Haber Merkezi - BM operasyonlarının geleceği belirsiz, barışı koruma operasyonları, birçok ülkenin iş birliği ve insani taahhütlerinin başarılı bir tezahürü olmaktan çıkıp, uyumsuz çıkarlar arasında siyasallaşmış bir anlaşmazlığa dönüştü. Buna, giderek daha zor yönetilen çatışmalar da eklenince: Uluslararası hukuk alanında uzman gazeteci Andreas Karlsson, "Yeni dünya düzeninde mavi berelilere yer var mı?" diye soruyor.
23 Aralık 2023'te, Mali, Timbuktu'daki BM üssünden ayrılan son araçlarla birlikte''Minusma'' barışı koruma operasyonuna katılan kadınlı erkekli askerler de ayrıldı, birçoğu zaten çoktan ayrılmıştı. Bu konvoyun arkasında uçuşan kızıl toz bulutunun içindeki açık mavi bereli askerlerin, on yıllık görev süresinin son işaretiydi. Sözkonusu görevlendirmenin ani ve beklenmedik sonu, BM bayrağı altında barışı koruma operasyonlarının geleceği hakkında birtakım soruları gündeme getirecekti. Bazı yorumcular, bu görevlerin (veya sıklıkla adlandırıldığı şekliyle "misyonların") artık işe yaramadığını iddia edecek kadar ileri gittiler. Bazıları ise, barış ve istikrar için önemli görevler icra ettiklerini ancak operasyonların yetki ve tasarımının günümüz jeopolitik gerçekleriyle uyuşmadığını savundu.
Minusma'nın sonlandırılması, Mali'de iktidardaki askeri rejimin Haziran 2023'te görevin derhal sona erdirilmesi ve tüm personelin altı ay içinde ülkeyi terk etmesi yönündeki talebiyle gerçekleşti. Bu durum, örgütün barışı koruma operasyonlarına karar veren organ olan BM Güvenlik Konseyi'nin büyük bir bölümünü şaşırttı. Çünkü ev sahibi ülkenin desteği olmadan anlamlı bir barışı koruma imkanı yoktu, bu yüzden talep kabul edildi.
Mali'nin Minusma'nın sonlandırılması çağrısında bulunmasının birkaç olası nedeni var. Belirtilen gerekçe, operasyonun beklentileri karşılamamasıydı. Bu beklentilerin tam olarak ne olduğu söylenmedi, ancak BM misyonunun terörist olarak nitelendirilen isyancılara karşı mücadelesinde rejimin yanında yer almaması hayal kırıklığı olarak yorumlandı.
Wagner Grubu
Geri çekilme, ev sahibi ülke ile BM gücü arasındaki ilişkilerin giderek kötüleştiği uzun bir dönemin ardından gerçekleşmişti. Uçuşa yasak bölgeler, Minusma'nın manevra alanını kısıtlamıştı. Bu durum, operasyonun yetki alanına uymadığı imajını güçlendirmişti. Minusma'nın başkanı El-Ghassim Wane, geri çekilmeyle ilgili olarak yetki alanı ve gerçekte elde edilenler arasında bir uçurum olduğunu belirtmişti.
Aynı zamanda, Rusya'nın arka planda Mali'ye baskı uyguladığına dair yaygın bir görüş de mevcut. Rus paramiliter Wagner Grubu'nun Mali'de önemli faaliyetleri vardı ve sicilleri kabarıktı, ayrıca Mart 2022'de Moura'da meydana gelen kapsamlı bir katliama katıldıklarından şüpheleniliyordu. Mali'nin talebinin sunulduğu Güvenlik Konseyi toplantısından kısa bir süre önce, katliamla ilgili bir BM raporu yayınlandı. Minusma'nın durdurulması, Kongo-Kinşasa'daki BM misyonu MONUSCO'nun küçültülmesi ve Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki eleştirilen MINUSCA operasyonu, barışı koruma operasyonlarının gerekliliği hakkındaki tartışmaları alevlendirdi. Onlarca yıl süren ve somut sonuçlarının görülmediği operasyonlarda; insanlar kendileri için herhangi bir fark olup olmadığını sorgulamaya başladı. MINUSCA kapsamındakiler de dahil olmak üzere BM personelinin cinsel istismar ve diğer uygunsuz davranışlardan suçlu bulunduğu yönündeki ard arda suçlamalar, soruları körükledi.
Yeni Dünya
ABD'deki Georgetown Üniversitesi'nden siyaset bilimci Lise Morje Howard, Barışı Korumada Güç adlı kitabında, BM'nin barışı koruma operasyonlarının genelde olumlu bir etki yarattığına dair hiçbir şüphe olmadığını belirtiyor. Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana, operasyonların üçte ikisinin başarılı sayılması gerektiğini, çünkü iç savaşları önemli ölçüde sınırladıklarını, barış anlaşmalarına saygı duyulma olasılığını artırdıklarını ve şiddetli çatışmalardan sonra barış dönemlerini uzattıklarını yazıyor. Ancak kitap 2019'da yayınlandığında bile Howard, jeopolitik manzaranın değiştiğine dikkat çekti. BM barışı koruma operasyonlarının da muhtemelen bununla birlikte değişmesi gerekeceğini yazdı.
Minusma ve Monusco gibi isimlerin karşılaştığı zorluklar bu tabloyu pekiştiriyor ve barışı koruma operasyonlarının fiziksel ve politik gerçekliğinin nasıl kökten değiştiğini gösteriyor. Çatışmalar daha karmaşık hale geldi: Birden fazla ve tanımlanması zor taraflar arasında yürütülüyor ve genellikle terörizm ve vekalet savaşı -aracılar aracılığıyla savaş- unsurları içeriyor. Buna, siyasi ve dini aşırılığın yanı sıra, genellikle çatışmaların yaşandığı devletlerde ve bölgelerde gelişen etkili uluslararası suç örgütlerinin yükselişi de ekleniyor. Arka planda ise, büyük güçlerin çıkarlarının nadiren çakıştığı ve çatışmaları hakkında renk vermeme iradelerinin yüksek olduğu kutuplaşmış bir dünya düzeni var. Bu durum, barışı koruma operasyonları konusunda anlaşma, personel istihdam etme ve finansmanı daha da zorlaştırdı.
Savaş, savaşı doğurur
Güney Afrikalı barış ve çatışma araştırmacısı Cedric de Coning, bir makalesinde Howard'ın ele aldığı tarihi ve başarılı BM operasyonlarının çoğu ile günümüzün Afrika örneği arasında önemli bir fark olduğunu, mevcut bir barış anlaşmasına dayanmayan operasyonlar için kullanılan bir terim olan istikrar yetkisi altındaki faaliyetlerden söz ediyor.
Bu misyonların zorluğunu, "destekleyebilecekleri ve koruyabilecekleri uygulanabilir bir siyasi projenin eksikliği: çatışmanın ana taraflarının kendilerini adadıkları bir ateşkes anlaşması, bir barış antlaşması veya bir barış süreci - ya da böyle bir barış sürecine yönelik net ve gerçekçi bir siyasi yol haritası" olarak tanımlıyor.
Basitçe söylemek gerekirse: Bir barışı koruma operasyonunun başarılı olması için, korunması gereken bir barış olmalı.
Peki BM barışı koruma operasyonlarının geleceği ne olacak? Öncelikle, çoğu uzmana göre, ihtiyacın azalacağına inanmak için hiçbir neden yok. Dünyadaki büyük iç savaşların sayısı 1990'larda azaldı, ancak o zamandan beri tekrar 'istikrarlı' bir tırmanış şeklinde arttı. Ayrıca, savaşların, barış anlaşmalarıyla bile kırılması zor bir kısır döngü yaratma anlamında, savaşları doğurma eğilimi de açık.
Aksine, araştırmalar, sona ermiş gibi görünen çatışmaların çoğunun beş yıl içinde tekrar alevlendiğini gösteriyor. Bu durum, barışın ne zaman sağlandığını tanımlamayı zorlaştırıyor ve sonuç olarak BM barışı koruma operasyonları giderek daha uzun ömürlü hale geliyor. Son 35 yılda, operasyonların ortalama süresi birkaç yıldan on yılın üzerine çıkmış durmda.
Yeni teknoloji ve yeni tehdit olarak iklim
Ufukta hesaba katılması gereken yeni tehditler de var. Birleşmiş Milletler Üniversitesi'nden Adam Day;yeni teknolojinin yayılmasının şiddetli çatışmalarda hesaba katılması gereken bir aktör haline gelmeyi kolaylaştırdığına dikkat çekiyor. Bu, sosyal medya ve diğer ağlar aracılığıyla kaynakların işe alınması ve aktarılmasının kolaylaştırılması ve teknolojinin kendisinin siber saldırılar yoluyla bir silah işlevi görebilmesi anlamına gelebilir, diyor. Ayrıca, iklim değişikliğinin dünya çapında öngörülmesi zor yeni riskler yarattığını da yazıyor. Aynı durum, nüfus artışı ve kentleşme biçimindeki demografik zorluklar için de geçerli. Zaten savunmasız olan bölgelerin, bu iki zorluğun en büyük etkilerini yaşaması alışılmadık bir durum değil.
Adam Day, "Gelecekteki barışı koruma operasyonlarının, şiddetli çatışmaların gelişimini anlama ve etkileme konusunda başarılı olmaları için muhtemelen iklim bilimcileri, ekonomistleri, şehir plancılarını ve sosyal medya uzmanlarını dahil etmeleri gerekecek" diye yazıyor. Ayrıca, parçalanmış dünya düzeninin, BM barışı koruma operasyonlarının, eğer yürütülebiliyorsa, tarihsel olarak alışkın olduğumuzdan farklı olacağı anlamına geleceğine inanıyor.
Barış araştırmacısı Cedric de Coning de aynı fikirde ve önümüzdeki yıllarda, BM Güvenlik Konseyi'nin üzerinde anlaşabileceği ve fon sağlayabileceği daha sınırlı yetkilere sahip, önemli ölçüde daha küçük operasyonlara doğru ilerleyen bir gelişmeyi özetliyor. Bu, en azından kısa vadede, nispeten tartışmasız bağlamlarda küçük operasyonlara işaret etmekte. Yani, bu da: Çatışmalar sona erse bile, örneğin Ukrayna ve Gazze' de görev almalarını muhtemelen ortadan kaldıracaktır.
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın