راپۆرتێک: گرووپە چەکدارەکان لە رێی کەرتی نەوتی عێراقەوە ملیاران دۆلار بۆ ئێران دابین دەکەن

  

راپۆرتەکە لەلایەن مایکڵ نایتس، لێکۆڵینڤانی ئەمریکیەوە بۆ ئەکادیمیای دژە تیرۆری سەر بە سوپای ئەمریکا نووسراوە.  

 

راپۆرتەکە بە دوور و درێژی باس لەوە دەکات کە چۆن گرووپە چەکدارەکان حکومەتی عێراقیان "کۆنترۆڵ کردووە"، دەستیان گەیشتووەتە نێو وەزارەت و کۆمپانیا حکومییەکان و تۆڕێکی "ئاڵۆز"یان پێکهێناوە بۆ قاچاخیکردن بە نەوتی عێراق. 

 

نایتس نووسیویەتی: "بە بەکارهێنانی باڵادەستیی خۆیان بەسەر حکومەتی [محەممەد شياع] سوودانیدا، گرووپە تیرۆرست و میلیشیاکانی سەر بە ئێران پەرەیان بە رێگەی نوێ داوە بۆ ئەوەی بە بەکارهێنانی کەرتی نەوتی عێراق، پارە بۆ هەڕەشەکانیان دابینبکەن."

 

لێکۆڵینڤانەکە پێیوایە، ئەمە وادەکات عێراق "ببێتە باشترین ئامراز بۆ ئێران تاوەکو هەڵمەتی ئەوپەڕی گوشاری ئیدارەی ترەمپ پووچەڵبکاتەوە." مەبەست لە "هەڵمەتی ئەوپەڕی گوشار" سیاسەتی سەپاندنی زۆرترین گەمارۆی ئابوورییە بەسەر ئێراندا لە بەرامبەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی. 

 

لە راپۆرتەکەدا هاتووە، عەسائیبی ئەهلی حەق بە سەرکردایەتیی قەیس خەزعەلی و کەتائیبی حیزبوڵڵا بە سەرکردایەتیی ئەبو حوسێن حمێداوی، کە هەردووکیان لە لایەن ئەمریکاوە بە "رێکخراوی تیرۆرستی بیانی" پۆڵێنکراون، دەستیان لەگەڵ "بەرپرسە گەندەڵەکان" تێکەڵکردووە بۆ ئەوەی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکانی عێراق "راستەوخۆ لە کێڵگەکان، بۆرییەکان و کۆگاکانی نەوتەوە بدزن". 

 

هەروەها ئاماژە بەوە دەکات، ئەو نەوتەی لە لایەن حکومەتەوە بۆ پیشەسازیی نێوخۆی وڵات دابیندەکرێت، وەک کارگەکانی قیر "کە زۆربەیان لە لایەن میلیشیاکان خۆیانەوە کۆنترۆڵ کراون"، لە لایەن ئەو دوو گرووپە چەکدارەوە "دەدزرێت" و بە "نایاسایی هەناردەی دەرەوە دەکرێت".

 

بە گوتەی نایتس، ئەو نەوتەی دەدزرێت، لە رێگەی تۆڕێک تانکەرەوە دەگوازرێتەوە بۆ بەندەرەکانی وەک خۆر زوبەیر. ئەو تانکەرانەش یان لە ژێر کۆنترۆڵی گرووپە چەکدارەکاندان، یانیش لە لایەن ئەوانەوە باجیان لێ وەردەگیرێت. لەو بەندەرانە، بە بەکارهێنانی "بەڵگەنامەی ساختە" و دەستێکەڵکردن لەگەڵ بەرپرسی بەندەرەکان، نەوتە نایاساییەکە لە کەشتییەکان باردەکرێت.  

 

راپۆرتەکە باس لەوە دەکات، سنوورە ئاوییەکانی عێراق بوونەتە "شوێنی ساخکردنەوە"ی نەوتی سزابەسەرداسەپێنراوی ئێران. گوایە نەوتی ئێران لە کەشتییەکانی ئێرانەوە وەردەگیرێت و دەخرێتە نێو کەشتییەکانی تۆڕە قاچاخچییەکانی عێراق بۆ ئەوەی لە بەرگی نەوتی عێراقیدا بۆ تاران ساخیبکەنەوە.

 

بە گوێرەی راپۆرتەکە، ئەو تۆڕە قاچاخچییانە پەیوەندییان بە کەسێکەوە هەیە بە ناوی سەلیم ئەحمەد سەعید، کە بازرگانێکی عێراقیی لەدایکبووی بەریتانیایە و پێشتر تۆمەتەکانی رەتکردوونەتەوە. 

 

راپۆرتەکە وێنەیەک لە گەندەڵییەکی رەگداکوتراو لەنێو حکومەتی فیدراڵیی عێراقدا پێشاندەدات و ژمارەیەک کەسایەتیی دیاری نێو وەزارەتی نەوتی عێراق، کۆمپانیای سۆمۆ، بەڕێوەبەرایەتیی بەندەرەکان تۆمەتباردەکات بەوەی کارئاسانی بۆ ئەو کارە نایاساییانە دەکەن. 

 

بە پشتبەستن بە راپۆرتی بنکۆڵکاری و داتای تانکەر و کەشتییەکان، راپۆرتەکە دەڵێت، تەنیا لە ئاداری 2024، بە بەهای 440 ملیۆن دۆلار نەوتی عێراق بە قاچاخ فرۆشراوە. دەشڵێت، ساخکردنەوەی نەوتی ئێران لە بەرگی نەوتی عێراقدا، ملیاران دۆلاری بۆ ئێران پەیداکردووە و یارمەتیدەر بووە لە کەمکردنەوەی گوشاری سزا ئابوورییەکان لەسەر ئەو وڵاتە.

 

نایتس پێوایە، ئەم سیستم و تۆڕانە، هەر ئەوە نییە کە پارە بۆ گرووپە چەکدارەکانی لایەنگری ئێران دابین دەکەن، بەڵکو راستەوخۆ سوود بە لایەنە حکومییەکانی ئێرانیش دەگەیێنن، وەک سوپای پاسداران و وەزارەتی بەرگری، چونکە لە رێگەی ئەو سیستم و تۆڕانەوە، ئەو قەرزە ئێرانییانەی لەسەر عێراق کەوتوون، بە کاش دەدەنەوە، لە کاتێکدا بە گوێرەی یاسای سزاکان، تەنیا دەبێت ئەو پارەیە بۆ کاروباری مرۆیی و بە شێوەی ناڕاستەوخۆ بە ئێران بدرێت، وەک کڕینی دەرمان و چارەسەر لەبری ئێران. 

 

راپۆرتەکە جۆرێکە لە هۆشداری بۆ حکومەتی عێراق، بە دیاریکراوی لە کاتێکدا کە ئەمریکا سزاکانی لەسەر ئێران قورسکردوونەتەوە. 

 

راپۆرتەکە پێشنیاز دەکات باشتر چاودێریی کەرتی وزەی عێراق، بەندەرەکان، هاتووچۆی تانکەر و کەشتییەکان و کۆمپانیا پەیوەندیدارەکان بکرێت. هەروەها داوا لە ئاژانس و کاربەدەستانی ئەمریکا دەکات، وەک "ناوەندێکی گەورەی پارەدارکردنی تیرۆر و بازادان بەسەر سزاکاندا" مامەڵە لەگەڵ عێراق بکەن. 

 

نایتس گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە "پێکگەیشتنی سامانی نەوتی عێراق، گەندەڵی نائاسایی و بە بارمتەگرتنی دەوڵەت لە لایەن ئەندامانی تۆڕی هەڕەشەی ئێرانەوە، دەکرێت هەر هەوڵێکی سیاسەتی ئەوپەڕی گوشار بۆ سەر ئێران بە شێوەیەکی کوشندە لەبارببات."

 

ئاداری ئەم ساڵ، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق پشتڕاستیکردەوە کە نەوتی ئێران بە بەکارهێنانی بەڵگەنامەی ساختەی عێراقی، دەفرۆشرێت، بەڵام رەتیکردەوە کەشتییەکان عێراقی بن، بەڵکو گوتی ئێرانین. 

 

وەزیرەکە لە هەڤپەیڤینێکدا بە عێراقییە نیووز، کەناڵی فەرمیی دەوڵەتی راگەیاند: "هەندێ کەشتیی نەوتهەڵگر لە لایەن هێزی دەریایی ئەمریکاوە لە کەنداو دەستیان بەسەردا گیراوە. ئەو کەشتییانە لیستی باری عێراقییان پێبووە. دەرکەوت ئەو کەشتییانە ئێرانین" و "بەڵگەنامەی ساختەیان پێبووە. چەند بازرگانێک ئەم کارە دەکەن." 

 

حەیان عەبدولغەنی گوتیشی: "بێگومان بەو پەڕی شەفافیەتەوە، بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکانمان روونکردەوە کە ئەمانە عێراقی نین و ئەوانیش دڵنیابوونەوە."