کاریگەرییەکانی تەکنەلۆژیا و ژیریی دەستکرد لەسەر ژیانی مرۆڤ

ئەم بەرنامەیەی باوەڕنما تیشک دەخاتە سەر کاریگەرییەکانی تەکنەلۆژیا و ژیریی دەستکرد لەسەر ژیانی مرۆڤ. بەرنامەکە هەوڵدەدات لە روانگەی جیاوازەوە وەڵامی چەند پرسیارێکی بنەڕەتی بداتەوە، لەوانە: چۆن دەتوانین لەگەڵ پێشکەوتنە خێراکانی تەکنەلۆژیا خۆمان بگونجێنین؟ ئایا ژیریی دەستکرد هەڕەشەیە بۆ سەر بەها کۆمەڵایەتییەکانمان؟ ئەرکی دامەزراوە ئایینییەکان و حکومەتەکان چییە لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو ئالنگارییانە؟

د. محێدین محەممەد خانی، پسپۆڕی دەروونناسیی پەروەردەیی، سەرەتا ئاماژە بەوە دەکات کە تەکنەلۆژیا هەمیشە کولتوور دەگۆڕێت. ئەو دەڵێت "تەکنەلۆجیا کولتوور دەگۆڕێت" و "ژیریی دەستکرد لێکەوتە و کاریگەریی ئەرێنی و نەرێنیی هەیە". د. خانی بۆ روونکردنەوەی زیاتر، نموونەی ئۆتۆمبێل دەهێنێتەوە کە چۆن لەگەڵ ئەوەی ئاسانکاری بۆ ژیان کردووە، لە هەمان کاتدا کێشەی نوێی وەکو قەرەباڵخی و پیسبوونی ژینگەی دروستکردووە. هەروەها رەخنە لەوە دەگرێت کە "ئێمە درەنگ لە تەکنۆلۆجیا تێدەگەین" و ئامادەنین بۆ رووبەڕووبوونەوەی لێکەوتەکانی. د. خانی پێیوایە "ژیریی دەستکرد کاتێک دەستی پێکرد کە مرۆڤ سۆنەر و تیشکی تەنووریی دروستکرد"، بەڵام ئێستا کاریگەرییەکانی بە شێوەیەکی بەرچاوتر لە ژیانی رۆژانەماندا هەستی پێدەکەین. ئەو هۆشداری دەدات لەوەی کە هەندێک "ئاپ هەیە بە ژیریی دەستکرد مۆبایلەکەت هاک دەکات و نهێنییەکانت دەبات".

د. مورشید مەعشووق خەزنەوی، دکتۆرا لە فیقهی ئیسلامی، روانگەیەکی ئایینی بۆ مەسەلەکە دەخاتەڕوو. ئەو دەڵێت "ژیریی دەستکرد لەنێو زانایانی ئیسلامیدا شتێکی نوێیە" و بۆچوونەکان لەسەری جیاوازن. د. خەزنەوی ئاماژە بەوە دەکات کە "بۆچوونێکی زانایانی ئیسلامی هەیە ژیریی دەستکردی پێ حەرامە"، بەڵام لە هەمان کاتدا جەخت دەکاتەوە ئەگەر "ژیریی دەستکرد لە بەرژەوەندیی مرۆڤ بەکاربهێنرێت حەرام نییە". ئەو رەتی دەکاتەوە کە "وەچەخستنەوە بە وایەرلێس و بلووتووس ناکرێت"، ئەمەش وەکو ئاماژەیەک بۆ سنوورداربوونی دەستکاریکردنی سرووشتی مرۆڤ لە روانگەی ئایینییەوە. د. خەزنەوی پێداگیری لەوە دەکات کە "رۆبۆت ناتوانێت کاری ئیمام بکات و گوتاری هەینی بدات"، چونکە ئەرکەکانی ئایینی پێویستیان بەبوونی هەست و سۆز و پەیوەندی راستەوخۆی مرۆڤایەتی هەیە.

د. خالید گەردی، دکتۆرا لە فەرموودەناسی، لەسەر هەمان هێڵ قسە دەکات و دەڵێت "لە شەرعدا ناتوانین بە رەهایی بڵێین ژیریی دەستکرد حەرامە یان حەڵالە". ئەو پێیوایە دەبێت هەر حاڵەتێک بەجیا تاوتوێ بکرێت و بڕیاری لەسەر بدرێت. د. گەردی هۆشداری دەدات و دەڵێت "خەڵک دەبێت زۆر وریا بێت لە باوەڕکردن بە هەموو شتێکی ئەم سەردەمە"، چونکە زانیارییە دروست و نادروستەکان زۆر ئاسان بڵاودەبنەوە. ئەو پێیوایە کە دەبێت مرۆڤ بە ئەقڵ و مەنتق و رەوشتەوە مامەڵە لەگەڵ تەکنەلۆجیا بکات.

لە کۆتایی بەرنامەکەدا، بەشداربووان گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە ژیریی دەستکرد دەتوانێت هەم دەرفەت و هەم هەڕەشە بێت. بۆیە "نابێت ئایین دژە زانست بێت" بەڵکو دەبێت رێنمایی بەکاربەران بکات. دیسان "نابێت زانست لە ئایین بترسێت" و دەبێت بەها ئەخلاقییەکان لەبەرچاو بگرێت. د. خانی پێیوایە "دەبێت حکومەتەکان داتاکانی ئێمە بپارێزن" و "نابێت هەموو داتاکانمان بدەین بە ژیریی دەستکرد". ئەو هۆشداری دەدات لەوەی کە "کاتێک ژیریی دەستکرد شتە عەیبەکان زۆر پێشانبدات، ئیتر عەیب نامێنن"، ئەمەش ئاماژەیە بۆ کاریگەرییەکانی تەکنەلۆجیا لەسەر بەها کۆمەڵایەتییەکان. لە کۆتاییدا، د. خانی دەڵێت: "نابێت راستەوخۆ باوەڕ بە هەموو شتێک نەکەین" و "ژیریی دەستکرد باشترین فێڵ و باشترین خزمەتیش دەکات". د. مورشید خەزنەوی دەڵێت: "بەهۆی ژیریی دەستکردەوە زۆر کار نامێنن"، بۆیە دەبێت خەڵک خۆیان بۆ گۆڕانکارییەکان ئامادە بکەن. د. خانی بەرنامەکەی بەوە کۆتایی دێنێت کە "لە سەردەمی ژیریی دەستکرد دا کاتی زوو بڕیاردان نییە" و دەبێت بە هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە نوێیە بکەین.