رووداو- هەولێر
شوان كەمال، پەیكەرسازێكی ناسراوی كوردە كە ئەوروپییەكان شانازیی پێوە دەكەن، بەڵام وەك خۆی دەڵێت لە كوردستان گرنگی بەتوانا و كارە هونەرییەكانی نەدراوە. شوان خەونی گەورە و ئامانجی مەزنی لەكۆڵ ناوە، بەڵام تەنیا ئەوروپییەكان توانیویانە خەونەكانی بهێننەدی و بەهرەكانی لە باوەش بگرن. كاتێك گوێت لە نرخی كارەكانی شوان دەبێت، قسەی هەموو ئەو هونەرمەندە كوردانەت بەبیردێتەوە كە دەڵێن هونەرمەند ناتوانێت لەم وڵاتە بە هونەرەكەی بژی. لەم هەڤپەیڤینەدا لەگەڵ (رووداو) شوان كەمال باسی كارەكانی خۆی دەكات، بەڵام زۆرتر دەردەدڵ دەكات.
رووداو: دەكرێ بزانین شوان لە كوێوە دەستی پێكرد و كێ پاڵپشتی بوو؟
شوان كەمال: سەرەتای ئاشنابوونم بە هونەر دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی سەرەتایی. هونەرمەند ئاسۆ سدیق لە قوتابخانەی تانجەرۆ لە گەڕەكی سەرشەقام، وانەی وێنەكێشانی پێدەگوتین، كەسێكی زۆر بەتوانا بوو، ئەو حەزی هونەری لەلا دروستكردم، بەدڵنیاییەوە خۆشم بەهرەم هەبوو، بەڵام ئەمانە سەرەتایی و سادە بوون، تاوەكو ساڵی 1982 چوومە پەیمانگای هونەرە جوانەكان لە سلێمانی.
رووداو: خوێندنی پەیمانگات چۆن بوو، لەوێ كێ پشتگیری كردی؟
شوان كەمال: لەوێ زیاتر قووڵ بوومەوە و ئینجا حەزم لە هونەری پەیكەرسازی كرد، بەڕاستی من بەردەوام گوتوومە، پێگەی هونەری زۆر گرنگە كادیر و مامۆستای لێزان و شارەزا بیبەن بەڕێوە، ئەوكاتە هونەرمەند دارا حەمە سەعید و كۆسرەت جەمال و كۆمەڵێكی دیكە لە دڵسۆزانی هونەر بوونە پاڵپشت و هاندەرم، هەر ئەم حەزە بوو وایكرد هەموو ساڵێك یەكەم دەبووم، بۆیە دوای پێنج ساڵ خوێندن توانیم بچمە ئەكادیمیای هونەرە جوانەكان لە بەغدا، ئەوكات زانكۆی بەغدا و ئەكادیمیا لە بواری هونەری شێوەكاریدا تاك بوو لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبییەكان.
رووداو: بۆچی كوردستانت جێهێشت؟
شوان كەمال: ساڵی 1991 بە حەزی خۆم بوومە مامۆستای بەشی پەیكەرسازی لە پەیمانگای هونەرە جوانەكانی سلێمانی. بەڕاستی خەو و خەیاڵێكی زۆر و پلانی پڕۆژەی گەورەم هەبوو لە كوردستان بیكەم، تاوەكو ساڵی 1994 هەندێ پڕۆژەم لە شارەكانی كوردستان كرد، پلانی دروستكردنی كارگەیەكی داڕشتنی بڕۆنزم هەبوو، ئەوەندە بە حەماس بووم لەو ساڵانە توانیم ئەم پڕۆژەیە ببەمە لای بەڕێز مام جەلال لە قەلاچوالان و كاك مەسعود لە سەری رەش. زۆر هەوڵم دا، بەڵام بەداخەوە بارودۆخی سیاسیی كوردستان زۆر لەوە خراپتر بوو كە گرنگی بە هونەر و خەونەكانم بدرێت، ئینجا شەڕی ناوخۆ دەستی پێكرد، ئیتر زۆر بێ هیوا بووم، قورسترین و ناخۆشترین بڕیارم دا، ئەویش جێهێشتنی وڵات بوو.
رووداو: لە هەندەران چۆن دەستت پێكردەوە؟
شوان كەمال: بەهەرحاڵ ژیان ناوەستێ و منیش بێ هونەر نەمتوانی بژیم، بۆیە ماوەیەك لە شاری ئەسینا لە یۆنان خەریكی پەیكەرسازی بووم، دوایی لە ساڵی 1995 گەیشتمە ئەڵەمانیا، لەوێش بەردەوام بووم لە كاری هونەری و پڕۆژەكانم، دەتوانم بڵێم ئەوەی كوردستان بۆی نەكردم ئەڵمانیا بۆی كردم، ئەوانەی لە ئەوروپان دەزانن كاركردن لێرە ئاسان نییە، بەتایبەتی بواری هونەر، بەڵام دیارە توانای هونەری و سەلیقە و ئەزموون رۆڵی خۆی هەیە بۆ دۆزینەوەی هەلی كار، لە هەمووشی خۆشتر و جوانتر ئەوەیە لێرە واسیتە و حیزبایەتی و خزمایەتی نایخوات.
رووداو: لە كوردستان تا چەند گرنگی بە هونەری پەیكەرسازی دراوە؟
شوان كەمال: لە كوردستان بە گوێرەی پێویست گرنگی بەهونەر نادرێت، هونەری پەیكەرسازیش بەدەر نییە لەم خەمساردیە. لێرە و لەوێ شتێكی كەم دەكرێت، ئەوەش زیاتر دەستی حیزبی لە پشتە، یان ئەو پەیكەرسازانە خۆیان ئەندامی حیزبێكن و دەسەڵاتی حیزبی بەكاردێنن، ئیدی بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامە بێت بۆ ئەوەی پێگە هونەرییەكان قۆرخ بكەن، یان وەرگرتنی زەوی و زار و شوێن بەناوی پەیكەرسازییەوە، یان قۆرخكردنی كار و پڕۆژە هونەرییەكان بۆ خۆیان، ئەمە پارتی لای خۆیان و یەكێتی لە زۆنی سەوز كردوویانە و نموونەش زۆرن، ئەگەر وا نییە چ خێرە من ماوەی 25 ساڵە هاوار بۆ دروستكردنی كارگەیەكی تایبەت بە پەیكەرسازی دەكەم، بەڵام تا ئێستا هیچ وەڵامێكی نییە، لە كاتێكدا ئەو هەموو پارەیە بە ناوی هونەرەوە بە هەدەر دەدرا، ئەم پڕۆژەیەی من بەقەد هەموو پەیمانگا و كۆلیژە هونەرییەكان گرنگ بوو، هیچ نەبێت هونەری پەیكەرسازیم لەم قەیرانە رزگار دەكرد، ئاخر تۆ كارگەیەكی داڕشتنی بڕۆنزت نەبێت پەیكەری لێ دابڕێژی، عەیب و شوورەییە باسی پەیكەرسازی بكەی. كاكە ئەفغانستان بڕۆنزیان هەیە! لە كوردستان بەم هەموو دامودەزگا و بەڕێوەبەرایەتی و وەزارەتی رۆشنبیریش، زۆر خەمسارد و بێ باك بوون لە گرنگیدان بەم هونەرە بەرزە.
رووداو: لە كوردستان تاوەكو ئێستاش بەشێكی خەڵك پەیكەرسازی بە حەرام و بتپەرستی دەزانن، پێتوانییە ئەوە هۆكارێك بێ بۆ فەرامۆشكردنی ئەو هونەرە لە كوردستان؟
شوان كەمال: راستییەكەی بمانەوێ و نەمانەوێ لای ئاینی ئیسلام زۆربەی هونەرەكان حەرامن، بەتایبەتی پەیكەر و وێنەكێشان، هەر بۆیە لای خۆمان زیاتر خۆشنووسی و زەخرەفە و دیكۆر بۆ رازاندنەوەی مزگەوت و نووسینی ئایەتە قورئانییەكان بەكارهاتووە. ئەم هونەرە ماوەی چەند ساڵێكە باوە و دەخوێندرێ لە پێگە هونەرییەكان، تەمەنی ئەوەندە نییە و وەرگیراوی ئەوروپا و رۆژئاوایە. ئێمە خۆمان میراتێكی هونەری وامان نییە، دیارە لەم ساڵانەی دواییدا گۆڕانكاری بەسەر كۆمەڵگای خۆماندا هاتووە و ئەم دیدو بۆچوونە قووڵتر بووەتەوە، بۆ نموونە دایكم كاتی خۆی پاڵپشتم بووە لە خوێندنی هونەر، لەم ساڵانەی دواییدا گۆڕاوە و دەڵێت حەرامە! بەڵام خۆ ئێمە هونەر و پەیكەرسازی بۆ پەرستن و شەریك دروستكردن بۆ خوا ناكەین، ئێمە بۆ جوانی و پەیامی دیكە دەیكەین، هیوادارم وەزارەتی پەروەردە كار لەسەر ئەم چەمكە بكات و قوتابیان فێری جوانیی هونەر و گرنگییەكانی بكات.
رووداو: تۆ لە ئەوروپا ناوبانگی زۆرت هەیە، بەڵام لە كوردستان هەندێك هونەرمەندی پەیكەرسازیش ناتناسن، ئەوە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟
شوان كەمال: من كاتی خۆی ساڵی نەوەتەكان لە كوردستان وەك پەیكەرساز ناسراو بووم، چەندەها پڕۆژە و كاری هونەری و پێشانگە و كۆمەڵێك جموجۆڵی هونەریم هەبوو، چەندەها چاوپێكەوتنی تەلەڤزیۆنی و رۆژنامە و گۆڤارەكانم هەیە، بەڵام دوای رۆیشتنم بۆ ئەوروپا كەمێك لە میدیای كوردی دووركەوتمەوە، لە ئەڵمانیا درێژەم بە پڕۆژەی هونەری و كاری پەیكەرسازی دا، ئەمە یەكێكە لە هۆكارەكان. هۆكارێكی گرنگ بۆ دوورخستنەوەم و پەڕاوێزكردنم لە لایەن میدیای كوردییەوە ئەوەیە كە میدیای كوردی حیزبییە، زیاتر گرنگی بەو هونەرمەندانە دەدرێت كە نزیكن لە خۆیانەوە، بەڵام لە هەمووی كاریگەرتر و ناخۆشتر ئەوەیە زۆربەی رۆژنامەنووسەكان شارەزای هونەر نین و بێ ئاگان لە مێژووی هونەر و ژیانی هونەرمەندان، بۆ نموونە ناگەڕێن بۆ هونەرمەندی راستەقینە و خاوەن ئەزموون، هەر كەسێك دێت و تۆپەڵێك قوڕ دادەنێت، یەكسەر بۆ رۆژی دوایی لە رۆژنامە و گۆڤار و تەلەڤزیۆنەكان بۆی بڵاودەكەنەوە، بەڕاستی زۆرجار پێكەنینم بەم شتانە دێت. خۆی هونەرمەندی راستەقینە و خاوەن ئەزموون تاقەتی ئەم بەزمانەی نییە، ئیشی رۆژنامەنووس و رەخنەگری هونەرە بەدوای ئەم كەسانەدا بگەڕێن، بۆیە بەداخەوە ئەوەندی نەزانەكان دەردەكەون زاناكان پەراوێزخراون. راستە من لە ئەوروپا زیاتر پڕۆژەم هەیە و لەوێ ناسراوم، دەتوانم بڵێم لە مێژووی هونەری كوردیدا من تاكە هونەرمەندم توانیبێتم پەیكەر دروستبكەم و لە گۆرەپانەكانی ئەوروپا و ئەڵمانیا دانرابێت، ئەوە عەرەبێك یان جولەكەیەك ئەو شتەی بكردایە زۆر گەورە دەكرا، بەڵام كورد وایە كەسایەتییەكانی خۆی بچووك دەكاتەوە. من ئەوەندەی چاڵم بۆ هەڵكەندراوە نیو ئەوەندە پشتگیریم نەكراوە.
رووداو: رات چییە لەسەر ئەو پەیكەرانەی لە گۆڕەپان و شوێنە گشتییەكانی كوردستان دانراون؟
شوان كەمال: لە كوردستان پەیكەری زۆرمان نییە، بە بەراورد بە وڵاتانی دراوسێ و ئەوروپا، بەهەموو كوردستان ئەوەندەی شەقامێكی شاری ئۆسلۆ پەیكەری تێیدا نییە. بۆ لایەنی هونەری و تەكنیكی داڕشتنی پەیكەرەكان ئەوە هەمان گرفتە كە پێشتر باسم كرد، تەنیا ئەو پەیكەرەی عەدالەت نەبێت لە شاری هەولێر كە لە ئەڵمانیا دروستم كرد و لە برۆنز دامڕشت، هیچ پەیكەرێك نییە لە ئاستی پێویست بێت، یان پەیكەرەكە جوانە، بەڵام لە مادەی بێ بەها داڕێژراوە، یان هەر بە كەڵكی دانان نایەت و بەزۆر شوێنێكیان پێ پڕكردووەتەوە، خۆی ئەگەر رێگە بدرێت و كارگەیەكی پەیكەرسازی دابمەزرێت و پارە بدرێتە ئەو پەیكەرسازانەی پڕۆژەی جدییان هەیە، دەكرێت كاری ئاستبەرز بكرێت و ئەو كاتە چیرۆك و داستان لە كولتووری خۆمان وەربگیرێت، دیارە كارەكانیش مۆركێكی كوردی پێوە دەبێت، بەڵام بەمشێوەیە و بەم داو و دەزگایە و بەو دەموچاوانە ئەوە ناكرێت.
رووداو: هیچ بەرپرسێكی كورد داوای دروستكردنی پەیكەری لێ نەكردووی؟
شوان كەمال: ئەگەر سەیری مێژووی هونەر بكرێت، بەردەوام دەسەڵاتدار و سیاسیەكان حەزیان لە جوانكاری و رازاندنەوە و دروستكردنی مۆنۆمێنت و پەیكەر كردووە. ئاینی مەسیحی گرنگی زۆری بە هونەری پەیكەرسازی داوە بۆ رازاندنەوەی كڵێساكان، ئەوەتا لە ئیتاڵیا و سەدەی رێنسانس پاپای ئەو كاتە كار و پڕۆژەی گەورەی كردووە، مایكل ئەنجیلۆ ئەو هەموو شاكارەی بۆ دروست كردوون. بەردەوام هونەری پەیكەرسازی و دەسەڵات خزمایەتییان هەبووە، پادشای نەرویج هات پەیكەرساز ڤیگەرلاندی كردە یەكێك لە ئەندامانی خێزانی مەلەكی، تا ئەو شاكارە مەزنەی پاركی ڤیگەرلاندی لە ئۆسلۆ دروستكرد، ئێستا بووەتە سیمبولێك بۆ وڵاتەكە و ساڵانە لە هەموو دنیاوە خەڵك سەردانی دەكات. دەمەوێ ئەوە بڵێم كە ئاساییە خەڵكی دەسەڵادار و سیاسی كاری لەم جۆرە بكەن، بەڵام لە هەموو ئەم قۆناغ و مێژووانەی باسم كرد، دەسەڵات هاتووە هونەرمەندە مەزنەكان و بەتواناكانی لە خۆی نزیك كردووەتەوە و پرۆژەی داوە پێیان، لە كوردستان و لەسایەی دەسەڵاتی كوردی رێك بە پێچەوانەوە بووە، لەبەر نەزانی و كەم شارەزایی خۆی، یان زۆرجار لەبەر بیری تەسكی حیزبایەتی، هەرچی نەزان و بێ ئەزموون و بێ سەلیقە و بێ بەهرەیە لەخۆی كۆكردووەتەوە، هەرچی بەتواناشە لە خۆی دوورخستووەتەوە، چونكە هونەرمەندی راستەقینە ماستاوچێتی و مەرایی ناكات.
رووداو: ئەكادیمیا و پەیمانگاكانی كوردستان تا چەند رۆڵیان هەبووە لە پێگەیاندنی پەیكەرساز؟
شوان كەمال: من بەردەوام گوتوومە كاتی خۆی ساڵی هەشتاكان یەك پەیمانگەی هونەریمان هەبوو لە شاری سلێمانی، لەبەر ئەوەی كۆمەڵێك مامۆستا و كادیری هونەریی دڵسۆز و بە توانای لێبوو، ئەوەندەی هەموو كۆلیژ و پەیمانگەكانی ئێستای كوردستان زیاتر كاریگەری هەبوو و خوێندكاری هونەری پێگەیاندووە. هونەر پێویستی بە بڕوانامە و ماستەر و دكتۆرا نییە، پێویستی بە كاركردن و ئەزموون و سەلیقەیە.
رووداو: هیچ پەیكەرێكی تایبەتت دروست كردووە بۆ نموونە پەیكەری خۆشەویستەكەت یان كەسێكی تایبەت؟ هیچ پەیكەرێكت هەیە كە زۆرت خۆشبوێت و نەتەوێ بیفرۆشی؟
شوان كەمال: من ماوەی 35 ساڵە پەیكەرسازم، بە سەتان پەیكەرم لە كوردستان و عێراق و ئەوروپا دروستكردووە، بیرم نایەت پەیكەرێكم بێ خۆشەویستی و بە ویستی خۆم نەبووبێ و قەناعەتم پێ نەكردبێ و دروستم كردبێ. بۆ خۆشەویستیش تا ئێستا لە خۆشەویستی هونەر و پەیكەرسازی ئەو دوو كچەم (پڕوشە و لافینا) زیاتر خۆشەویستترم هەست پێ نەكردووە، تاوەكو پەیكەری بۆ دروستبكەم، هیوادارم لە داهاتوودا ئەوە بكەم. ئەو پڕۆژە و كارانەشم زۆربەی كاری مێژوویی و نیشتمانین. خۆشەویستی زۆرم بۆ هونەر و پەیكەر هەیە! زۆربەی كارەكانم یان پڕۆژەی گەورە بووە لە پارك و سەرشەقام و شوێنە گشتیەكان دانراون، یان لە پێشانگەكاندا فرۆشتوومن. ئێمەی كورد بەردەوام ئاوارە و بێ شوێن و فێری گەڕان بووین، بۆیە كارەكانم هیچی لای خۆم نەماونەتەوە، تا ئێستاش خاوەنی شوێنی خۆم نیم و هەر لە گەڕان و سەفەردام، هیوادارم لە داهاتوودا جێگەیەك هەبێت ئارامی تێدا بگرم و كارەكانمی تێدا بپارێزم.
رووداو: جگە لە ئەوروپا و كوردستان پەیكەرەكانت لە چ وڵاتێكی دیكە دانراوە؟
شوان كەمال: پەیكەرم دروستكردووە لە سیئۆلی پایتەختی كۆریای باشوور لەناو پاركێك دانراوە، نرخەكەی دەگاتە ملیۆنێك دۆلار.
رووداو: لەو پەیكەرە گرنگترت دروست نەكردووە؟
شوان كەمال: پەیكەری پیاوێك لە ناو زۆنگاو، ئەوە زۆر گران بوو، بۆ بانكێكی ئەڵمانی دروستمان كردووە، چونكە ئەم كارگەیەی كە من كاری هونەرییان بۆ دەكەم زۆر ناودارە لە جیهاندا، بەڵام با هەڵە تێنەگەین، ئەو پڕۆژانە كاری كۆمەڵە، واتا تا تەواو دەبێت ستافێكی گەورەی 20 كەسی كاری تێدا دەكەن، چەند مانگێك و جاری وا هەیە ساڵێك دەخایەنێ، بەڵام هونەرمەند و ئەقڵی پڕۆژەكە منم، ئەوانی دیكە زیاتر لایەنی تەكنیكیی هونەر شارەزان و هونەرمەند نین.
رووداو: ئەو پەیكەرە نرخی چەند بوو؟
شوان كەمال: گرێبەستەكەی تەواو ئاگادار نیم، بەڵام خاوەن كارگەكە دەڵێ نزیكەی دوو ملیۆن یۆرۆی بۆ وەرگیراوە، بەڵام دوو ساڵ كاری پێویست بووە. ئەو پڕۆژەیە كتێبێكی لەسەر دەركرا، لە پێشەكیەكەیدا بە زمانی ئەڵمانی باس لە تواناكانی من دەكات لە بواری پەیكەرسازی، كتێبەكە چەندین وێنەی منی لەكاتی كاركردن تێدایە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ