببینە هەموو شتێک تەواو بوو، وا بۆ سەرۆک کۆمار دەبەم تاوەکو فەرمانی کۆماری بۆ یاساکە دەربکات."
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: ئێستا ئەمە سوودت پێدەگەیەنێت، من یەکێکم لەوانەی تێدەگات. ئێستا چووە بۆ لای سەرۆک کۆمار و ئەنجوومەنی باڵای دادوەری.
هیڤیدار: ئێستا یاساکەت بردە لای بەڕێز سەرۆک؟ ئایا رەتی دەکاتەوە یان رەزامەندی دەردەبڕێت؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: رەتکردنەوە هەیە؟ رەتکردنەوە نییە.
هیڤیدار: دڵنیای؟
شێخ عەبدولکەریم عەبتان: بە ئیزنی خوا رەتکردنەوە نییە، سەرۆکەکەمان.
دەنگە ناڕازییەکانی دژی هەمواری یاسای باری کەسایەتی لە عێراق بەرزن. پێیان وایە هەمواری ئەم یاسایە خراوەتەوە پێش مافی کچێک کە هێشتا دەیەوێ لە ژیانی منداڵی و خوێندنی خۆیەوە بژیت.
دکتۆر شرووق عەبایچی، پەرلەمانتار و بەرگریکار لە مافی ئافرەت، زۆر بە تووندی هێرش دەکاتە سەر هەمواری یاساکە و پێیوایە عێراق گەڕاوەتەوە بۆ سەردەمی تاریکی.
دکتۆر شرووق عەبایچی: بە درێژایی مێژووی دەوڵەتی عێراق کە درێژ دەبێتەوە بۆ 100 ساڵ، هیچ کات یاسایەک بەم شێوە تایفییە روونە دەرنەچووە، کە یاسایەکی تایبەت بێت بە شیعە.
هیڤیدار: ئایا ئەم نیگەرانییە گەورەیە سەبارەت بەم یاسایە جددیە؟ واتە پاساوی خۆی هەیە؟
دکتۆر شرووق عەبایچی: بێگومان نیگەرانیەکانمان پاساوی خۆی هەیە، چونکە یەکەم جار ئەم کێشەیە لە چوارچێوەی دادگا و دادوەرییەوە دەگوازێتەوە بۆ لای پیاوانی ئایینی جیاواز و هەمەجۆر.
هیڤیدار: لە مەزهەبی شیعەدا؟
دکتۆر شرووق عەبایچی: بەڵێ، مەزهەبی جەعفەری، بەڵام هەروەها ئەم کارە پیاوی ئایینی بڕیاری لەسەر دەدات کە گرێبەستی هاوسەرگیری دەکات، دادگاش تەنیا رۆڵی تۆمارکردنە. ئەمە بەگوێرەی هۆکارە پێویستەکانە.
هیڤیدار: ئایا ئەمە کارەساتە؟
دکتۆر شرووق عەبایچی: ئەمە کارەساتە، یەکەم جار کارەساتێکی یاساییە. بەڕاستی هەوڵی جیددی هەیە بۆ گەڕاندنەوەی عێراق بۆ دواوە و بۆ سەردەمە تاریکەکان کە پێش هەموو ناوچەکە تێپەڕاندمان.
لە 60٪ـی کۆمەڵگاکەمان شیعەن، ئەوان مرۆڤن و عێراقین و ژن و منداڵ و کچی شیعەن. ئایا رادەستی نادیاریان بکەین؟
چووینە ناوچەی شوعلە لە بەغدا، ناوچەیەکی شیعەنشین، تاوەکو قسە لەگەڵ ئیمامی مزگەوتی رەسوول ئەعزەم بکەین کە بۆچی شیعەکان مەبەستیان بوو ئەم یاسایە لەسەر مەزهەبی ئیمام جەعفەر هەموار بکرێت؟
پێش ئەوەی چاوم بە شێخ نوور ساعدی بکەوێت، لەبەر دەرگای مزگەوتەکە قسەم لەگەڵ ژنانی ناوچەکە کرد. ئەوان لەگەڵ هەمواری یاساکە نەبوون و دەیانگوت: "نا، چۆن کچی خۆمان بە منداڵی بە شوو بدەین؟"
هیڤیدار: ئایا کچەکەت لە تەمەنی بچووکیدا بەشوو دەدەیت؟
هاووڵاتی عێراقی: نا، نا، نا لە تەمەنی بچووکیدا بەشوو نادەین، هەرگیز.
هیڤیدار: هەرگیز؟
هاووڵاتی عێراقی: هەرگیز.
هیڤیدار: ئێوە لەگەڵ ئەم یاسایەن؟
هاووڵاتی عێراقی: نا، نا.
هیڤیدار: تەمەنی کچەکەت چەندە؟
هاووڵاتی عێراقی: حەڤدە ساڵ.
هیڤیدار: شووی کردووە؟ کەس نییە لە تەمەنی 11 یان 12 ساڵیدا شوو بکات؟
هاووڵاتی عێراقی: نا.
هیڤیدار: بۆچی؟
هاووڵاتی عێراقی: شتی وا نییە.
شێخ نوور ساعدیم بینی، پیاوێکی باڵابەرز بوو، عەبایەکی تایبەت بە پیاوانی ئایینی مەزهەبی شیعەی لەسەر شان بوو. گوتی: "بابەتی هاوسەرگیری بابەتێکی شەخسییە و کەس پەیوەندی پێوە نییە."
شێخ نوور ساعدی: هەر ژنێک بیەوێت هاوسەرگیری بکات دەبێت ملکەچی یاسای شەرعی بێت، واتە دروست نییە پەیوەندی هاوسەرگیری هەبێت تەنها دوای گرێبەستی هاوسەرگیری نەبێت، لە کاتێکدا خەڵکی تر رێگە بەوە دەدەن بەبێ گرێبەست.
هیڤیدار: وەڵامی پرسیارەکەم دەست نەکەوت. چونکە چاومان بە کچانی تەمەن 11 و 12ساڵ کەوتووە کە شوویان کردووە و پەیوەندی هاوسەرگیرییان هەیە و منداڵیان هەیە.
شێخ نوور ساعدی: ئەمە لە دەرەوەی یاسا بووە. بەهۆی گوشارە نێودەوڵەتییەکانەوە رێککەوتنی جیهانی هەیە کە ئەم بابەتە لەوانەیە عێراق لە ئاستی جیهانیدا شەرمەزار بکات.
هیڤیدار: ئەگەر ئەم گوشارانە نەبوونایە؟
شێخ نوور ساعدی: ئەگەر گوشارەکان نەبوونایە بابەتەکە کراوەیە. هاوسەرگیری کێشەیەکی کەسییە و کێشەیەک نییە زیان بە کەس بگەیەنێت.
هیڤیدار: ئەوەی ئەوانە دەیڵێن کە چاوم پێیان کەوتووە دەیگێڕمەوە، تەنانەت خودی شیعەکان، دەڵێن ئەم یاسایە و مەدەوەنەکە عێراق دەگەڕێننەوە بۆ سەردەمی تاریکی و دواکەوتوویی. رات چییە لەمە؟
شێخ نوور ساعدی: کوا بەڵگە لەسەر ئەوەی کە وڵاتمان بۆ دواوە گەڕاندووەتەوە؟ ئەمە تەنها پەیوەندی بە پەیوەندی نێوان پیاو و ژنەوە هەیە. ئێمە یاسای ئابووریمان نەگۆڕیوە، کۆنترۆڵی سوپامان نەکردووە، دەستمان لە سیستەمی تەندروستی و گومرگ و سنوورەکان نەداوە. چۆن رێکخستنی گرێبەستی هاوسەرگیری لە نێوان پیاو و ژندا گەڕاندنەوەی وڵاتە بۆ دواوە؟ پێموایە ئەمە تۆمەتێکی لاوازە.
لە شەقامی هادی، لە نزیک دووڕیانی سەید لە دەڤەری حەی ئەلفەزڵ لە بەغدا، بابەتی بەشوودانی کچ لەسەر مەزهەبی جەعفەری قسەی گەرمی خەڵک بوو.
پیاوانی ناوچەکە نەیانشاردەوە کە لەگەڵ ئەوەن کچ هەر کە بالغ بوو بە شوو بدرێت. هەندێکیان زیاتریش دەچن و دەڵێن هەر کە گەیشتە 9 ساڵی، کاتی ئەوەیە بە شوو بدرێت.
ئەم پیاوانە دانیشتبوون و لە پلەی ئیمام گەورەتر سەیری ئیمام جەعفەر دەکەن.
هاووڵاتی عێراقی: هیچ مەزهەبێک لە مەزهەبی جەعفەری بەرزتر نییە، هیچ مەزهەبێک لە مەزهەبی جەعفەری بەرزتر نییە.
هیڤیدار: مەزهەبی جەعفەری چی دەڵێت؟
هاووڵاتی عێراقی: جەعفەری سادق ئیمامی ئیمامەکانە.
هیڤیدار: ئیمامی ئیمامەکان؟
هاووڵاتی عێراقی: ئیمامی ئیمامەکان، ئیمامێکە لە خواوەیە نەک لە مرۆڤەوە.
هیڤیدار: ئیمام لە خواوەیە.
هاووڵاتی عێراقی: لە خواوە. بەڵێ. لە رێزلێنانی خوداییەوە، لە خوداییەوە. بەڵێ، ئەبو عەلی قسە دەکات.
هیڤیدار: ئێستا، ئەگەر کچێکت هەبێت تەمەنی یازدە ساڵ بێت، بەشووی دەدەیت؟
هاووڵاتی عێراقی: ئیمام جەعفەری سادق هیچ شتێکی لەم بارەیەوە روون نەکردووەتەوە.
هیڤیدار: ئەگەر کچێکت هەبێت تەمەنی 11 ساڵ بێت، بە رای تۆ بەشووی دەدەیت؟
هاووڵاتی عێراقی: نا، بەشووی نادەم.
هیڤیدار: ئەی تۆ؟
هاووڵاتی عێراقی: عەلی... محەمەد درودی خوای لێ بێت... عائیشەی لە چ تەمەنێکدا بە ژن هێنا؟
هیڤیدار: نازانم.
هاووڵاتی عێراقی: نازانیت؟ لە نۆ ساڵیدا، لە کتێبەکاندا هەیە.
هیڤیدار: جیاوازی هەیە لەسەر ئەم بابەتە.
هاووڵاتی عێراقی: نا، نا، نۆ ساڵ هەیە... فادفعوا إليهم أموالهم. بەڵێ، فەرموودەی خوای گەورە. کەواتە هاوسەرگیری بە زنجیرەیی دروستە، لەوانەیە لەگەڵ تێپەڕبوونی کات 19 بووبێت سڕینەوەی هەزار.
هەموو ئەم گفتوگۆیانە رێگەی نەگرت هەمواری یاساکە لە پەرلەمانی عێراق دەرنەچێت بۆ ئەوەی کچ لە منداڵی خۆی نەبێتە دایک یان بێوەژن، چونکە ئەوانەی لەگەڵ دەرچوونی یاساکەدا بوون، بەهێز بوون. ئەوانەی لەگەڵی نین ترسیان هەیە منداڵیی کچەکەیان کۆتایی پێ بێت، پێش ئەوەی دەستی پێکات. بویە بە تووندی دەستی کچی خۆیان گرتووە تاوەکو رزگاریان بکەن.