ماوەی زیاتر لە سێ مانگە پرۆژە یاسایەك بۆ وەرگرتنی 5 ملیار دۆلار قەرز لە رێگای دوو بانكی جیهانیی ئەڵمانی و ئەمریكییەوە لە پەرلەمانە. ئەم قەرزە وەك بەرپرسانی باڵای حكومەتیش ئاماژەیان بۆ كردووە، بۆ مووچە نییە و بۆ پرۆژەیە، من و زۆرێك لە هاوڕێكانم رێگرین لە پەسەندكردنی ئەم یاسایە، چونكە:
بەپێی بەدواداچوونی من كە وردەكاریم لەم نووسینەدا روونكردووەتەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی 17 ملیار دۆلار قەرزارە، بەڵام تاوەكو ئێستا روون نییە ئەم قەرزە بۆچی كراوە، بێ پلانی بوو؟ چۆن دەدرێتەوە؟ كەی دەدرێتەوە؟
ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان بەنیازە 5 ملیار دۆلاری دیكەش قەرز بكات.
سروشتی قەرز وایە، ئیدارەیەكی سەركەوتوو نەبێت و ژینگەیەكی لەبار نەبێت بۆ وەبەرهێنان، قەرز دەبێتە مایەی زیان.
ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێت ئەو قەرزانەی تائێستا كردوونی بداتەوە تاوەكو 5 ملیار دۆلاری دیكەش قەرز بكات؟ ئەگەر نەیتوانی بیداتەوە 5 ملیاری قەرز دەبێتە 10 ملیار و دەبێتە 20 ملیار و وای لێدێت قەرز بكەین بۆ دانەوەی ئەو قەرزە.
پرسیار ئەمەیە، لە دوای 2003وە بۆ ئێستا 74 ملیار دۆلار لە بەغداوە هات، داهاتی نەوت زیاتر بووە لە 15 ملیار و داهاتی ناوخۆش نزیكەی 15 ملیار، ئەگەر ئێمە بە زیاتر لە 104 ملیار دۆلار نەمانتوانیبێ ژێرخانێكی ئابووریی بەهێز دروستبكەین، بە 5 ملیار دۆلاری قەرز دەتوانین؟
ئەمە جگە لەوەی پاش چەندین گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی حكومەت، نەمانزانی ئەم قەرزە بۆ چییە؟ كوا لیستی ئەو پرۆژانەی كە قەرزی بۆ دەكرێت؟ سوودی ساڵانە چەندە دەچێتە سەر قەرزەكە؟ كەی دەیدەینەوە و چۆن دەیدەینەوە؟
من پێموایە ئەگەر بیر لەوە بكرێتەوە یاسای وەرگرتنی ئەم قەرزە بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتاران تێپەڕێنرێت، جگە لە نەهامەتییەكی گەورە هیچ شتێك پێشكەش بە ئایندەی كوردستان ناكات.
ئێستا چی قەرزارین و لەكوێمان وەرگرتووە؟
بەپێی بەدواداچوونی من كە بۆ بەشی زۆری پشتم بە راپۆرتی وەزارەتی دارایی بەستووە كە بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی ئامادەكردووە، حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی 17 ملیار دۆلار قەرزارە، رەنگە هەندێك كەس بڵێن ئەمە ئاساییە و زۆر وڵاتی دنیا قەرزارن، بەڵام قەرزێك بۆ پڕۆژەی وەبەرهێنان و بەرهەمهێنان نەبێت دەبێتە مایەی زیانی گەورە و ئەم زیانەش بەهۆی زیادبوونی سوودی سەر قەرزەكە زیاد دەكات.
ئێستا بڕی 16 تریلیۆن و 495 ملیار دینار قەرز كەوتووەتە ئەستۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەمانەن:
یەكەم: پارەی بانكە ئەهلییە ناحكومییەكانی هەولێر لەلای لقی بانكی ناوەندیی هەولێر كە 5.648 تریلیۆن دینارە.
دووەم: پارەی بانكە ئەهلییەكان لای لقی بانكی ناوەندیی سلێمانی كە 2.447 تریلیۆن دینارە.
سێیەم: پارەی بانكە بازرگانییەكان (بەكارهێنراوە) 4.900 تریلیۆن دینارە.
چوارەم: حكومەتی هەرێمی كوردستان مووچەی دوو مانگی فەرمانبەران قەرزارە كە یەك تریلیۆن و 750 ملیار دینارە و خەریكە دەبێتە سێ مانگ.
چوارەم: پێشینەی خەرجنەكراوی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی پارێزگاكان كە 1.450 تریلیۆن دینارە.
پێنجەم: خەرجی شایستەی كڕینی كەلوپەل و چەند پێداویستییەكی دیكە كە 300 ملیار دینارە.
شەشەم: ئەمە جگە لەو قەرزانەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كە بەپێی زانیارییەكانی من نزیكەی سێ ملیار دۆلارە، لەگەڵ مافی كۆمپانیاكانی نەوت و ئەو بڕە نەوتەش كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەپارەی پێشوەخت فرۆشتوویەتی.
چی بكەین؟
ئێستا دوو رێگا لەبەردەم حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە، یان چاكسازی و داڕشتنی پلانێكی ورد بۆ داناوەی ئەم قەرزانە، یاخود ئایندەیەكی تاریك بۆ كوردستان و كەڵەكەبوونی قەرزێكی زۆر و دەوڵەمەندبوونێكی نائاسایی چەند كەس و بەرپرسێك لەسایەی ئەو گەندەڵییەی لەم وڵاتەدا تەشەنەی كردووە.
پێشنیاز بۆ دەربازبوون لەم قەرز و قەیرانە
یەكەم: پەلە بكرێت لە گۆڕینی كارپێكەری وێستگەكانی كارەبا لە گازوایلەوە بۆ غازی سروشتی كە نزیكەی چوار ملیار دۆلاری تێدەچێت و سێ ملیار دۆلار بۆ ساڵێك دەگەڕێتەوە بۆ دەوڵەت. هیچ كەسێك قەناعەتی بەوە نییە حكومەتێك بتوانێت بۆڕی نەوت رەوانەی توركیا بكات، نەتوانێ بۆڕی غاز لەناو وڵاتەكەی رابكێشێ. لێرەدا چەند كۆمپانیایەك كە رۆژانە نۆ ملیۆن لیتر گازوایل بەنرخی 1.200 دینار دابین دەكەن، ئەو قازانجە خەیاڵیە لەدەستدەدەن كە ساڵانە هەزاران ملیۆن دۆلارە و میللەتێكیش سوودمەند دەبێت.
دووەم: رێگادان بە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بە دانانی پاڵاوگەی نەوتی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان نەوتی خاویان بداتێ بە نرخێكی شیاو و ئەوانیش خۆیان لە بازاڕدا كێبڕكێ بكەن، بەمەش نزیكەی 700 ملیۆن دۆلار دەگەڕێتەوە خەزێنەی دەوڵەت.
سێیەم: چاكسازیی بنەڕەتی لەبواری گواستنەوە و پاڵاوتنی نەوت لە ناوخۆدا بكرێت، بۆ نموونە: چەند كۆمپانیایەك نەوتی خاو بە نرخێكی زۆر هەرزان دەكڕن لە حكومەت و بەبێ ئەوەی هیچ كارێك بكەن بە دوو ئەوەندە دەیدەنەوە كۆمپانیا بێ مۆڵەتەكان كە ئێستا ژمارەی كۆمپانیا بێ مۆڵەتەكان زیاترە لە 500 كۆمپانیا.
چوارەم: پێداچوونەوە بە گرێبەستەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا بكرێت.
پێنجەم: چاكسازی لە لیستی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشیناندا بكرێت و گرفتی دوو مووچە و سێ مووچە و بندیوار چارەسەر بكرێت كە گەورەترین بارگرانییە لەسەر حكومەت.
شەشەم: چاكسازی لە خەرجییەكانی بەكاربردندا بكرێت، بۆ نموونە كڕین و بەكارهێنانی ئۆتۆمبێل و بەكرێگرتنی بینای ناپێویست بۆ دامودەزگاكانی حكومەت.
حەوتەم: داهاتی ناوخۆ سەرلەنوێ رێكبخرێتەوە و بە شەفافی رابگەیەنرێت و سیاسەتی گەشەپێدانی داهاتی ناوخۆ پێڕەو بكرێت.
بەداخەوە ماوەی 9 مانگە حكومەتی لووتكە فراوان هیچ چاكسازییەكی ئەوتۆی نەكردووە كە شایەنی باس بێت. كاری نایاسایی، قۆرخكاری و گەندەڵی لەكاتی ئەم قەیران و شەڕەدا نەك كەمی نەكرد، بەڵكو زیادی كرد.
ئەگەر ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبكات بەم چاكسازیانە، ئەوا دەتوانرێت بە پلانێكی ورد لەماوەی چەند ساڵێكی كەمدا ئەم قەرزانە بدرێتەوە، ئەگەرنا حكومەت دەكەوێتە ژێر قەرزێكی گەورە و ساڵ بە ساڵ زیاد دەكات و دواتریش چارەسەری ئێجگار قورس دەبێت.
بۆ زانیاریتان خەرجی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014دا كە قەیرانی قووڵی دارایی هەبووە و پڕۆژەكان وەستان و زۆر خەرجیش كەمكرایەوە، هێشتا 14 تریلیۆن و 695 ملیار دینار بووە، بەڵام داهاتی حكومەتی هەرێم هەشت تریلیۆن و 184 ملیار دینار بووە بەم شێوەیە:
تەمویلی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان 4.035. تریلیۆن
تەمویلی حكومەتی ناوەند 2.280 تریلیۆن
داهاتی ناوخۆ 1.868 تریلیۆن
كۆی گشتی 8.184 تریلیۆن.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ