ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆڕی بۆ توركیا، یەكێكە لەو گرفتە گەورانەی لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی بەغدا و توركیادا هەیە، ئەمریكا و ئێران و رووسیاش قسەی جدییان هەیە لەسەری.
وەك هاونیشتیمانییەكی كوردستان دەكرێت دژی بین ؟
گومان لەوەدا نییە كە گەورەترین دەستكەوت لە مێژووی حوكمڕانی هەرێمی كوردستاندا، راكێشانی بۆڕی نەوت ء غازە لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان، ئێمە ئەگەر بمانەوێت پایەكانی دەوڵەتی كوردی دابنێین ئەمە یەكێكە لە بەهێزترین پایەكانی ئەو دەوڵەتە.
ئەوەی بۆ ئێمە پێویستە قسەی لەسەر بكەین، راكێشانی بۆڕییەكە نییە كە ئایا پێویستە یان نا؟ بەڵكو هەنگاو و دەرهاویشتەكانە كە كاریگەری و لێكەوتە و كەموكورتییەكانی چین؟
عێراق بۆچی ناڕازییە؟
بەبێ رەزامەندی حكومەتی عێراق تاڕادەیەكی زۆر كارەكە ئەستەم دەبێت، چونكە حكومەتی ناوەندی چەندین كارتی گوشاری بەدەستەوەیە، دیارترینیان بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان و دروستكردنی گوشارە لەسەر گەشتە ئاسمانییەكانی هەرێمی كوردستان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی.
هیوام وایە حكومەتی ناوەندی رازیبێت، بەڵام ئەستەمە، چونكە حكومەتی ناوەند دەڵێت" نەوتی هەموو عێراق دەبێت لە رێگەی بۆڕی نەوتی عێراقەوە بڕوات ء كۆمپانیای سۆمۆ سەرپەرشتی فرۆشتنی بكات". واتە رازی نییە كورد خۆی نەوتی خۆی بفرۆشێت، با پارەكەشی بچێتە خەزێنەی دەوڵەتی عێراق.
حكومەتی عێراق، زانیاری ئەوەی هەیە كە نەوتی هەرێمی كوردستان بە كەمتر لە نرخی جیهانی دەفرۆشرێت و دەڵێت: ئەگەر من سەرپەرشتی بكەم بە نرخی جیهانی دەیفرۆشم و هەرزانفرۆشی ناكەم و ئەمە زیانگەیاندنە بە دارایی عێراق.
بەشێك لە شرۆڤەكارانی عێراقی، سەرگرتنی ئەم هەنگاوە بە دەرگایەك بۆ جیابوونەوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق وەسفدەكەن، رەنگە ئەمەش وەك لێدانێك لە مالیكی بەكاربێت لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا و بگوترێت: لەسەردەمی حوكمڕانی تۆدا كورد بووە خاوەنی بۆڕی خۆی و رێگەی جیابوونەوەی خۆی دۆزییەوە.
دژایەتی رووسیا و ئێران بۆ؟
رووسیا و ئێران دوو دەوڵەتن قسەی جدییان هەیە لەم پرسەدا.
رووسیا بۆ دژیەتی؟ تەواوبوونی بۆڕی غازی سروشتیی هەرێمی كوردستان و دابینكرنی غاز بۆ توركیا و بەشێكی زۆری ئەوروپا، زیانێكی زۆر لە ئابووریی رووسیا دەدات، بەو پێیەی بەشێكی زۆری غازی ئەوروپا رووسیا دابینی دەكات و كارتی غازیش یەكێكە لە گرنگترین ئەو كارتانەی بەدەست رووسیاوە بووە، بە تەواوبوونی پڕۆژەی بۆڕی غازی كوردستان ئەو كارتەی رووسیا كاریگەری نامێنێت.
ئەمریكا، لە 2004ەوە كاری بۆ بێبایەخكردنی غازی رووسیا كردووە لە رێگەی پڕۆژەی نابووكۆوە كە بڕیاربوو 6 كۆمپانیای گەورەی جیهانی بەڕاكێشانی غاز لەئێران و كازاخستانەوە بۆ ئەوروپا پڕۆژەكە جێبەجێ بكەن، بەڵام پڕۆژەكە شكستی هێناو ئێستا بەشێك لە شارەزایان پڕۆژەی بۆڕی غازی كوردستان بە جێگرەوی نابووكۆ دەزانن.
سەرگرتنی ئەم پڕۆژەیە و رۆیشتنی نەوت و غازی كوردستان بۆ توركیا زیانێكی گەورەش بە ئێران دەگەیێنێت، بەوپێیەی بەشێكی گەورەی ئەو وزیەی كە بڕیارە لە ئایندەدا لە كوردستانەوە بچێتە توركیا ئێستا ئێران دابینی دەكات، ئەمەش قەیرانی دارایی لە ئێران زیاتر دەكات.
ئەمریكا چی دەوێت؟
لە بنەڕەتدا ئەمریكا دژی ئەوە نییە نەوت و غازی كوردستان بچێتە توركیاو بازاڕەكانی ئەوروپا، چونكە ئەمە بەشێوەیەك لە شێوەكان كاریگەری ئێران و رووسیا كەم دەكاتەوە، كەمكردنەوەی ئەم كاریگەرییەش سوود گەیاندنە بە سیاسەتەكانی ئەمریكا.
ئەمریكا، رەنگە تێبینی لەسەر شێوازی رۆیشتنەكە هەبێت، ناكرێت لەم قۆناغەدا ئەمریكا پشت بكاتە حكومەتی عێراق، چونكە تائێستاش سەركەوتنی بڕیارەكانی مالیكی و حكومەتەكەی كە بەرهەمی كاری ئەمریكایە سوودگەیاندنە بە سیاسەتی ئەمریكا.
ئەمریكا رۆیشتنی نەوت و غازی كوردستانی لەلا گرنگە، بەڵام پێیوایە پرۆسەكە بەشێوەك خزمەت بەئەمریكا دەكات كە رەزامەندی حكومەتی ناوەندی عێراقی لەسەر بێت.
خواست و تێبینییەكانی ئێمە چین؟
نابێ دژی ناردنە دەرەوەی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان بین لە رێگەی بۆڕییەوە بۆ توركیاو بازاڕەكانی جیهان، چونكە ئەمە هەنگاوێكە بەرهەمەكەی چەندین نەوەی دیكەش لێی سوودمەند دەبن، بەڵام چەندین تێبینی و رەخنەمان لەسەر پرۆسەكە هەیەو دەكرێت لەم قۆناغەدا كار بۆ جێگیركردنی تێبینییەكانمان بكەین.
تێبینییەكان لەم چەند خاڵەدا كورت دەكەمەوە كە پێموایە بە جێبەجێكردنیان كوردستانێكی گەش بۆ هەمووان بنیات دەنێین.
یەكەم: لێكۆڵینەوە بۆ لێكەوتە هەنووكەییەكانی بكرێت، لە ئەگەری بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستاندا لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە، لێكۆڵینەوەی ورد بكرێت بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان دووچاری قەیرانی دارایی نەبێت.
دووەم: وردەكاری ئەم گرێبەستە بۆ هەمووان روونبكرێتەوەو گرێبەستەكە ببرێتە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان.
سێیەم: یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان بەتەواوی جێبەجێ بكرێت ء كۆمپانیاكانی نەوت و سندووقی داهاتەكانی نەوت دابمەزرێن.
چوارەم: كۆتایی بەم ناشەفافییەتە بهێنرێت كە لە فایلی دارایی نەوتدا هەیە، مانگانە بڕی فرۆشی نەوت و غاز و پارەی وەدەستهاتوو دیاری بكرێت ء پلان بۆ خەرجكردنی پارەكەی دابنرێت.
پێنجەم: كۆی ئەو پارانەی لە پرۆسەی نەوتدا لە رابردوودا وەدەستهاتوون روونبكرێتەوە بۆ هەمووان، ئەوەی خەرجكراوە شێوازی خەرجكردنەكەی دیاری بكرێت ء ئەوەی ماوە پلان بۆ بەكارهێنانی دابنرێت.
شەشەم: پلان دابنرێت بۆ پیشەسازی ناوخۆی نەوت و كۆتایی بەو دۆخەی ئێستا بهێنرێت (بوونی پاڵاوگەی بێ مۆڵەت و كوالێتی خراپ و بەفیڕۆدانی بەشێكی زۆری ئەو پێكهاتانەی كە لە نەوتی خاودا هەن، سنووردانان بۆ بردنە دەرەوەی نەوتی خاو یان پێكهاتەكانی لە رێگەی تەنكەرەوە).
*ئەندامی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان لە فراكسیۆنی گۆڕان
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ