وشکبوونی زۆنگاوەکانی میزۆپۆتامیا؛ مرۆڤ لە تینوێتیدا رادەکات

 

 

دیمەنی خێزانەکان کە ماڵ و حاڵی خۆیان کۆدەکەنەوە و بۆ هەمیشە زۆنگاوەکان بەجێدەهێڵن، بووەتە دیمەنێکی رۆژانە. وەک سەید رەزاق و خێزانەکەی، کە لە هەمان رۆژی گەیشتنی تیمی هێشتا ماویەتی، بڕیاری کۆچکردنی یەکجارەکییان داوە. پێشتر دەیان خێزان لەم ناوچانەدا دەژیان، بەڵام ئێستا زۆربەیان رۆیشتوون. هۆکاری سەرەکیی ئەم کۆچە بەلێشاوە، یەک شتە: نەبوونی ئاو. دانیشتووانی زۆنگاوەکان وەک ماسی وان، کاتێک ئاو نامێنێت، ناچارن لە نێوان مانەوە لە بیابانێکی وشک و کۆچکردن بۆ ژیانێکی نادیاردا، دووەمیان هەڵبژێرن.

 

کارەساتەکە تەنها مرۆڤەکان نا، بەڵکو هەموو ژینگەکە دەگرێتەوە. ئاستی ئاو بە خێراییەکی خەیاڵی دادەبەزێت، هەندێک جار لە ماوەی چەند رۆژێکدا زیاتر لە مەترێک کەم دەکات. ئەو زەوییانەی تاوەکو دوێنێ بە ئاو داپۆشرابوون، ئەمڕۆ بوونەتە بیابانی وشک و قڵیشاو. لەوەش مەترسیدارتر، رێژەی خوێ لەو کەمە ئاوەی کە ماوەتەوە، بە شێوەیەکی کوشندە بەرز بووەتەوە و بووەتە ژەهر بۆ مرۆڤ و ئاژەڵ. گامێشەکان، کە سەرمایەی سەرەکیی دانیشتووانن، یان بەهۆی تینوێتییەوە دەمرن، یان لەناو قوڕی زۆنگاوە وشکبووەکاندا دەچەقن و گیان لەدەست دەدەن.

 

لە گوندەکاندا، کەمبوونەوەی ئاو گەندەڵی و ململانێی دروست کردووە. دانیشتووان ناچارن ئەو ئاوەی کە دەوڵەت بە خۆڕایی بۆیان دابین دەکات، بە پارە بکڕن. ئەم دۆخە نائارامییەکی کۆمەڵایەتیی قووڵی لێکەوتووەتەوە. لە هەندێک ناوچە، دۆخەکە ئەوەندە مەترسیدار بووە کە خەڵک باسی ئامادەکاری بۆ "شەڕ لەسەر ئاو" دەکەن و چەکیان بۆ بەرگریکردن لە بەشە ئاوی خۆیان ئامادە کردووە. ئەمە نیشانەی ئەوەیە کە قەیرانی ژینگە خەریکە دەگۆڕێت بۆ قەیرانێکی ئەمنی و کۆمەڵایەتیی فراوانتر.

 

بەرپرسانی حکومی و رێکخراوە ژینگەییەکان بە ئاماری فەرمی، قەبارەی راستەقینەی کارەساتەکە پشتڕاست دەکەنەوە. لە ماوەی چەند ساڵێکی کەمدا، نزیکەی 60% بۆ 70%ی رووبەری زۆنگاوەکان وشک بووە. ئاستی ئاو لە هەندێک شوێندا لە 9 مەترەوە بۆ کەمتر لە نیو مەتر دابەزیوە. عێراق لە خراپترین دۆخی ئاسایشی ئاودایە لە مێژووی خۆیدا و یەدەگی ئاوی بەنداوەکان گەیشتووەتە نزمترین ئاست. بەهۆی ئەمەوە، بۆ یەکەم جار حکومەت رایگەیاندووە کە هیچ پلانێکی نییە بۆ دابینکردنی ئاو بۆ کشتوکاڵی هاوینە.

 

زۆنگاوەکانی باشووری عێراق، کە وەک شوێنەوارێکی سروشتی و کولتووریی جیهانی لەلایەن یونسکۆوە ناسێنراون، خەریکە بە بەرچاوی هەموو دنیاوە دەمرن. ئەمە تەنها چیرۆکی وشکبوونی رووبارێک یان دەریاچەیەک نییە، بەڵکو مردنی ئیکۆسیستمێکی تەواوە کە هەزاران ساڵە ژیانی بە ملیۆنان مرۆڤ و گیانلەبەر بەخشیوە. کۆچی بەردەوامی دانیشتووان، مردنی گامێشەکان و زەوییە وشکبووەکان، هەموویان پێکەوە زەنگی مەترسییەک لێدەدەن کە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، یەکێک لە گرنگترین میراتەکانی مرۆڤایەتی بۆ هەمیشە لەنێودەچێت.