قەمسەڵە شینۆكەكەی هێمنی شاعیر
رۆستەم ئاغالە
لەكاتێكدا خوێندنەوە و راڤەكاری بۆ تاكە فۆتۆیەكی كەسایەتیی شاعیرێكی وەك هێمن موكریانی دەكەم، بێبەشم لە زانیاری دەربارەی كات و شوێنی فۆتۆكە، ناوی وێنەگر و تەمەنی فیگەرەكە، كەسایەتی و هۆكاری دروستبوونی گرتەكە و باری دەستكردی و رێكەوت لە گرتەكە چییە؟
بەڵام نەبوونی ئەو زانیاریانە نابنە هۆكار بۆ ئەوەی شیكاری بۆ فۆتۆكە نەكەم. بێگومان بەبوونی ئەو زانیاریانە كارەكەم پەسەندتر و بەپشتتر دەبوو. زمانی جەستە و شێوە كارێكی وردی دەروونی و خودی و كۆمەڵایەتی و هونەرییە و قووڵبوونەوەی دەوێ بۆ خوێندنەوەی زمانی جەستەی كەسایەتییەكە.
پۆرترێتی فۆتۆی شاعیر
روخسارێكی خامۆش، غەمبار، بێهێز، هەژارانە و بێ زەردەخەنە دەڕوانێتە بەرامبەر ئاوی گوندێكی قوڕینی سادەی نیشتیمان. وا مەزەندە دەكەم تەمەنی پۆرترێتەكە - فیوگەرەكە لە حەفتا ساڵ زیاتر بێت.
وێنەگر گۆشەی گرتەكەی بەرامبەر بە شاعیرە و لەبەردەمی دانیشتووە، لە ئاستی ژێر چاو گرتەكەی گرتووە. تۆنی فۆتۆكەش لە فیلمی سلاید دەچێ نەك فیلمی نەگەتیڤ. لێرەدا زانیاریی تەكنەلۆژی، جۆری كامێرا و فۆتۆكە و وێنەگرەكە زۆر پێویست بوون.
هێمن لەنێو گوندێكی ساڵی هەشتاكان چ لە رۆژهەڵات یان باشووری كوردستان بێ، بەشێوەیەكی خۆڕسك وەستاوە، لە كژی زستاندایە و دەوروبەری شاعیر چۆڵە. هێمن زۆر بێهێز و بێتاقەت خۆی لار كردووەتەوە، پێدەچێ زۆری سەرما بێت، بۆیە دەستێكی خستووەتە نێو گیرفانی قەمسەڵە كۆن و سایز بچوكەكەی. رەنگە قەمسەڵەكە هی خۆی نەبێت و لەبەر سەرما پێیاندابێت. لە بالەی كۆنی ئەوروپایی دەچێت كە بۆ هاوكاریی هەژاران و شۆڕشگێڕانی ئەوكات نێردرابێ، بۆیە لەوە دەچێ بەخۆیەوە، سێ كەسی دیكە ئەو قەمسەڵەیەیان لەبەركردبێ و هێمنی شاعیر دوا كەس بووبێ لەبەری كردبێ. ئەو دەستانەی نێو گیرفانیشی نیشانەی تەنیایی و دڵەڕاوكێن.
هێمن پیاوێكی باڵابەرز بووە، ئەو جۆرە قەمسەڵانە بۆ ئەو نەگونجاون. یەك لەو شتە نا هارمۆنی و بێهاوتایانە، هاوسەنگیی ئەو چاكەت یان قەمسەڵەیەی بەریەتی لەگەڵ كورتەك و شەرواڵەكەیدا، وەك ئەوەی بە ناچاری لەبەر سەرما لەبەری كردبێ. قەمسەڵەكە لەبەر ئەوەی كۆن و چڵكنە، تۆ نازانی رەنگی شینە، یان بۆرە؟ بەڵام خۆی شین نیشان دەدات. قەمسەڵەكە زنجیردارە، بەڵام بێكەڵك بووە، یەك قۆپچەی پێوە نەماوە. ئەو شێوە فاشیۆنە گەنجانەیە لەگەڵ تەمەنی ئەو و كەسایەتیی سەرووی تەمەن حەفتا ساڵیی ئەودا نایەتەوە. فۆتۆی هێمن هەیە لە ساڵانی حەفتاو دوو و سەرووتر گرتوونی. پاڵتۆیەكی ئاودامەنی درێژی بە قات و كەرەواتەوە، لە كەسایەتی سەرمایەدارێك دەچێ و پێچەوانەی ئەو فۆتۆیەیە. دەستخستنیشی لەناو گیرفانی قەمسەلۆكەكەی و وەستانێكی بێباكانە و سەربڵند و روخساری خەمناك (دەڵێی پیرەمەگروونە) وا خامۆش و غەمگینە، چڵكن و برسی، ناسنامەی كەسایەتیی شاعیرمان پێدەناسێنێ.
هەروەك خۆی لە شیعرەكانیدا خۆی وا دەبینێ:
وەك: بولبولی باڵشكاو
وەك: تاكەداری تەریكی بێ ئاو.
وەك: چڵە رێحانی دوورە دێراو
ماتی و داماوی سیمای ئەو پۆرترێتە هێندە پڕ لە ئازار و غەم و رەنجەڕۆیییە، زەڕەیەك هیوای لێ بەدی ناكرێت. هەستی دڵەڕاوكێ، ناهاوتابوونی دەروونی، بێپارەیی، مایەپووچی، بێ سەرمایەیی و تەنیایی لێ دەخوێندرێتەوە. تێكەڵبوونی ریش و سمێڵ و قژی سپیی دەروێشانەی هێندە جوان و دێوانانەیە، رێك ئەو كەسایەتییەیە كە خۆی خۆی باس دەكات لە نێو شعرەكانیدا، زنجیری قەمسەڵەكەی تێكچووە و یەك قۆپچەی داخراوە، لەوەش دەچێ یەك دانەی پێوە مابێ، ئەو چەند گوزارشتەی هێمنی شاعیر رێك خوێندنەوەی ئەو فۆتۆیەی خۆیەتی كە زۆر بە راستگۆیی گوزارشتی كردووە لە ژیان و كەسایەتیی خۆی، لە بینینەوەی خۆی لەناو دەروونی خەڵكدا. ئەگەر ئەو شیعرانەی لەبارەی ژیانی خۆی و دەروونیشی نەنووسیبایە، لەو فۆتۆیەوە دەمانزانی چەند پیاوێكی حەسرەتكێش و رەنجەڕۆ بووە. لە ماڵی خۆیدا ئاوارەی ماڵی خۆی بووە .
گرتەی وێنەكەی دەچێتە خانەی نیوە مۆدێلەوە. مۆدێلی تەواو نییە، تا نێو قەدیەتی، تا بزانین پێڵاوەكەی چ مۆدێلێكی براندە. بێگومان پێڵاوەكەی لاستیكە رەشەیەكە. یا پاتەیەكی شڕو دڕە. بێگومان بەگوێرەی پۆشاكەكانی ئەو بێت، دەبێت پێڵاوەكەی بە قوڕ و لیتەوە بێ و هارمۆنیایە لەگەڵ فاشیۆن و باری ژیان و ژینگەی هەژارانەی شاعیرەكە. وەك خۆی دەڵێت:
بولبولی باڵ شكاوی وەختی گوڵم
هەر شەپۆلان دەدا دڵی لە كوڵم
كوردی بەندیی بەیانی نەورۆزم
گڕی گرتووە دەروونی پڕ سۆزم
موغی بێ ئاگری شەوی یەڵدام
چاوڕێی چارەنووسی ناپەیدام
كەوی بێ دەنگی نەوبەهارانم
گوڵی بێڕەنگی چاو لە بارانم
كونجی جێژوانی چۆڵ و خامۆشم
سێبەری نازەنینی ڕەشپۆشم......
شاعیر پیر و بێنازە و لەوە دەچێ مانگێك بێت خۆی نەشۆردبێت. روخساری شاعیر لە ئەكتەرە سینەماییە جیهانییەكان دەچێ وەك شۆن كۆری، لیخاندرۆ جودوروفسكی و عومەر شەریف، یان وا هەست دەكەی شاعیر رۆڵێكی سینەمایی لە گوندێكی هەژار و دواكەوتووی كوردستان دەبینێت. ئەو دیمەنە تراژیدیایەی شاعیرە هەژارەكەمان بەناو گوندێكدا دەڕوا بە تووڕەیی و بێزاری قژێكی سپی درێژ و بێخزمەت و چەور و چڵكن، لە دێوانەیەكی بێنازی عومەری خەیام دەچێ، كەچی شاعیر بەڕاستی خۆیەتی و ساتی ژیانی راستەقینەیەتی بەبێ نواندن و نواندنی كەسایەتییەكی دیكە. خۆی بووەتە فیگەر و كارەكتەری زیندووی سەر زەوی ناو شیعرەكانی وەك دەڵێ :
قەت لە دنیادا نەبوو بێجگە لە ناخۆشیی بەشم
مات و داماو و پەشێو و بێكەس و چارەڕەشم
سەردەمێك ئاوارە بووم و ماوەیەكیش دەربەدەر
نەمدی رووی ئاسوودەیی هەر تووشی گێرەو قەرقەشم
هیچ شاعیر و نووسەرێكی كوردم بە دۆكیومێنتاری نەبینیوە، هێندەی فۆتۆكەی هێمن سۆزم رابكێشێ.
لەكاتێكدا خوێندنەوە و راڤەكاری بۆ تاكە فۆتۆیەكی كەسایەتیی شاعیرێكی وەك هێمن موكریانی دەكەم، بێبەشم لە زانیاری دەربارەی كات و شوێنی فۆتۆكە، ناوی وێنەگر و تەمەنی فیگەرەكە، كەسایەتی و هۆكاری دروستبوونی گرتەكە و باری دەستكردی و رێكەوت لە گرتەكە چییە؟
بەڵام نەبوونی ئەو زانیاریانە نابنە هۆكار بۆ ئەوەی شیكاری بۆ فۆتۆكە نەكەم. بێگومان بەبوونی ئەو زانیاریانە كارەكەم پەسەندتر و بەپشتتر دەبوو. زمانی جەستە و شێوە كارێكی وردی دەروونی و خودی و كۆمەڵایەتی و هونەرییە و قووڵبوونەوەی دەوێ بۆ خوێندنەوەی زمانی جەستەی كەسایەتییەكە.
پۆرترێتی فۆتۆی شاعیر
روخسارێكی خامۆش، غەمبار، بێهێز، هەژارانە و بێ زەردەخەنە دەڕوانێتە بەرامبەر ئاوی گوندێكی قوڕینی سادەی نیشتیمان. وا مەزەندە دەكەم تەمەنی پۆرترێتەكە - فیوگەرەكە لە حەفتا ساڵ زیاتر بێت.
وێنەگر گۆشەی گرتەكەی بەرامبەر بە شاعیرە و لەبەردەمی دانیشتووە، لە ئاستی ژێر چاو گرتەكەی گرتووە. تۆنی فۆتۆكەش لە فیلمی سلاید دەچێ نەك فیلمی نەگەتیڤ. لێرەدا زانیاریی تەكنەلۆژی، جۆری كامێرا و فۆتۆكە و وێنەگرەكە زۆر پێویست بوون.
هێمن لەنێو گوندێكی ساڵی هەشتاكان چ لە رۆژهەڵات یان باشووری كوردستان بێ، بەشێوەیەكی خۆڕسك وەستاوە، لە كژی زستاندایە و دەوروبەری شاعیر چۆڵە. هێمن زۆر بێهێز و بێتاقەت خۆی لار كردووەتەوە، پێدەچێ زۆری سەرما بێت، بۆیە دەستێكی خستووەتە نێو گیرفانی قەمسەڵە كۆن و سایز بچوكەكەی. رەنگە قەمسەڵەكە هی خۆی نەبێت و لەبەر سەرما پێیاندابێت. لە بالەی كۆنی ئەوروپایی دەچێت كە بۆ هاوكاریی هەژاران و شۆڕشگێڕانی ئەوكات نێردرابێ، بۆیە لەوە دەچێ بەخۆیەوە، سێ كەسی دیكە ئەو قەمسەڵەیەیان لەبەركردبێ و هێمنی شاعیر دوا كەس بووبێ لەبەری كردبێ. ئەو دەستانەی نێو گیرفانیشی نیشانەی تەنیایی و دڵەڕاوكێن.
هێمن پیاوێكی باڵابەرز بووە، ئەو جۆرە قەمسەڵانە بۆ ئەو نەگونجاون. یەك لەو شتە نا هارمۆنی و بێهاوتایانە، هاوسەنگیی ئەو چاكەت یان قەمسەڵەیەی بەریەتی لەگەڵ كورتەك و شەرواڵەكەیدا، وەك ئەوەی بە ناچاری لەبەر سەرما لەبەری كردبێ. قەمسەڵەكە لەبەر ئەوەی كۆن و چڵكنە، تۆ نازانی رەنگی شینە، یان بۆرە؟ بەڵام خۆی شین نیشان دەدات. قەمسەڵەكە زنجیردارە، بەڵام بێكەڵك بووە، یەك قۆپچەی پێوە نەماوە. ئەو شێوە فاشیۆنە گەنجانەیە لەگەڵ تەمەنی ئەو و كەسایەتیی سەرووی تەمەن حەفتا ساڵیی ئەودا نایەتەوە. فۆتۆی هێمن هەیە لە ساڵانی حەفتاو دوو و سەرووتر گرتوونی. پاڵتۆیەكی ئاودامەنی درێژی بە قات و كەرەواتەوە، لە كەسایەتی سەرمایەدارێك دەچێ و پێچەوانەی ئەو فۆتۆیەیە. دەستخستنیشی لەناو گیرفانی قەمسەلۆكەكەی و وەستانێكی بێباكانە و سەربڵند و روخساری خەمناك (دەڵێی پیرەمەگروونە) وا خامۆش و غەمگینە، چڵكن و برسی، ناسنامەی كەسایەتیی شاعیرمان پێدەناسێنێ.
هەروەك خۆی لە شیعرەكانیدا خۆی وا دەبینێ:
وەك: بولبولی باڵشكاو
وەك: تاكەداری تەریكی بێ ئاو.
وەك: چڵە رێحانی دوورە دێراو
ماتی و داماوی سیمای ئەو پۆرترێتە هێندە پڕ لە ئازار و غەم و رەنجەڕۆیییە، زەڕەیەك هیوای لێ بەدی ناكرێت. هەستی دڵەڕاوكێ، ناهاوتابوونی دەروونی، بێپارەیی، مایەپووچی، بێ سەرمایەیی و تەنیایی لێ دەخوێندرێتەوە. تێكەڵبوونی ریش و سمێڵ و قژی سپیی دەروێشانەی هێندە جوان و دێوانانەیە، رێك ئەو كەسایەتییەیە كە خۆی خۆی باس دەكات لە نێو شعرەكانیدا، زنجیری قەمسەڵەكەی تێكچووە و یەك قۆپچەی داخراوە، لەوەش دەچێ یەك دانەی پێوە مابێ، ئەو چەند گوزارشتەی هێمنی شاعیر رێك خوێندنەوەی ئەو فۆتۆیەی خۆیەتی كە زۆر بە راستگۆیی گوزارشتی كردووە لە ژیان و كەسایەتیی خۆی، لە بینینەوەی خۆی لەناو دەروونی خەڵكدا. ئەگەر ئەو شیعرانەی لەبارەی ژیانی خۆی و دەروونیشی نەنووسیبایە، لەو فۆتۆیەوە دەمانزانی چەند پیاوێكی حەسرەتكێش و رەنجەڕۆ بووە. لە ماڵی خۆیدا ئاوارەی ماڵی خۆی بووە .
گرتەی وێنەكەی دەچێتە خانەی نیوە مۆدێلەوە. مۆدێلی تەواو نییە، تا نێو قەدیەتی، تا بزانین پێڵاوەكەی چ مۆدێلێكی براندە. بێگومان پێڵاوەكەی لاستیكە رەشەیەكە. یا پاتەیەكی شڕو دڕە. بێگومان بەگوێرەی پۆشاكەكانی ئەو بێت، دەبێت پێڵاوەكەی بە قوڕ و لیتەوە بێ و هارمۆنیایە لەگەڵ فاشیۆن و باری ژیان و ژینگەی هەژارانەی شاعیرەكە. وەك خۆی دەڵێت:
بولبولی باڵ شكاوی وەختی گوڵم
هەر شەپۆلان دەدا دڵی لە كوڵم
كوردی بەندیی بەیانی نەورۆزم
گڕی گرتووە دەروونی پڕ سۆزم
موغی بێ ئاگری شەوی یەڵدام
چاوڕێی چارەنووسی ناپەیدام
كەوی بێ دەنگی نەوبەهارانم
گوڵی بێڕەنگی چاو لە بارانم
كونجی جێژوانی چۆڵ و خامۆشم
سێبەری نازەنینی ڕەشپۆشم......
شاعیر پیر و بێنازە و لەوە دەچێ مانگێك بێت خۆی نەشۆردبێت. روخساری شاعیر لە ئەكتەرە سینەماییە جیهانییەكان دەچێ وەك شۆن كۆری، لیخاندرۆ جودوروفسكی و عومەر شەریف، یان وا هەست دەكەی شاعیر رۆڵێكی سینەمایی لە گوندێكی هەژار و دواكەوتووی كوردستان دەبینێت. ئەو دیمەنە تراژیدیایەی شاعیرە هەژارەكەمان بەناو گوندێكدا دەڕوا بە تووڕەیی و بێزاری قژێكی سپی درێژ و بێخزمەت و چەور و چڵكن، لە دێوانەیەكی بێنازی عومەری خەیام دەچێ، كەچی شاعیر بەڕاستی خۆیەتی و ساتی ژیانی راستەقینەیەتی بەبێ نواندن و نواندنی كەسایەتییەكی دیكە. خۆی بووەتە فیگەر و كارەكتەری زیندووی سەر زەوی ناو شیعرەكانی وەك دەڵێ :
قەت لە دنیادا نەبوو بێجگە لە ناخۆشیی بەشم
مات و داماو و پەشێو و بێكەس و چارەڕەشم
سەردەمێك ئاوارە بووم و ماوەیەكیش دەربەدەر
نەمدی رووی ئاسوودەیی هەر تووشی گێرەو قەرقەشم
هیچ شاعیر و نووسەرێكی كوردم بە دۆكیومێنتاری نەبینیوە، هێندەی فۆتۆكەی هێمن سۆزم رابكێشێ.