رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆ؛ عێراق چی دەوێت؟

 

 

ئەم دۆخەی ئێستا لەنێوان هەولێر و بەغدا دا هەیە، لە هیچ کام لە کێشە پێشووەکان ناچێت، جیاوازە و دەسەڵاتدارانی بەغدا میتۆدی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆیان گرتووەتە بەر، میکانیزمی لێکئاڵان پەیڕەو دەکەن، تەنانەت راگەیاندنی فەرمیش ئاو بە ئاگرەکەدا ناکات، ئەمەش بە پلەی یەکەم لەنێوان چوارچێوەی هەماهەنگی و سەرکردایەتیی سیاسیی کورددایە.

 

کاتێک لەم پرسە تێ رادەمێنیت، راستەوخۆ گوتارەکەی وەزیری دەرەوەی پێشووی ئێران، محەممەد جەواد زەریف، دێتە خەیاڵ کاتێک بە بەرپرسانی دەوڵەتی گوت، کێشەی دۆسیەی ئەتۆمی کێشەیەکی هونەری نییە لەگەڵ رۆژئاوا و ئەمریکادا، بەڵکو سیاسییە؛ بۆیە تەنیا بە میکانیزمی هونەری چارەسەر ناکرێت، بەڵکو دەبێت رووە سیاسییەکەی بکەینە رێگەی یەکەمی چارەسەر. ئەم قەیرانەی ئێستا و بڕینی مووچەی فەرمانبەران بە پلەی یەکەم سیاسییە و دیوە هونەرییەکەی – ئەگەر دروستیش بێت – تەنیا بۆ پاساوی هەنگاوەکەیە. ئەگەر دۆخی سیاسیی نێوان هەردوولا ئارام بوو یان بە دڵی سەرکردەکانی بەغدا بوو، ئەوا وەک رابردوو چاو لە ئاست کەموکوڕیی هونەری دادەخرێت، ئەگەر نا، ئەوا زەق دەکرێتەوە و وەک گۆچان بەدەستەوە دەگیرێت بۆ بڕینی هەورازە سیاسییەکان.

 

بەدەر لە بیانوو و هۆکارە لاوەکییەکان، ئەوەندەی دەخوێنرێتەوە، دوو پاڵنەری راستەقینە لەپشت ئەم بڕیارە خنکێنەرەی بەغدا دژی هەرێمی کوردستان هەن:

 

یەکەمیان: دوو گرێبەستەکەی هەناردەکردنی گاز، ئەم گرێبەستانە لای حکومەتی فیدراڵ نادەستوورین و ئازاری زۆریان داون، ئەگەر و بە گریمانە دەستووریش بن، ئەوا داهاتەکەی دەبێت بە رێککەوتن بۆ هەردوولا بێت. لێرەدا باسی بڕیاری دادگەی فیدراڵی ناکەین کە مافی مامەڵەکردنی بە سامانی وزەوە تەنیا داوە بە کۆمپانیای سۆمۆ، چونکە ئەو بڕیارە لەگەڵ دەستووردا ناسازە کە دەقی لەسەر بەڕێوەبردنێکی پێکەوەیی نێوان ناوەند و هەرێمەکان داناوە. ئەم پێکەوەییەش وەک سرووشتی سیستمە فیدراڵییەکان دەبێت بە یاسا رێکبخرێت، ئەمەش وەک یەکێک لە کەمتەرخەمی و هەڵەکانی سیاسەتی کوردی لە ماوەی 20 ساڵی رابردوودا، تائێستا ئەو یاسایە لە پەرلەمان دەرنەچووە، بەڵام زیاتر ئەم بڕینی مووچەیە پەیوەندیی بەو دۆخەوە هەیە کە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دەگوزەرێت، بەتایبەت جەنگی ئۆکراینا و ئەو بۆشاییەی لە بازرگانیی گازدا دروست بووە، ئێرانییەکان نایانەوێت رکابەر یان شوێنگرەوە، بگرە هاوبەشیشیان لەو بوارەدا بۆ دروست بێت.

 

دووەمیان: ترسێک لای دەسەڵاتدارانی شیعە دروست بووە کە گۆڕانکارییەک لە عێراقدا روودەدات و لە بەرژەوەندیی ئەواندا نییە. ئەوان دەڵێن هەولێر بەعسییەکانی داڵدەداوە  و بە هاوئاهەنگی لەگەڵ تورکیادا دەیانەوێت بێنەوە سەر کار لە عێراق. دەستەواژەی "بەعسی" لای ئەوان وەک وشەی نهێنی بەکاردەهێنن، مەبەست لێی سوننە عەرەبەکانن. پێدەچێت ئەو دەنگۆیانەیان بەرگوێ کەوتبێت کە بۆ تەواوکەریی گۆڕانکارییەکانی سووریا و لوبنان، عێراقیشیان دەخرێتە پاڵ، ئەوکات بە تەواوی پەڕەی بەرەی بەرهەڵستکار دادەخرێت.

 

 

کوردستان بگەڕێتەوە بۆ رۆژەکانی پاش 16ی ئۆکتۆبەر، کە بە دیدی ئەوان، من پێی دەڵێم "بیت الطاعة". قەیس خەزعەلی بە روونی گوتی کە سیاسەتمەدارانی کورد گۆڕانکارییان بەسەردا نەهاتووە و هەروەک خۆیان وان، ئەزموونیان لە رابردوو وەرنەگرتووە، باوەڕیان بە عێراقێکی یەکگرتوو نییە. لە هەمان کاتدا و بە هۆکاری هەرێمایەتی، لە بەرنامەی حکومەتی فیدراڵدا نییە کە پەرەپێدان لە کەرتی گازدا بکات.

 

گەرەنتی لە کوردستان وەربگیرێت کە ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی داهاتوو هەرچۆن بوو، نەریتێکی سیاسی، کە لە 2006ـەوە لە عێراقدا پەیڕەو دەکرێت، گۆڕانکاریی بەسەردا نەیەت، واتە دابەشکردنی پۆستە سەروەرییەکان (سەرۆککۆمار بۆ کورد، سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ شیعە، سەرۆکی پەرلەمان بۆ سوننە) بێت، ئەو کاتە دەسەڵات لای شیعە دەمێنێتەوە. دەڵێم دەسەڵات، چونکە ئەم بڕیارەی نەناردنی مووچەیە لەلایەن چوارچێوەی هاوئاهەنگییەوە دراوە، ئەمەش واتای ئەوەیە کە نە کورد و نە سوننە دەسەڵاتی بڕیاردان یان رێگرتن لە بڕیاردانیان نییە لە دەوڵەتی عێراقدا.

 

ئەم دوو پاڵنەرە هەردووکیان دەکرێت لە سیاسەتی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیی هەرێمی کوردستاندا کورت بکرێنەوە، بە واتای ئەوەی هەرێمی کوردستان کاریگەریی دیار و بەرچاوی لەسەر رەوشی ناوچەکە نەخشاندووە، ئەمەش هۆکاری کۆکەرەوەی گشت ناحەزەکانە بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان، بەڵام دەستیان بە هۆکار و ناکۆکییە ناوخۆییەکانیانەوە گرتووە وەک بیانوو. ئەو ناکۆکییانەش کۆتاییان پێ نایەت، وەک سرووشتی هەر دەوڵەتێکی فیدراڵی دیموکرات.

 

4 رێگەی گونجاوی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم دۆخە بێپێشینەیەدا

 

1. مادام لەم وێستگەیەدا ئامانج هێنانەوەی شایستە داراییەکانە، خۆپاراستن لە هەر گرژییەک بەهەند وەربگیرێت، گوتاری تووند دەکرێت تەنیا بە زمانی عەرەبی بێت لە کاتی پێویستدا، بە هێوری و عەقڵکارییەوە مامەڵە بکرێت. ورووژاندنی دوور لە کۆنترۆڵ لە بەرژەوەندیی ئەوانە، وەک تاڵە مووەکەی معاوییە، ئەوان ئێستا تووندیان کردووەتەوە، کوردستان وەک ئەوان نەکات تا کاتی خۆی دێت. لەم کاتانەدا مرۆڤ هەست بە بوونی کەلێنێکی گەورە دەکات لە راگەیاندنی کوردیدا، ئەویش نەبوونی کەناڵێکی کاریگەرە کە بە زمانی عەرەبی پەخش بکات.

 

2. لە عێراقدا 20 ساڵە وەک رێچکەیەکی هەڵە هاتووە کە سەرجەم شتەکان بەدوور لە یاسا و بە رێککەوتنی سیاسی بەڕێوەدەبرێن، ئەمەش هۆکاری یەکەمی دەرنەچوواندنی یاساکانە، بەتایبەت یاسای نەوت و گاز. چوارچێوەی هەماهەنگی ئارەزووی رێککەوتنێکی سیاسیی نوێ دەکات بۆ دوای هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی داهاتوو. مەرج نییە رێککەوتنێک وەڵامی ئارەزووەکانیان بداتەوە، بەڵام دەکرێت لێکتێگەیشتنێکی "ژێرزەمینی"یان لەگەڵدا بکرێت.

 

3. کاتێک قەیرانەکە پەیوەندییەکی راستەوخۆی هەرێمی و نێودەوڵەتی هەیە، کەواتە هەر دواکەوتنێک لە بەگەڕخستنی ئەو رەهەندە، هەڵە و تاوانە بەرامبەر گەلی کوردستان. لە سەرووی هەموویانەوە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا دەتوانێت هەنگاوی یەکلاکەرەوە بنێت. خۆ ئەگەر ئەو دوو کۆمپانیایەش کە گرێبەستیان لەگەڵدا واژوو کراوە، هەژموونی خۆیان لە واشنتن بەکاربێنن، ئەگەر ئەو توانایەیان هەبێت، نەک بۆ ئازاردانی بەغدا، بەڵکو بە مەبەستی چارەسەر. 

 

4. چارەسەری ریشەیی ئەم کێشانەش تەنیا و تەنیا بریتییە لە دەرچوواندنی یاسای نەوت و گاز. خۆزگە ئەو سەنگینییەی کە کورد دەڵێت لە بەغدا هەمە، بۆ تێپەڕاندنی ئەو یاسایە بەکاربهێنرایە. سرووشتی سیستمی فیدراڵی بەو چەشنەیە کە تاوەکو مادەکانی دەستوور لە یاسادا رێک نەخرێن، کێشمەکێشمی نێوان پایتەخت و هەرێمەکان کۆتاییان پێ نایێت.