رووداو-سلێمانی
هاوكاری تەمەن 23 ساڵان بە پێكەنینەوە چیرۆكی ترسی خۆی لە تووشبوون بە ئایدز بۆ هاوڕێكانی دەگێڕێتەوە، ئەو پێی خۆشە ئەگەر نەخۆشییەكەشی هەبێت نەزانێت كە هەیەتی. "لەگەڵ برادەرێكم بڕیارماندا پشكنینی پزیشكیی بكەین، هەریەكەمان بایی 110 هەزار دینار پشكنینمان كرد، بەڵام دوایی نەمانوێرا بچین ئەنجامەكان وەربگرینەوە و ئێستاش نازانین پشكنینەكان چییان تێدابوو، وتمان نەوەك پێمان بڵێن ئایدزتان هەیە". لەگەڵ بیستنی ئەو گێڕانەوەیەدا هاوڕێكان قاقا پێدەكەنین.
ئەو ترس و شەرمەی گەنجەكان لە پشكنینی ئایدز، گرفتێكی گەورەیە بۆ نەوەی ئێستا و داهاتوو، چونكە دوور نییە ژمارەیەك لەوان هەڵگری ڤایرۆسی تووشكەی نەخۆشیی ئایدز بن، بێئەوەی بزانن، بە تایبەت ئەگەر لە سێكسی نایاسایی تێوەگلابن. چونكە ڤایرۆسەكە بۆ چەندین ساڵ لە جەستە بە بێ دەنگی دەمێنێتەوە و لە رێگەی سێكس و خوێنەوە لە كەسێكەوە بۆ یەكێكی دی دەگوێزرێتەوە.
ئەو فۆبیایە لە ئایدز لە كۆمەڵگە پێشكەوتوەكاندا بۆ سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە. چیرۆكی تراژیدی دەركردنی ریان وایت لە خوێندن لە ساڵی 1984 بەهۆی توشبوونی بە ئایدز لە یادەوەری زۆرێك لە ئەمریكییەكاندا ماوە. وایت نەخۆشیی هیمۆفیلیای هەبوو، ماوە ماوە خوێنی تێدەكرا، یەكێك لەو بوتڵە خوێنانەی تێیكرابوو بە ئایدز پیسبووبوو، بۆیە ئەو تووشی ئەو نەخۆشییە هات. كاتێك دوای دەستنیشانكردنی نەخۆشییەكەی هاتەوە قوتابخانە، مامۆستایان و دایك و باوكی خوێندكاران گردبوونەوەیان كرد و گوتیان نابێ وایت وەربگیرێتەوە، چونكە بە هەڵە وا تێگەیشتبوون كە منداڵەكانی ئەوانیش تووشدەكات، هەروەك بڕواش وەهابوو ئەوە نەخۆشیی كەسانی هاوڕەگەزخوازە و بۆ خەڵكی دیكە دەگوێزرێتەوە. دەگوترێ 117 بەخێوكەری منداڵ (دایك یان باوك) و 50 مامۆستای قوتابخانەكەی ئیمزایان كۆكردبووەوە كە نابێ وایت بگەڕێتەوە قوتابخانە و ئەوەش بووە بابەتی گەرمی ئەوكاتی ئەمریكا.
بەڵام ئێستە تێگەیشتنی رۆژئاواییەكان بۆ نەخۆشییەكە گۆڕاوە و خەڵكی بێ ترس پشكنین دەكەن و رێوشوێنەكانی سێكسی سەلامەتیش بە كراوەیی لەلایەن رێكخراوەكان و مێدیا و تەنانەت پرۆگرامی خوێندنیشەوە گەنگەشە دەكرێن.
توشبووان روو لە زیادبوونن
پارساڵ لە 1ی دیسەمبەردا (رووداو) بەدواداچوونی بۆ ژمارەی تووشبووانی ئایدز لە كوردستان كرد. ئەوكات ژمارەی ئەوانەی لە كوردستان وەك تووشبووی ئایدز تۆماركران 17 كەس بوو، ژمارەی مردووانیش لەساڵی 1986 ەوە تاكو ئەو رۆژە چوار كەس بوون. بەڵام ئەمساڵ تاكو هەمان رۆژ ژمارەی تووشبووان گەیشتووەتە 24 كەس و مردوانیش 5 كەسن.
د.خالیس قادر گوتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی دوا ئاماری ئایدز لە كوردستان تاكو 1ی دیسەمبەری 2015 كە رۆژی جیهانیی ئایدزە، بە (رووداو)ی گوت "كۆی تووشبووەكان 24 كەسن و مردووەكانیش 5 كەسن، بەپێی پارێزگاكانیش سلێمانی 11 حاڵەت و هەولێر 9 حاڵەت و دهۆكیش چوار حاڵەتی ئایدزیا هەن". بەپێی لێدوانەكەی د.خالیس لە كۆی حاڵەتەكان 20 یان لە رەگەزی نێر و 4 دانەیان رەگەزی مێن. لەڕووی باری خێزانیشەوە 21 كەس لە تووشبووەكان خێزاندارن و 3 دانەیان سەڵتن. لەنێو ئەو 24 كەسە، تەنیا یەكێكیان دەرمان وەرناگرێت.
تووشبووەكان زیاترن
پسپۆڕێكی تەندروستی كۆمەڵ وای دەبینێ ژمارەی تووشبووانی ئایدز لە كوردستان لەوە زیاترە كە وەزارەتی تەندروستی رایگەیاندووە.
د.عەبدولفەتاح هەورامی هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا لە پزیشكیی كۆمەڵ و مامۆستای سكوڵی پزیشكیی زانكۆی سلێمانی بە (رووداو)ی گوت "ئەو ئامارەی وەزارەت كۆی حاڵەتەكانن كە وەزارەت پێی زانیون لە رێگەی پشكنینی خوێنەوە و زۆركات بە رێكەوت نەوەك هەموو ئەو هاونیشتیمانییانەی لە كوردستان ئایدزیان هەیە. لە راستیدا رەنگە چەندین كەسی دیكە هەبن كە هەڵگری ڤایرۆسەكە بن و نە خۆیان و نە وەزارەتیش نەزانێ كە ئەوانە ئایدزیان هەیە، چونكە ئەم نەخۆشییە بۆ نزیكەی 10 ساڵ لەنێو جەستە دەمێنێتەوە بەرلەوەی نیشانە درووستبكات، بۆیە كەسەكە بیر لەوە ناكاتەوە پشكنین ئەنجامبدات".
بەپێی نوێترین لێدوانی رێكخراوی تەندروستی جیهانیش سەبارەت بە ئایدز 46%ی ئەوانەی ئایدزیان هەیە، نازانن كە تووشبووی ئەو نەخۆشییەن.
مەترسی هاوردەكردنی ئایدز هەیە
لە كوردستان بەهۆی پابەندی بە پەیوەندییە خێزانی و كۆمەڵایەتییەكان، تاكو ئێستا ئایدز گرفتێكی گەورە نەبووە. بەڵام ئێستا بەهۆی كرانەوەی كوردستان بەڕوی دەرەوە و گەشتی گەنجان بۆ ئەو وڵاتانەی ئایدز تێیاندا بڵاوە و بەركەوتنی سێكسی لەگەڵ دانیشتووانی ئەو وڵاتانە، مەترسی هاوردەكردنی ئایدز بۆ كوردستان هەیە.
د.عەبدولفەتاح دەڵێت سنووردانان بۆ هاوردەكردنی ڤایرۆسی تووشكەری ئایدز لەلایەن گەشتیارانی كوردستان و لە وڵاتانی بیانییەوە بۆ كوردستان پلانی تۆكمە و هەمەلایەنەی دەوێت. "كۆمەڵگەی كوردی لەڕووی هۆشیاریی و تەندروستیی سێكسییەوە ئێجگار لاوازە و باسكردن لەم پرسانە لەنێو كۆمەڵگەی ئێمەدا هێشتا بڤەیە و كاركردن لەم بوارەدا هەوڵی چڕوپڕی دەوێت".
وەك ئەو پزیشكە باسی دەكات مەترسیی گواستنەوەی ئایدز هەر لە دەرەوە نایەت، بەڵكو ئێستا لە نێوخۆی كوردستانیش مەترسیی هەیە چونكە ئەو پابەندییە كۆمەڵایەتی و كلتوورییەی جاران گۆڕاوە، هەمانكات كۆمەڵگەكە سرووشتی كۆمەڵگەیەكی تەواو رۆژئاواییشی وەرنەگرتووە كە بابەتی پەیوەندییە زایەندییەكان لەژێر چاودێری دەزگا پیشەییەكاندا بن. ئەو دەڵێ لە زۆربەی وڵات و ناوچەكانی جیهان، سێكسی نایاسایی رێگەیەكی سەرەكی گواستنەوەی ئایدزە بەنێو خەڵكیدا.
لە وڵاتانی بیانی ئەوانەی سێكسفرۆشی دەكەن ناسراون و لەژێر سانسۆری ورددان تاكو رێگەبگیرێ لەوەی ببنەهۆی گواستنەوەی نەخۆشییە گوازراوەكان لە رێگەی سێكسەوە، ئەویش بەهۆی كوتان و دەرمان و سەپاندنی رێوشوێنەكانی سێكسی سەلامەت. بەڵام لە كوردستان بەهۆی سرووشتی كۆمەڵگاكەوە ئەو كارانە بە نهێنی و شاراوەیی و لە دەرەوەی چاوی دامەزراوە یاسایی و تەندروستییەكان دەكرێن، بۆیە ئەگەری گواستنەوەی جۆرەها نەخۆشیی گوازراوە لە رێگەی سێكسەوە و لەنێویاندا ئایدز، زۆرتر و مەترسیدارترە.
سەبارەت بە رێوشوێنەكانی رێگریش د.عەبدولفەتاح بە (رووداو)ی گوت "رێگەی چارەی هەرە كارا دوركەوتنەوەیە لە سێكسی نایاسایی، ئەگەر كەسەكە لەوە دوورنەكەوتەوە، ئەوە دەبێت كۆندۆم بەكاربهێنێ لەكاتی سێكسكردن، بەڵام دەبێت وریابن ئەو كۆندۆمەی لە كوردستان هەیە بەشێكی زۆری ناكارا و ساختەیە و رێگە لە تێپەڕبوونی ڤایرۆسی تووشكەری ئایدز ناگرێ".
وەك ئەو پزیشك و مامۆستایەی زانكۆ باسی دەكات هۆشیاركردنەوەی خەڵكی بەگشتی و گەنجان بەتایبەتی دەربارەی ئایدز و رێوشوێنەكانی گواستنەوە و دەستنیشانكردنی، ئەركی داودەزگا پەیوەندیدارەكان، رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و مێدیایە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ