لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تەلەڤزیۆنی رووداو، شاهۆ ئەمین لێی پرسیم: "بۆچی نرخی بەنزین گرانە؟". ئەودەم هێشتا بەنزین نەببوو بە 500 دینار بۆ هەر لیترێك. من دانم بەخۆمدا گرت و نەمویست بڵێم نرخی بەنزین لە كوردستان هەرزانە و كەم وڵاتیش هەیە هێندەی كوردستان بەنزین و ئاو تێیدا ئەوەندە بێ ئەرزش و بێ نرخ بێت.
بەڵام چونكە من بە سروشتی خۆم ناتوانم بچمە بەرەی دژ بە هاووڵاتی و شتێك بدركێنم كە هاونیشتیمانیان بە هەڵە لە تێڕوانینەكانم تێبگەن، ئەوكات هەر ئەوەندەم بە كاك شاهۆ گوت كە: "نرخی بەنزین تا راددەیەكی زۆر پەیوەندی بە سیاسەتی وڵاتانەوە هەیە نەك تەنیا نرخی نەوتی خام لە بازاڕەكانی جیهان و خەرجی و تێچوونەكانی پاڵاوتن و گواستنەوە و هتد". ئایا نرخی بەنزین گرانە یان ئێمە ئاڵوودەی بەكارهێنانی ئۆتۆمبێل بووین و لەبەر هەرزانیی بەنزین، نیوەی تەمەنمان لە پشت سوكانەوە بەفیڕۆ دەدەین؟
بەراوردكردنی ناوشیارانەی نێوان وڵاتان بەبێ رەچاوكردنی واقیعی سیاسی و ئابووری و كەلتووری، كارێكی رەوا نییە، بەڵام لە جێی خۆیەتی هەندێك بەرچاوڕوونی لەو وڵاتانە وەربگرین كە لەشكرێك لە ئابووریناس و سیاسەتمەدار و زانكۆ و سەنتەرەكانی توێژینەوەی زانستی و دامەزراوە تێكهەڵكێشەكان لە پشت سیاسەت و بڕیارەكانیانەوەن.
وڵاتانی ئەوروپا سیاسەتێك پەیڕەو دەكەن كە هەتا پێیان بكرێت بەكارهێنانی بەنزین سنووردار دەكەن. بە تایبەت وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا شێوازی جۆراوجۆر بۆ سنوورداركردنی بەكارهێنانی بەنزین دەگرنە بەر. لە هەموو ئەو شێوازانەش كاریگەرتر، باجی سەر هەر لیترێكی بەنزینە، بە شێوەیەك دڵنیاین خوێنەر تووشی سەرسامی دەبێت ئەگەر هەندێك لەو فاكت و ژمارانەی بخرێتە بەردەست كە لەپشت گرانیی نرخی بەنزینن لە زۆر لە وڵاتانی جیهاندا.
بەداخەوە ئەو هۆكارانەی لەپشت بڕیاری نرخ بەرزكردنەوەی بەنزینن، بۆ ئێمە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پاروویەكی ئاسان نییە بەگەرووماندا بچێتە خوارێ. ئەوروپاییەكان لە خۆشگوزەرانترین هاووڵاتیانی سەر رووی زەوین و دەوڵەتیش زۆر ئاسانكاری پێشكەش بە دانیشتووانی خۆی كردووە. بەڵام كە دێتە سەر باسی وزە و نرخی بەنزین، دەوڵەت تۆزقاڵێكیش سازش ناكات. سووتەمەنی و سەرچاوەكانی وزە لە بەر خاتری خودی مرۆڤایەتی، دەبێت نرخێكی گونجاوی هەبێت و نابێت هەڕاج بكرێت. لە پێناو بەرز راگرتنی بەها بەنرخەكانی ژینگەپارێزی و دابینكردنی ئاسایشی وزەی وڵاتان، ئاسایشێك كە هەمیشە لە مەترسیدایە دوور لە خواست و ئیرادەی مرۆڤ، پشت بە سەرچاوە دەگمەنەكان دەبەستێ كە لە زەمەنی جیۆلۆجی ئێستاماندا، نوێ نابنەوە و كاتێك لە بن دێن، ئیدی مرۆڤ بۆ هەتا هەتایە نایانبینێتەوە.
ئەگەر دەڵێن وڵاتانی ئەوروپا پێویستە باج بخەنە سەر بەنزین، چونكە لە بنەڕەتدا نەوتی خام لە دەرەوەی وڵاتەكانیان هاوردە دەكەن و پێویستیان بەوە هەیە قەرەبووی خەرجیەكانیان بكەنەوە، من سەرنجی خوێنەر بۆ وڵاتێكی وەكو نەرویج رادەكێشم كە نیوەی نەوتی خاوی ئەوروپا دابین دەكات، كەچی نرخی یەك لیتر بەنزین لە دەوروبەری دوو دۆلار و نیوە كە دەكاتە نزیكەی سێ هەزار دیناری عێراقی و بە گرانترین نرخی بەنزینی جیهان دادەنرێت.
لە زۆربەی زۆری وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا، نرخی بەنزین لەو دەوروبەرە دەخولێتەوە. بەشی شێری ئەو نرخە، باجی حكومەتە و حكومەتیش بە چاوقایمی ئەو نرخەی بەسەر هاووڵاتیاندا سەپاندووە. لە وڵاتێكی وەكو فەڕەنسا، باجە جۆراوجۆر و شاراوە و دیارەكانی سەر سووتەمەنی دەگەنە 90%ی نرخی گشتیی بەنزین. واتە حكومەت دەتوانێت لە بڕی دوو دۆلار بۆ هەر لیترێك، تەنها 10 سەنت وەربگرێت، ئەگەر دەوڵەت باجە جۆراوجۆرەكانی خۆی نەخاتە سەر. 70%ی ئەو نەوتە زەبەلاحەی كە هاوردەی ئەمریكا دەكرێت، بۆ هۆیەكانی گواستنەوە دەڕوات، لە سەرووی هەمووشیانەوە بۆ ئۆتۆمۆبیلی هاووڵاتیان تەرخان دەكرێت.
هەرچەندە ئۆتۆمۆبیل لە رووكەشدا بووەتە سیمبوڵی شارستانیەت و خۆشگوزەرانی و رەفاهیەتی كۆمەڵایەتی لە سەرجەم وڵاتانی جیهان بە كوردستانیشەوە، بەڵام راستیەكەی، ئۆتۆمبیل یەكێكە لە دوژمنە سەرسەختەكانی مرۆڤایەتی ئەگەر بەشێوەیەكی هاوسەنگ مامەڵەی لەگەڵ نەكرێت. بوونی پەیوەندی بەهێز لە نێوان كوشندەترین ئەو نەخۆشیانەی كە دووچاری مرۆڤایەتی بوونەتەوە لەگەڵ زیادەڕۆیی لە بەرهەمهێنانی گازە ژەهراوییەكانی دەرهاویشتەی پیشەسازی و هۆیەكانی گواستنەوە، لە نێویشیان ئۆتۆمبێلی سیمبولی شارستانی، راستیەكی زانستیی سەلمێندراوی حاشا هەڵنەگرە.
زۆر لە وڵاتان بۆ پەردەپۆشكردنی سیاسەتی باجی سەر سووتەمەنی، ئۆباڵەكەی دەخەنە ئەستۆی وڵاتانی بەرهەمهێن. دەیانەوێت ئەگەر بەنزین كەمێكیش هەرزان بكرێت، ئەوا لەسەر حسابی وڵاتە بەرهەمهێنەكانی نەوت بێت و سازش لەسەر باجی سەر بەنزین ناكەن، چونكە بەنزین بە بەشێك لە ئاسایشی وزە و پاراستنی مرۆڤ لە كارەساتەكانی ژینگە و نەخۆشییە كوشندەكان دەزانن.
لە كۆبوونەوەیەكی وەزیرانی وڵاتانی ئۆپێكدا، جارێكیان وەزیری نەوتی سعوودی رووبەڕووی كاربەدەستانی بەریتانیا بووەوە، كاتێك بەریتانییەكان گلەیی ئەوەیان دەكرد كە نرخی نەوتی خاو گرانە و دادپەروەرانە نییە و پێویستە ئۆپێك نرخی نەوت دابەزێنێ. وەزیری نەوتی سعودیە پێشنیازێكی خستە بەردەست سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا كە سەرنجی سەرجەم ئامادەبووانی راكێشا و گوتی: "ئێوە نیوەی ئەو باجەی كە دەیخەنە سەر بەنزین بدەنە ئێمە، ئێمەش نەوتی خاوتان بە خۆڕایی بۆ دابین دەكەین و بێ هیچ بەرامبەرێك نەوت دەگەیەنینە بەریتانیا". ئەم پێشنیازە ئاماژەیەك بوو بۆئەوەی كە بەرزیی نرخی سووتەمەنی، لە سەرووی هەمووشیانەوە بەنزین، بۆ سیستەمی باجی وڵاتانی بەكارهێنەر دەگەڕێتەوە نەوەك نرخی نەوتی خاو لە جیهان.
پێویستە واقیعی ئابووری و سیاسی كوردستان لە بەرچاو بگیرێت كاتێك باسی نرخی بەنزین دەكەین. لێرە حكومەت هێشتان هۆیەكانی گواستنەوەی گشتی فەراهەم نەكردووە. هێشتان بەشێكی زۆری خەڵك بە دەست هەژاری و نەبوونییەوە دەناڵێنن. دەیان هەزار هاووڵاتی لە رێگای شۆفێرییەوە بژێوی ژیان بە سەختی بۆ ماڵ و منداڵەكانیان دابین دەكەن. بۆیە ئەگەر حكومەت لە بەرنامەیەتی قەڵاچۆی زیادەڕۆیی بەكارهێنانی ئۆتۆمبێل بكات و ژینگەی كوردستان بە سەوزی رابگرێت، پێویستە نرخی بەنزین بۆ ئەو كەسانەی داران و لە هیچ و خۆڕایی دێنە سەر شەقامەكان و رێگاكانیان قەرەباڵخ كردووە و لەناو یەك خانەوادە خاوەنی چەند ئۆتۆمبێلێكن، گران بكات.
زیادەڕۆیی لە بەكارهێنانی ئۆتۆمبێل، چەندین كارەساتی جەرگبڕی بۆ كۆمەڵگەی ئێمە خولقاندووە.
راستە پەرلەمانتار دەبێت لە خەمی كەمدەرامەتەكانی كۆمەڵگەدا بێت، بەڵام لە هەمان كاتدا، پەرلەمانتار دەبێت لەو هەموو جەنجاڵییە ترسناكەی بەهۆی قەرەبالخی و زۆریی ئۆتۆمبێل لە شارەكانمان دروست بوون و ژیانیان لە هەموو تاكێكی كورد حەرام كردووە، بێتە دەنگ. پەرلەمانتاران كەی لە دژی دیاردەی هاوردەكردنی سەدان هەزار ئۆتۆمبێل بە شێوەیەكی هەڕەمەكی و نا هاوسەنگ و دیاردەی قەتڵوعامی هاووڵاتیان لە رێگای نێوان شارەكانمان بەهۆی رووداوە جیاجیاكانی ئۆتۆمبێلەوە دێنە دەنگ؟
ناكرێت سیاسەتمەدار بۆ مسۆگەركردنی دەنگی هاووڵاتیان، بە سادەیی مامەڵە لەگەڵ نرخی بەنزین بكات. ناكرێت ئەو كاڵا ستراتیجیەی ئاسایش و ژیانمانی پێوە بەندە، بۆ موزایەدەی سیاسی بەكاربهێنرێت. پێویستە وەزارەت و پەرلەمان و سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەكان لە چوارچێوەی سیاسەتێكی نیشتیمانیی هەمەلایەنە مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە ستراتیجییە بكەن. وتەیەكی بە نرخ هەیە زۆر كارم تێدەكات و لە كوردستانیش پێچەوانەكەی پەیڕەو دەكەین كە دەڵێت: "زەوی لە باوك و باپیرانمانەوە بۆمان نەماوەتەوە، بەڵكو لە نەوەكانی دوا رۆژ بە ئەمانەت وەرمانگرتووە".
ئەگەر بەنزین نرخێكی ئاوهای هەبێت كە پڕكردنەوەی تانكیی ئۆتۆمبیل كەمێك تەزووی ئازار بە لەشماندا بهێنێت، ئەودەم تا زۆر مەجبوور نەبین، ناچین بۆ سەر شەقامەكان و كەمتریش ئۆتۆمبێلەكانمان بەریەك دەكەون و كەمتر جەرگی دایكان دەسووتێن. ئەودەم بە ئەمانەتەوە كوردستانێكی سەوز و دوور لە نەخۆشیی كوشندە، بە منداڵ و نەوەكانی دواڕۆژمان دەدەین.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ