لێرە بەدواوە، حەشد و حیزبوڵڵا لەبەردەم دووڕیانێکی هات و نەهاتدان: وازهێنان لە چەک بۆ ئەوەی بتوانن لە رووبەری سیاسیدا خزمەت بە پێکهاتەی شیعە لە عێراق و لوبنان دا بکەن، یان بەردەوامبوون لەسەر چەکێک کە هیچ مانایەکی نەماوە جگە لە مانای هەنگاونان بەرەو خۆکوژییەکی تراژیدی کە لە کۆتاییدا نەک هەر خۆیان، بەڵکو دەکرێت پێکهاتەکەشیان باجە قورسەکەی بدات.
پەیوەندیی نێوان ئێران و میزۆپۆتامیا کە دواتر دەبێت بە عێراق، چەندین سەدە تێدەپەڕێنێت و ناکرێت بە تەنیا لە کۆماری ئیسلامیی ئێراندا کورت بکرێتەوە. لەبیرمان نەچێت ساسانییەکان یەکەم پایتەختی خۆیان لە میزۆپۆتامیا و شاری تێسیفۆن کە تەنیا 30 کیلۆمەتر لە بەغدای ئێستاوە دوورە
لەنێو ئەو هاوکێشە ئاڵۆزەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، هەموو گریمانەکان بە کراوەیی دەمێننەوە، بە گریمانەی ئاشتییەکی سەرتاسەری کە جێگەی ئێران و ئیسرائیلیشی تێدا ببێتەوە، بەڵام لە راستیدا، لە ئێستا و ئێرەدا، هەموو ئاماژەکان بەرەو ئەوەمان دەبەن کە هیچ گەرەنتییەک لە ئارادا نییە بۆ ئەوەی دیپلۆماتەکانی ئیدارەکەی جۆ بایدن سەرکەوتووبن لە سەپاندنی ئاشتی بەسەر رکابەرەکاندا
وەڵامی ئێران لە بەرامبەر بەزاندنی کۆی ئەم هێڵە سوورانە گومان لای کەس دروست ناکات. لە ئێستاوە تەلئەڤیڤ رووبەری ئاسمانی باکووری ئیسرائیلی داخستووە و هیچ جووڵەیەکی تیادا ئەنجام نادرێت، بەڵام تاکەی ئەم رووبەرە بە داخراوی دەمێنێتەوە؟ راستییەکەی نەتەنیاهوو ناتوانێت وەڵامی ئەم پرسیارە بداتەوە و جۆ بایدنیش. تاکە کەسێک کە دەتوانێت رووناکی بخاتە سەر وەڵامی ئەم پرسیارە، رابەری کۆماری ئیسلامییە و بەس.
سەردانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ نەمسایەک کە زۆر بە چڕی سێبەری راستی رادیکاڵی بەسەرەوەیە، لەو ساتەوەختە هەستیارەدایە کە ئەورووپای پاش هەڵبژاردنەکان پێداچوونەوە بە خۆیدا دەکات، پرسیار لە خۆی دەکات، رەخنە لە خۆی دەگرێت. لە ساتەوەختی گومانە گەورەکاندایە، گومان لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ رووسیای پووتین و جەنگی ئۆکراینادا، گومان لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپدا بۆ کۆشکی سپی، گومان لە چۆنیەتی داڕشتنەوەی مامەڵەکردن لەگەڵ جەنگی غەززەدا. لەم ساتەوەختە هەستیارەدا، دیپلۆماسیەتی هەرێمی کوردستان، پێویستی بە هەمان پرۆسێسی پێداچوونەوە و پرسیار لەسەر سیستمی ئامادەبوون و رەخنەگرتن لە خود هەیە، بۆئەوەی بتوانێت ستراتیژیەتێکی نوێی کارا بۆ دروستکردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ دۆخی ئێستا و ئێرەی ئەورووپای پاش هەڵبژاردنەکاندا بینا بکات.
لە دۆخێکی وادا کە سەرۆک ماکرۆن مافی ئەوەی نییە تا ساڵی داهاتوو داوای هەڵبژاردنێکی دیکەی پێشوەخت بکات، تاکە بژارە دەبێت بە دروستکردنی حکومەتێکی تەکنۆکرات بۆ ئیدارەکردنی فەرەنسا. واتە ساڵێک لە چاوەڕوانیدا، ساڵێک بۆ دروستکردنەوەی بلۆکەکان و بنکە جەماوەرییەکان و بیناکردنی قەناعەت و پرۆگرام و هاوپەیمانی نوێ. رەنگە ئەمە بۆ رێکخستنەوەی هێزە سیاسییەکانی فەرەنسا باش بێت، بەڵام هیچ بۆ پرسی سەقامگیری فەرەنسا و یەکێتیی ئەورووپا باش نییە، بەتایبەتی لە ساتەوەختێکدا کە جەنگێکی گەورە لەسەر خاکی ئەورووپادا، لەنێوان رووسیا و ئۆکراینادا بەڕێوەیە، لە ئەمریکا گریمانەی گەڕانەوەی ترەمپێکی دژە ئەورووپا زۆر بەهێزە، لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا مەترسی تەقینەوەیەکی فراوان لە ئارادایە.
دەرەنجامی هەڵبژاردنەکانی یەکێتیی ئەورووپا، گورزی سەخت و کاریگەر بوون لە پێگە و هەژموونی سەرۆکایەتیی فەرەنسا و ئەڵمانیا لەنێو یەکێتیی ئەورووپایەکدا کە دوو ماکینە سەرەکی و بەهێزەکەی بوون. تۆخبوونەوەی ئامادەیی ناسیۆنالیزمی تووندڕەوە لەنێو یەکێتییەکی ئەورووپادا کە لە ناخەوە باوەڕیان پێی نییە و کار بۆ هەڵوەشانەوەی دەکەن، ئەورووپا بەرەو نادڵنیاییەکی فراوان دەبات
گریمانەی بەزاندنی هێڵە سوورە مێژووییەکە چیدیکە تابوو نییە و، دەکرێت چاوەڕوانی دروستبوونی جۆرێک لە هاوپەیمانی لەنێوانیاندا بکەین. هاوپەیمانیێک کە هەدوولا ناچار بە رێککەوتن لەنیوەی رێگە بکات و هەردوولا ناچار بە وازهێنان لە بەشێک لە درووشم و بنەما و داواکارییەکانیان بکات.
سەرۆککۆمار بە شێوەیەکی تراژدی گیانی لەدەستدا، بەڵام ئێرانی دەوڵەت، هەوڵدەدات بەشێوەیەکی فراوان وەبەرهێنانی سیمبوولیی لەسەر بکات و بیکاتە میکانیزمێکی زیاتر بۆ دەرچوونی کاتی لە قەیرانەکانی.
راستە هەولێر تائێستاش بۆنی درۆن و مووشەکی بالیستکی بەغدای لێدێت، بەڵام ئەوەش راستە کە، لەپێناو بەرژەوەندییە باڵاکانی گەلی کوردستان، دیپلۆماسیەتی کوردی دەبێت ئامادەبێت دەستبخاتە نێو دەستی خودی شەیتانیشەوە، لەنێو شەقامەکانی بەغدا پیاسەی لەگەڵدا بکات و ئێوارانیش تا درەنگ لەسەر یەک سفرە کۆببنەوە، بۆ ئەوەی جارێکی دیکە دەرفەتی ئەوەی پێنەدات، لێی هەڵگەڕێتەوە و لەپشتەوە خەنجەری لێبدات.
ناسیۆنالیزمی کوردی دەبێت بەڕوونی لەو پەیامانە تێبگات کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەردەوام بۆی دەنێرن. ئەوان بەڕوونی دەڵێن 'ئێمە، پشتیوانیی تۆ ـیێکی بەهێز دەکەین، بەڵام لەنێو عێراقێکی یەکگرتوودا.' ئەم پەیامە تەنیا چیرۆکێکی دیپلۆماسی نییە کە بۆ کوردی بگێڕنەوە، نەخێر، رۆژئاوا لە هەموو ئاستەکاندا پێویستی بە کوردە، بەڵام لەنێو عێراقدا و لەم چوارچێوەیەشدا پشتیوانی دەکات.
عادل باخەوان دەنووسێت، "ئەگەر سوودانی لە واشنتن سەرکەوتووبێت، کۆی عێراقیەکانیش، مەبەستم هاووڵاتییانە نەک دەستەبژێرەکان، دەکرێت لە پلەی دووەمدا لێی سودمەند بن. بەپێچەوانەشەوە، تەقینەوەی ئەڵغامەکان لەژێر پێی سوودانیدا، دەکرێت سەرەتای زنجیرەیەکی دوورودرێژ لە تەقینەوەی خراپتر بن بۆ کۆی عێراقیەکان".
دوێنێ، 31ی مارس، دوا هەڵبژاردن لە مێژووی سەرۆککۆماری تورکیادا، رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەنجامدرا. گەر پەشیمان نەبێتەوە، هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی دوێنێ، بە گفتی خۆی، ئیتر دوا هەڵبژاردنی مێژووی سیاسی ئەوە و دوای زیاتر لە 20 ساڵ لە دەسەڵاتدا، سەرۆککۆمار بە شکستێکی مێژوویی خۆی و حیزبەکەیەوە، پاش چوار ساڵی دیکە، دەسەڵات بەجێدەهێڵێت و ماڵئاوایی لە کێڵگەی سیاسی دەکات.
لە هەلومەرجێکی ئاوادا، چیتر واشنتۆن میسداقیەتی ئەوەی نییە کە خۆی بە چەتری کۆکەرەوەی ئیسرائیلیەکان و فەلەستینیەکان بزانێت و باس لە چارەسەری دوو دەوڵەت بۆ فەلەستینیەکان و ئیسرائیلیەکان بکات. چیتر دۆستەکانی ئەمریکا، لە سعودیەکانەوە بیگرە تا دەگاتە میسریەکان، ناتوانن متمانە بە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بکەن و ناچارن بەوەی کە رێگای دیکە بۆ پاراستنی خۆیان بدۆزنەوە. ئەمە دەکرێت زەنگێکی وریاکردنەوەش بێت بۆ باشوور و رۆژئاوای کوردستان کە رەنگە کاتی ئەوە هاتبێت پیاداچوونەوەی فراوان بۆ پەیوەندییەکانیان لەگەڵ وڵاتە یەگرتووەکانی ئەمریکادا بکەن، پێش ئەوەی کە کەشتییەکە قەراخی دەریا بەجێبێڵێت!
فائیق زێدان، سەرۆکی ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراق، هەرگیز وەک ئێستا توڕە و ناڕازی نەبووە لە جاسم محەممەد عەبوود حەمادی و، بەپێی زانیارییە وردەکانی من و لە پشت پەردەکانەوە، ململانێیەکی زۆر تووند لەنێوان ئەم دوو ئەکتەرە باڵایەی سیستمدا هەیە و هەریەکێکیان سەرقاڵی بەکارهێنانی هەموو کارتەکانی فشارە بۆ دوورخستنەوەی ئەوی دیکە.
بزووتنەوەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی، لە چەپی چەپەوە بۆ راستی راست، دەبێت زۆر بە قوڵی و بەوردی ئەم دیاردە کۆمەڵایەتییە ترسناکە بخوێننەوە و، بە پرۆژەی ستراتیژی و پراکتیکییەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکەن.
یەکێک لەو سیناریۆیانەی لە بەغدا و لە چەند پایتەختێکی جیهانیشدا قسەی لەسەر دەکرێت، بریتییە لە پشتیوانیکردن لە هاوپەیمانییەکی فراوانی پاش هەڵبژاردن... نێچیرڤان بارزانی بۆ سەرۆکایەتیی کۆمار، سوودانی بۆ سەرۆکایەتیی حکومەت، حەلبووسی بۆ سەرۆکایەتیی پەرلەمان. لە هەرێمی کوردستانیش، قوباد تاڵەبانی بۆ سەرۆکایەتیی هەرێم، مەسرور بارزانی بۆ سەرۆکایەتیی حکومەت، پارتییەکیش بۆ سەرۆکایەتیی پەرلەمان.
سوودانی و کامالا هاریس دووجار یەکتریان لە میونخ بینیوە و هەردوو جارەکەش لەسەر داوا و تەنانەت پێداگرییەکی زۆری کامالا هاریس بووە. ئەم دوو جارەش یەکێکیان درا بە راگەیاندنەکان و ئەویتریان لە پشتی کەوالیسەکانەوە مایەوە. بەپێی زانیارییەکانی من، سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق زۆر خۆشحاڵ نەبووە بەم دیدارانە و نەیویستووە لە رێگای بینینی کامالا هاریسەوە خۆی بکات بە ئامانجی یەکەمی رەخنەلێگرتن لەلایەن میلیشیاکانەوە. راستییەکەی ئەمە بابەتێکی گرنگە بۆ هەرێمی کوردستان، چونکە کامالا هاریس جێگری سەرۆکی ئەمریکایە و نوێنەرایەتیی راستەوخۆی کۆشکی سیپی دەکات و قسەی ئەو واتە قسەی سەرۆکی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.
لە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، مافی چارەی خۆنووسین دەکرێت چەکێکی یاسایی نێودەوڵەتی بەهێز بێت بەدەست دیپلۆماسییەتی کوردییەوە. مەرج نییە لەم جەنگەدا ئەو چەکە بەکاربێنێت، بەڵام تەبەنیکردنی وەک چەکێکی بەهێزی یاسایی نێودەوڵەتی و سازدانی دیپلۆماسیەتی کوردی بەدەوری ئەم چەکەدا و دواتر بەرهەمهێنانی گوتارێی عەقڵانی لەسەر ئەم مافە نێودەوڵەتییە بۆ قسەکردن لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بایەخێکی ئێجگار گرنگی هەیە. هەر هیچ نەبێت لەسەر ئاستی عێراق، برادەرانی بەغدا تێدەگەن لەوەی بوونی کورد لەنێو عێراق پەیوەندی بە بوونی کەمینەیەکەوە نییە،
لە چەند هەفتەی رابردوودا و لە چەند رووداو و شوێن و کاتی جیاوازدا، خوێنی کورد و شیعە دیسان بەسەر خاکی عێراق و هەرێمی کوردستاندا رژانەوە. رژانی خوێنی ئەمجارەی کورد و شیعە جیاوازە لەو خوێنانەی کە بە درێژایی سەدەی رابردوو، لە هەمان سەرزەمیندا رژان. ئەمجارە خوێنی کورد پەیوەندی بە حیکایەتی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و خوێنی شیعەش پەیوەندی بە حیکایەتی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە هەیە.
حیزبەکانی کوردستان دەبێت بە وردی و بە قوڵی لەوەتێبگەن کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ هەرێمی کوردستان دا مامەڵە دەکات نەک لەگەڵ حیزب و لەوەش زیاتر، داهاتووی کۆی حیزبەکانیش بە داهاتووی هەرێمی کوردستانەوە بەستراوەتەوە
هەموو ئەو ئاماژانەی لە عێراقەوە دێن، نەک هەر ناوەندەکانی دەسەڵاتی سیستمی جیهانی، بەڵکو هاووڵاتیی ئاسایی عێراقیش لە کۆی پارێزگەکاندا بەبێ جیاوازی رووبەڕووی رەشبینی و بێئومێدی دەکەنەوە، بەڕادەیەک ترس لە تەقینەوەیەکی یەکجار گەورە لەم وڵاتەدا، بەهێزترین گریمانەیان بێت
زیاتر لە هەفتەیەکە دیسانەوە حیکایەتی دەرکردنی ئەمریکا لە عێراق هاتووەتەوە سەر شانۆکان و هەر لە واشنتۆنەوە تا دەگاتە پاریس، هەر لە بەیرووتەوە تا دەگاتە بەغدا... با ئێمە بەشێوەیەکی بابەتییانە و دوور لە هەست و سۆز، پرسیار لە خۆمان بکەین: ئایا بەڕاستی عێراق وەک دەوڵەت لە هەلومەرجێکی بابەتی وا دایە کە پەنجە راوەشێنێت و هەڕەشە بکات و بتوانێت بە گەورەترین زلهێزی جیهان بڵێت بۆ دەرەوە؟
ساڵی 2023 بە کۆمەڵێک خەونی گەورەی رۆژهەڵاتێکی نێوەڕاستی ئارام و سەقامگیر و پڕ لە گەشەی ئابوری دەستیپێکرد، بەڵام بە جەنگ و هەڵوەشانەوە و بە تیرۆر و ئاگرباران کۆتایی پێدێت. بەپێی هەموو ئەو داتایانەش کە لەبەردەستدان، سەرەتاکانی ساڵی داهاتووش خراپتردەبن
هەرچەندە درەنگە! بەڵام ئەگەر یەکێتیی ئەوروپا بەخێرایی بە سیاسەتی سەربازی، ئابووری، دیپلۆماسی و تەنانەت بە پەیڕەو و پرۆگرامی ناوخۆی یەکێتییەکەدا نەچێتەوە، هیچ دوور نییە لە ساڵانی داهاتوودا، هەموو شتێک لەدەستنەدات و لەکۆتاییدا تەنها وەک ئەکتەرێکی ناکارای نێو پەراوێزەکان بمێنێتەوە.
سەرەتا لە ئەبوزەبی و پاشان لە ریاز، ڤلادیمیر پووتین وەک پاشای هەموو پاشاکان پێشوازی لێکرا. تیمەکانی پڕۆتۆکۆڵی ئیمارات و سعودیە، تەواوی ئەو نۆرم و رێکخستن و بەهایانەیان سازدابوو کە تائێستا لە سیستمی پڕۆتۆکۆڵی جیهانی دا بۆ کەسایەتییە هەرە گەورەکانی جیهان تەرخانکراون.
جارێکی دیکە، رووداوەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەمانبەنەوە سەر ئەو هاوپەیمانییە نافەرمییەی کە لەنێوان ئەمریکا و ئێراندا، لەسەر ئیدارەکردنی دۆسیە جیاوازەکانی ناوچەکەدا هەیە. ئەم دوو زلهێزە جیهانی و هەرێمایەتییە، دوور لە تەواوی پرنسیپە ئایدۆلۆژییەکانیان و دوور لە سیستمی بەها و نۆرمە ئەخلاقییە نێوخۆییەکانیان و تەنها و تەنها لە چوارچێوەی ئاسایش و بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی خۆیاندا، کۆدەنگن لەوەی کە پێکەوە کارکردنیان بۆ ئیدارەکردنی گرژی، لێکدژی، بەریەکەوتن و ئاڵنگکاریەکانی رۆژهەڵات، باشترین بژاردەیە بۆ واشنتن و تاران.
خودی مەسیحی نوێی سوننەکان بەرپرسیارە لە لەخاچدانی خۆی، چونکە ئەو ستراتیژیەتەی کە پاش هەڵبژاردنەکانی 2021 بەکاری هێنا، زۆر هەڵەبوو. بەپێی زانیارییەکانی من، حەنانەی موقتەدا سەدر پێی وایە کە حەلبووسی یەکێکە لە بەرپرسیارە گەورەکانی شکستی هاوپەیمانیی سێ قۆڵی نێوان (سەدر-بارزانی-حەلبووسی)، چونکە هەرگیز ئامادەنەبوو وەک سەرۆکی پەرلەمان هەموو کارتەکانی بەکاربهێنێت بۆ گرێدانی یەکەم کۆبوونەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی سەرۆککۆمارەکەی هاوپەیمانیی سێ قۆڵی.
تائەوکاتەی سەرۆک بایدن بەدەستێکی لەرزۆکەوە ئیدارەی قەیرانەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بکات، بەدڵنیاییەوە ئەمریکا یەک لەدوای یەک دۆستەکانی لەدەستدەدات و بلینکنەکانیشی دەبێت بە هێلەکی گوللـەنەبڕەوە سەردانی پایتەختەکان بکەن. لە دۆخێکی ئاواشدا کەس نابێت تووشی شۆک ببێت بە فراوانبوون و بەهێزبوونی هەژموونی بەرەی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە کۆی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا.
ئێستا کۆی زلهێزە هەرێمایەتی و جیهانییەکان، سەرلەنوێ ستراتیژیەت و سیاسەتی خۆیان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا بینادەکەنەوە. لە ساتەوەختێکی ئاوادایە کە جەنابی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، سەردانی پاریس دەکات و لەگەڵ سەرۆککۆماری فەرەنسادا کۆدەبێتەوە. پرسەکان زۆر زۆرن، بەڵام پرسی هەموو پرسەکان بریتییە لەمەی خوارەوە: چۆن هەرێمی کوردستان بپارێزرێت لەو ئاگرەی کە دەکرێت رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بسووتێنێت!
لێرە بەدواوە حکومەتەکەی ئیتار و سەدر لەبەردەم سێ سیناریۆدان کە یەک لە یەک تراژیدیترن بۆ عێراقی دەوڵەت، عێراقی کۆمەڵگە و عێراقی خاک.
ناوچەیەکی خۆڵەمێشی هەیە، کە هەمیشە کۆماری ئیسلامیی ئێران پارێزگاری لێدەکات. لەنێو ئەم ناوچەیەشدا کە لێوانلێوە لە هاوکێشەی ئاڵۆز، مۆتەکەیەکی دیکە لەسەر سنگی سیاسی ئێرانە: نابێت دۆخەکە بە ڕادەیەک تێکبچێت، کە مەترسی لەسەر هەژموونی تاران لە عێراق، لوبنان، سووریا و یەمەن دروستببێت! نابێت دۆخەکە بگاتە ئاستێک، کە کۆماری ئیسلامیی ئێران نەتوانێت چیتر کۆنترۆڵی بکات و لە دوا وەرزدا، بە شکستی کۆماری ئیسلامی کۆتاییپێبێت! داگیرساندنی ئاگرەکەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، نابێت بە سووتانی مێزەری ئایەتوڵڵاکانی ئێران کۆتاییپێبێت.
سەر لەبەیانی 7 ی ئۆکتۆبەر و بۆ یەکەمجار لە مێژووی ئیسرائیلدا و بە میتۆدێکی بێپێشینە، لە ئاسمان، زەمین و دەریاوە، حەماس پەلاماری ئیسرائیلیدا و تا ساتەوەختی ئامادەکردنی ئەم گوتارە، ژمارەی کوژراوەکانی ئیسرائیل گەیشتوەتە هەزار و چوارسەد و پەنجا کەس و سەد و پەنجا ئیسرائیلیش بە بارمتە گیراون.
راژیدیای ئیدارەکەی بایدن لەوەدایە کە زیاتر لە دوو ساڵە دەیەوێت لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کێشەکانی هەڵبێت و خۆی یەکلاییبکاتەوە بۆ ئیدارەکردنی قەیرانەکانی لەگەڵ چیندا. ئێستا کە دێتەوە بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، متمانەی خۆی لەدەستداوە. سعودییەکان کە هاوپەیمانی هەمیشەییان بوون بە گومانەوە لێیان دەڕوانن. میسری مارشال سیسی خراپترین پەیوەندی لەگەڵ بایدن و ئیدارەکەیدا هەیە. تورکیای ئەردۆغان بە چاویلکەی رەشەوە نەبێت ئەمریکای بایدن نابینێت و ناکۆکییەکانیان رۆژ لەدوای رۆژ فراوانتر دەبن، واتە جۆ بادین بۆ رۆژهەڵاتێکی نێوەڕاست دەگەڕێتەوە کە یەکدیان تەڵاقداوە و ئەمەش بەهیچ شێوەیەک کارئاسانی بۆ ناکات.
لە سەرەتای مانگی سێپتەمبەرەوە تاوەکو ئەمڕۆ، پێنج بابەتی سەرەکی بەشداریی راستەوخۆیان کرد لەوەی کە جارێکی دیکە و لە چەند ئاستێکی جیاوازدا، پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگەڕێتەوە بۆ سەر شانۆی نێودەوڵەتی و بەشێوەیەکی رێژەیی و لە هەندێک پەراوێزی گرنگدا قسەی لەسەر بکرێت و میدیا جیهانییەکانیش جارێکی دیکە وەکو رووداوی رۆژ مامەڵەی لەگەڵدا بکەن.
لە وڵاتێکی وەک عێراقدا کە نەوت بەرەو تەواوبوون دەڕوات کە کشتوکاڵ بەرەو تەواوبوون دەڕوات کە ساڵانە 100 کیلۆمەتری دەبێت بە بیابانی وشک و رەق و تەق کە سەرچاوەکانی ژیانی تیادا نامێنێت، لە هەمانکاتدا رێژەی دانیشتووانی لە ساڵی 2050دا دەگاتە 80 ملیۆن کەس، بەدڵنیاییەوە نەک هەر تەقینەوەی کۆمەڵایەتی، بەڵکو ئەگەر بەخێرایی ستراتیژیەتی دوور مەودای چارەسەری بۆ دانەنرێت، دەبێت خۆمان ئامادەبکەین بۆ جەنگی هەمووان دژ بە هەمووان، جەنگێک کە لە هەشت هەزار ساڵی رابردوودا، لە سۆمەرییەکانەوە تا ئێستا وێنەی نەبووبێت.
بەبێ بنکە جەماوەرییە سووننیە فراوان و گەورەکە، داعش هیچ نییە تەنها مایکرۆ گرووپێکی تیرۆریستی نەبێت، بەڵام بەم بنکە جەماوەرییە فراوان و گەورەیەوە، داعش دەبێتە هێزێک کە دەتوانێت ئاراستەی رووداوەکان بکات. لە دۆخێکی ئاوادا، زۆر هەڵەن ئەوانەی پێیانوایە سبەینێ رۆژێکی نوێی بێ داعشە.
راستیەک هەیە کە عێراق، سعودیە نییە، ئیسرائیل و میسر و تەنانەت سووریاش نییە. هەموو شتەکان لە عێراقدا ئاڵۆزن. عێراق قوڕاوێکی یەکجار گەورەیە، هەر کەس و لایەن و دەوڵەتێک پێی تێخست، تیایدا دەچەقێت، با ئەو کەس و لایەن و دەوڵەتەش، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بێت، کە گەورەترین زلهێزی بێڕکابەرە.
بە درێژایی هەفتەی رابردوو، عێراق هاتەوە نێو پەراوێزەکانی دەرکەوتنی میدیاکانی جیهان و پەراوێزەکانی گفتوگۆی ناوەندەکانی بڕیاری جیهانی. دەڵێم پەراوێزەکان، چونکە ماوەیەکی کەم نییە کە چیدی عێراق چەقی بایەخی میدیایی و ناوەندەکانی بڕیار نییە و تەنها لە پەراوێزەکاندا و بە شێوەی وەرزی و لە کاتی قەیرانەکاندا رووبەری دەرکەوتنی پێدەدرێت
عەقڵی ساردی دەوڵەتی ئێرانی تەواو وشیارە بەوەی نابێت، بەلای کەمەوە لەسەر ئاستی رێککەوتنە تیۆرییەکان، گرفت بۆ حکومەتەکەی ئیتار دروستبکات، بەپێچەوانەوە دەبێت ئەو وەهمە لای وڵاتانی سیستمی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی دروستبکات، کە عێراق وڵاتێکی سەربەخۆیە و دەتوانن مامەڵەی لەگەڵدا بکەن
ئەم یاخیبوونەی ئێستا تەنیا گوزارشت نییە لە قەیرانێکی کۆمەڵایەتی و ئابووری، بەڵکو گوزارشتیشە لە قەیرانی سیستمی دیموکراسی کە ناتوانێت پانتاییەک بۆ ئەم تایپە لە تووڕەبوون و یاخیبوونی نەوەی نوێ دروستبکات. قەیرانی سیستمی دیموکراسیە کە ناتوانێت ئەو هەستە لای چەندین کاتیگۆری لە گەنج دروستبکات کە ئەوان منداڵی نیشتمان و نەتەوە و جمهووریەتن و خاوەنی رێز و ماف و پێگەی خۆیانن و دەتوانن بەدەستی خۆیان نوێنەرایەتیی سیاسیی خۆیان دەستنیشان بکەن و تەنانەت دەتوانن لە پێگە گەورەکانی دەوڵەتدا خۆیان ببیننەوە.
لە بەغدای ئەم ساتەوەختەدا، هەموو ئەوەی کە بە رۆژ رێککەوتنی لەسەردەکەی، دەکرێت زۆر بەئاسانی لە شەودا هەڵبوەشێنرێنەوە و پێچەوانەکەشی راستە.
لە پێنج ساڵی داهاتوودا، ئیدی سیاسەتی ورووژاندن و بریندارکردن و پەلاماردنی دەوڵەتەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست کۆتاییپێدێت و، دەبێت بە پێنج ساڵی بیناکردنەوەی پرد لەگەڵ هەمان ئەو دەوڵەتانەدا و ئەم پردانەش بەدڵنیاییەوە بەسەر پشتی بزووتنەوەکانی ئیسلامیزدا دەڕۆن و درێژدەکرێنەوە.
سەدەیەک لەمەوپێش، لەبەرئەوەی کورد لە پەراوێزی مێژوودا بوو، لۆرد کورزنی بەریتانی و عیسمەت پاشای تورک، دەستنیشانی بوونیان لەنێو مێژوودا کرد. ئەمڕۆش، سەد ساڵ دواتر، لەبەرئەوەی کورد بەدەستی خۆی پێگەی خۆی لەنێو پەیوەندییەکانی هێزدا لاوازکردووە، هیچ دوورنییە کە نوێنەرێکی عەسائیبی ئەهلی حەق و کەتائیبی حیزبوڵڵا، لە بەغدا، سەرلەنوێ دەستنشانی بوونی لەنێو مێژوودا بکەنەوە.
