زۆرجار هەندێ سەركردە و نووسەری ئیسلامی بۆ جیاكردنەوەی وێنەی ئەو (دەوڵەتی ئیسلامی)یەی لە ئەدەبیاتی خۆیاندا هەیە، لەو وێنە دزێوەی دەوڵەتی دینی كە لە زەینی گشتیدا هەیە و قابیلی قبوڵ نییە، دەڵێن: "دەوڵەتی ئیسلامی دەوڵەتێكی دینی (سیۆكراتی) نییە، چونكە لە دەوڵەتی دینیدا حاكم لەلایەن خواوە دیاری دەكرێ، یان نوێنەرایەتی ئیرادەی خوا دەكا، بەڵام لە ئیسلامدا حاكم لەلایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێردرێ".
بەبڕوای بەندە ئەم بۆچوونە هەڵەیە، چونكە مانای دینیبوونی ئەو دەوڵەتە حەسر دەكا لەوەی لەو سیستمەدا حاكم لەلایەن خواوە دیاری بكرێ، یان پاشا بە نەوە و نوێنەری خوا دابنرێ و پیرۆز بكرێ، لەكاتێكدا ئەوە تەنیا یەكێكە لە فۆرمەكانی دەوڵەتی دینی نەك تاكە فۆرم. هەركات دەوڵەتێك وابەستە بێ بە بنەما و یاسا و نەریتەكانی ئاینێكەوە، ئەو دەوڵەتە دینییە، با هەندێ سیمای مەدەنیی شەتەكدراو بە مەرجەعیەتە ئاینییەكەیشی تێدابێ.
لە ئیسلامدا دەوڵەت تەواو دینییە، چۆن؟ جارێ لای شیعە بەڕاشكاوی ئیمامەكان لەلایەن خواوە دیاری كراون كە مەعسومن و پلەیان نزیكە لە پلەی پێغەمبەران و گوێڕایەڵیكردنیان واجبە و خەڵك نە دەوریان لە هەڵبژاردنیاندا هەیە و نە بەهیچ شێوەیەكیش دەسەڵاتی رەخنەلێگرتن و گۆڕینیان هەیە. ئەگەرچی ئەمە لەڕووی مێژووییەوە نەهاتووەتە دی و هیچكام لە یازدە ئیمامەكە نەبوونەتە حاكم، بەڵام وەك تیۆر و فیكری سیاسی بەشێكی جەوهەری و بنچینەییە لە فیكری شیعی.
هەرچی سوننەیە، باوەڕی بە تیۆری دوازدە ئیمامی نییە و پێیوایە دەسەڵات لە ئیسلامدا مەدەنییە، بەڵام ئەم مەدەنیبوونە ناواخنێكی دینی هەیە. سەرەتا بەدرێژایی 13 سەدە لە خیلافەتی ئیسلامی كار بە بنەمایەكی دینی كراوە كە بریتی بووە لە حەدیسی (الائمە من قریش)، واتە: ئیمامەكان (خەلیفەكان) لە قورەیشن كە ئەمە لە هەمان تیۆری پیرۆزیی رەچەڵەكی پاشاكان دەچێ لەنێو هەندێ گەلانی تری رۆژهەڵاتی و رۆژئاواییدا. هەربۆیە تەنانەت لەو قۆناغانەیشدا كە خەلیفە نەبووە یان دەسەڵاتێكی كارتۆنیی هەبووە، دەسەڵاتداران نەیانتوانیوە ئەو بنەمایە بشكێنن و كاری پێ نەكەن، لەم روانگەوەیە كە داعشیش رەچەڵكی خەلیفەكەی (واتە ئەبوبەكر بەغدادی) بەستووەتەوە بە قورەیشەوە، چونكە بەبێ ئەو رەچەڵەكە شەرعیەتی بوونە خەلیفەی نابێ.
هەربۆیە لە مێژوودا ئەو كەسانەی بوونەتە دەسەڵاتدار و لە قورەیش نەبوون، خۆیانیان ناو نەناوە خەلیفە، بەڵكو خۆیان ناوناوە ئەمیر یان سوڵتان (خەلیفەكانی عوسمانی بە سوڵتان ناسراون نەك خەلیفە)، زۆرجار خەلیفە هیچ رۆڵێكی جەوهەری لە ئیدارەی وڵاتدا نەبووە، كاری تەنها شەرعیەتبەخشین بووە بە دەسەڵاتی ئەمیر و سوڵتانەكان كە فەرمانڕەوای راستەقینە بوون. بەڵام هەر ئەو پابەندبوونەی دەسەڵاتداران بەو بنەمای قورەیشیبوونەی خەلیفەوە، با بە رووكەشیش بێ، بەڵگەی كارابوونی ئەو بنەمایەیە كە بنەمایەكی دینیی رووتە.
پاش ئەوەیش لە دەوڵەتی ئیسلامیدا كەسی حاكم پێویستە چەند مەرجێكی تێدابێ، لەسەروویانەوە ئەوەیە موسڵمان بێ و دان بە سەروەریی شەریعەتی ئیسلامیدا بنێ، واتە دەبێ یاسای بنەڕەتی (دەستوور)ی وڵات یاسایەك بێ لە شەریعەتی ئیسلامییەوە سەرچاوە بگرێ كە ئەوەش كارێكە پیاوانی ئاینی (زانایانی شەرع) پێی هەڵدەستن، واتە هەر دەوڵەتێكی ئیسلامی پێویستی بەوەیە دەستەیەك لە زانایانی ئاینی یاسای بۆ دابنێن، یان لانیكەم پەسەندیان بكەن بەشێوەیەك لە چوارچێوەی شەرع دەرنەچن. لە بارێكی واشدا كە زانایانی ئاینی یاسای وڵات لەژێر رۆشنایی بنەما و رێسا شەرعیەكاندا دابڕێژن و نەكرێ یاسایەك دابنرێ كە لەگەڵ ئەو بنەمایانەدا لێكبدات، ئیدی چۆن دەكرێ بگوترێ ئەو دەوڵەتە دینی نییە؟!
راستە دەكرێ هەڵبژاردن بۆ دەسەڵاتە تەنفیزی و یاسایی و قەزاییەكان بكرێ، بەڵام هیچ دەسەڵاتێك و هیچ كەسێك بۆی نییە بڕیارێك بدات یان یاسایەك دەربكات كە پێچەوانەی بنەما و یاسا جێگیرەكانی ئاینەكە بێ، بۆ نموونە یەكێك لە فەرزەكان (نوێژ، رۆژوو، حەج..)، یان ئەركێكی شەرعی وەك باڵاپۆشیی ئافرەت، بگرە تەنانەت هەندێ شتی رێپێدراو و فەرزنەكراوی وەك فرەژنیش قەدەغە بكا، بینیمان لە خولی پێشتری پەرلەمانی كوردستاندا چ هەڵایەك لەسەر هەوڵی سنوورداركردنی فرەژنی بەرپا كرا لەكاتێكدا فرەژنی تەنیا موباحە، نە واجبە و نە سوننەت. هەروەك رێگە بەوە نادرێ مامەڵەكردن بە سوو یان مەی بكرێ، یاخود یانەی شەوانە بكرێتەوە. كەس بۆی نییە سیستمی دابەشكردنی میرات بگۆڕێ. ئەمانە لە نەگۆڕەكانی هەر دەوڵەتێكی ئیسلامین بەو شێوەیەی لە كتێبە ئیسلامییەكاندا باس كراوە و بزووتنەوە ئیسلامییەكان كاری بۆ دەكەن. ئەی ئەمە دینی نەبێ چییە؟
ئەم خۆدزینەوەیە لە وەسفی (دینیبوون)ی دەوڵەتی ئیسلامی، زادەی حەسركردنێكی نازانستیانەی مانای (دینیبوون)ە لەوەی كە بریتییە لەوەی حاكم راستەوخۆ لەلایەن خواوە دیاری بكرێ، یان ئەوەیە خەڵك هیچ رۆڵێكی لە هەڵبژاردنی دەسەڵات و دروستكردنی بڕیار و گۆڕینی حاكمدا نەبێ، جا كاتێ دەبینن لە ئیسلامدا بەو شێوەیە نییە، خێرا و بەبێ وردبوونەوە تەبەڕا لە وەسفی دینیبوون دەكەن، وەك ئەوەی بەوە بتوانن لە نموونە ئیسلامییەكە لە چوارچێوەی دینیبوونی بكەنە دەرەوە. زیاتر رەوتە مەدەنی و ئیخوان مەشرەبەكانیش ئەم جیاكارییە دەكەن كە زۆر حساب بۆ رای خەڵك و دنیا دەكەن، هەرچی رەوتە جیهادیەكانن، بەشانازییەوە وەسفی دینیبوونی دەوڵەتی ئیسلامی قبوڵ دەكەن.
بەبڕوای بەندە ئەم بۆچوونە پێچەوانەی لۆژیكی قورئانیشە كە ئیسلامی بە دین وەسف كردووە كاتێ دەڵێ (إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ{آل عمران/19}. (وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ{آل عمران/85}. بگرە هەندێ جار بەناڕاستەوخۆ تەنیا ئیسلام بە دین دادەنێ وەك لەو ئایەتەی دەڵێ: (لا اكراه فی الدین)، (واتە: زۆرلێكردن لە ئایندا نییە)، كە مەبەست ئەوەیە زۆرلێكردن لە (ئاینی ئیسلام)دا نییە نەك دین بەڕەهایی، ئەگینا ماناكەی ورد دەرناچێ، چونكە دەشێ لە هەندێ ئایندا زۆرلێكردن هەبێ. هەروەها ئەو حەدیسە بەناوبانگەیش كە كراوەتە بناغە بۆ حوكمی كوشتنی مورتەد (من بدل دینه فاقتلوه)، (واتە: هەركەس ئاینەكەی گۆڕی بیكوژن) ئەویش وشەی (دین)ی بەمانای ئیسلام بەكارهێناوە، بەو مانایەی (هەركەس ئاینی خۆی لە ئیسلامەوە گۆڕی بیكوژن)، ئەگینا ماناكەی ورد دەرناچێ، چونكە ئەگەر وشەی (دینه) بە رەهاییەكەی وەربگیرێ، ماناكەی دەكاتە ئەوەی هەركەس ئاینی خۆی گۆڕی (جا هەر ئاینێك بێ) دەبێ بكوژرێ، بەو پێیەش ئەگەر جولەكەیەك ئاینی خۆی گۆڕی و بووە موسڵمان هەمان حوكم دەیگرێتەوە، كە ئەوەش نامەنتیقییە.
لەبەرئەوە ئەگەر ئیسلام دین (ئاین) بێ، دەوڵەتی ئیسلامیش دەوڵەتێكی ئاینییە و ئەو دەوڵەتەیە كە بنەما و رێسا و یاساكانی ئاینەكە دەبنە سەرچاوە نەگۆڕەكانی مەرجەعیەتی فیكری و سیاسیی دەوڵەتەكە. ئیدی هەڵبژاردنی حاكم لەلایەن خەڵكەوە (لە چوارچێوەی داننان بە نەگۆڕەكانی ئاینەكەدا) هیچ لە ئاینیبوونەكەی كەم ناكاتەوە، بگرە دووپاتی دەكاتەوە.
بەبڕوای بەندە ئەم بۆچوونە هەڵەیە، چونكە مانای دینیبوونی ئەو دەوڵەتە حەسر دەكا لەوەی لەو سیستمەدا حاكم لەلایەن خواوە دیاری بكرێ، یان پاشا بە نەوە و نوێنەری خوا دابنرێ و پیرۆز بكرێ، لەكاتێكدا ئەوە تەنیا یەكێكە لە فۆرمەكانی دەوڵەتی دینی نەك تاكە فۆرم. هەركات دەوڵەتێك وابەستە بێ بە بنەما و یاسا و نەریتەكانی ئاینێكەوە، ئەو دەوڵەتە دینییە، با هەندێ سیمای مەدەنیی شەتەكدراو بە مەرجەعیەتە ئاینییەكەیشی تێدابێ.
لە ئیسلامدا دەوڵەت تەواو دینییە، چۆن؟ جارێ لای شیعە بەڕاشكاوی ئیمامەكان لەلایەن خواوە دیاری كراون كە مەعسومن و پلەیان نزیكە لە پلەی پێغەمبەران و گوێڕایەڵیكردنیان واجبە و خەڵك نە دەوریان لە هەڵبژاردنیاندا هەیە و نە بەهیچ شێوەیەكیش دەسەڵاتی رەخنەلێگرتن و گۆڕینیان هەیە. ئەگەرچی ئەمە لەڕووی مێژووییەوە نەهاتووەتە دی و هیچكام لە یازدە ئیمامەكە نەبوونەتە حاكم، بەڵام وەك تیۆر و فیكری سیاسی بەشێكی جەوهەری و بنچینەییە لە فیكری شیعی.
هەرچی سوننەیە، باوەڕی بە تیۆری دوازدە ئیمامی نییە و پێیوایە دەسەڵات لە ئیسلامدا مەدەنییە، بەڵام ئەم مەدەنیبوونە ناواخنێكی دینی هەیە. سەرەتا بەدرێژایی 13 سەدە لە خیلافەتی ئیسلامی كار بە بنەمایەكی دینی كراوە كە بریتی بووە لە حەدیسی (الائمە من قریش)، واتە: ئیمامەكان (خەلیفەكان) لە قورەیشن كە ئەمە لە هەمان تیۆری پیرۆزیی رەچەڵەكی پاشاكان دەچێ لەنێو هەندێ گەلانی تری رۆژهەڵاتی و رۆژئاواییدا. هەربۆیە تەنانەت لەو قۆناغانەیشدا كە خەلیفە نەبووە یان دەسەڵاتێكی كارتۆنیی هەبووە، دەسەڵاتداران نەیانتوانیوە ئەو بنەمایە بشكێنن و كاری پێ نەكەن، لەم روانگەوەیە كە داعشیش رەچەڵكی خەلیفەكەی (واتە ئەبوبەكر بەغدادی) بەستووەتەوە بە قورەیشەوە، چونكە بەبێ ئەو رەچەڵەكە شەرعیەتی بوونە خەلیفەی نابێ.
هەربۆیە لە مێژوودا ئەو كەسانەی بوونەتە دەسەڵاتدار و لە قورەیش نەبوون، خۆیانیان ناو نەناوە خەلیفە، بەڵكو خۆیان ناوناوە ئەمیر یان سوڵتان (خەلیفەكانی عوسمانی بە سوڵتان ناسراون نەك خەلیفە)، زۆرجار خەلیفە هیچ رۆڵێكی جەوهەری لە ئیدارەی وڵاتدا نەبووە، كاری تەنها شەرعیەتبەخشین بووە بە دەسەڵاتی ئەمیر و سوڵتانەكان كە فەرمانڕەوای راستەقینە بوون. بەڵام هەر ئەو پابەندبوونەی دەسەڵاتداران بەو بنەمای قورەیشیبوونەی خەلیفەوە، با بە رووكەشیش بێ، بەڵگەی كارابوونی ئەو بنەمایەیە كە بنەمایەكی دینیی رووتە.
پاش ئەوەیش لە دەوڵەتی ئیسلامیدا كەسی حاكم پێویستە چەند مەرجێكی تێدابێ، لەسەروویانەوە ئەوەیە موسڵمان بێ و دان بە سەروەریی شەریعەتی ئیسلامیدا بنێ، واتە دەبێ یاسای بنەڕەتی (دەستوور)ی وڵات یاسایەك بێ لە شەریعەتی ئیسلامییەوە سەرچاوە بگرێ كە ئەوەش كارێكە پیاوانی ئاینی (زانایانی شەرع) پێی هەڵدەستن، واتە هەر دەوڵەتێكی ئیسلامی پێویستی بەوەیە دەستەیەك لە زانایانی ئاینی یاسای بۆ دابنێن، یان لانیكەم پەسەندیان بكەن بەشێوەیەك لە چوارچێوەی شەرع دەرنەچن. لە بارێكی واشدا كە زانایانی ئاینی یاسای وڵات لەژێر رۆشنایی بنەما و رێسا شەرعیەكاندا دابڕێژن و نەكرێ یاسایەك دابنرێ كە لەگەڵ ئەو بنەمایانەدا لێكبدات، ئیدی چۆن دەكرێ بگوترێ ئەو دەوڵەتە دینی نییە؟!
راستە دەكرێ هەڵبژاردن بۆ دەسەڵاتە تەنفیزی و یاسایی و قەزاییەكان بكرێ، بەڵام هیچ دەسەڵاتێك و هیچ كەسێك بۆی نییە بڕیارێك بدات یان یاسایەك دەربكات كە پێچەوانەی بنەما و یاسا جێگیرەكانی ئاینەكە بێ، بۆ نموونە یەكێك لە فەرزەكان (نوێژ، رۆژوو، حەج..)، یان ئەركێكی شەرعی وەك باڵاپۆشیی ئافرەت، بگرە تەنانەت هەندێ شتی رێپێدراو و فەرزنەكراوی وەك فرەژنیش قەدەغە بكا، بینیمان لە خولی پێشتری پەرلەمانی كوردستاندا چ هەڵایەك لەسەر هەوڵی سنوورداركردنی فرەژنی بەرپا كرا لەكاتێكدا فرەژنی تەنیا موباحە، نە واجبە و نە سوننەت. هەروەك رێگە بەوە نادرێ مامەڵەكردن بە سوو یان مەی بكرێ، یاخود یانەی شەوانە بكرێتەوە. كەس بۆی نییە سیستمی دابەشكردنی میرات بگۆڕێ. ئەمانە لە نەگۆڕەكانی هەر دەوڵەتێكی ئیسلامین بەو شێوەیەی لە كتێبە ئیسلامییەكاندا باس كراوە و بزووتنەوە ئیسلامییەكان كاری بۆ دەكەن. ئەی ئەمە دینی نەبێ چییە؟
ئەم خۆدزینەوەیە لە وەسفی (دینیبوون)ی دەوڵەتی ئیسلامی، زادەی حەسركردنێكی نازانستیانەی مانای (دینیبوون)ە لەوەی كە بریتییە لەوەی حاكم راستەوخۆ لەلایەن خواوە دیاری بكرێ، یان ئەوەیە خەڵك هیچ رۆڵێكی لە هەڵبژاردنی دەسەڵات و دروستكردنی بڕیار و گۆڕینی حاكمدا نەبێ، جا كاتێ دەبینن لە ئیسلامدا بەو شێوەیە نییە، خێرا و بەبێ وردبوونەوە تەبەڕا لە وەسفی دینیبوون دەكەن، وەك ئەوەی بەوە بتوانن لە نموونە ئیسلامییەكە لە چوارچێوەی دینیبوونی بكەنە دەرەوە. زیاتر رەوتە مەدەنی و ئیخوان مەشرەبەكانیش ئەم جیاكارییە دەكەن كە زۆر حساب بۆ رای خەڵك و دنیا دەكەن، هەرچی رەوتە جیهادیەكانن، بەشانازییەوە وەسفی دینیبوونی دەوڵەتی ئیسلامی قبوڵ دەكەن.
بەبڕوای بەندە ئەم بۆچوونە پێچەوانەی لۆژیكی قورئانیشە كە ئیسلامی بە دین وەسف كردووە كاتێ دەڵێ (إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ{آل عمران/19}. (وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ{آل عمران/85}. بگرە هەندێ جار بەناڕاستەوخۆ تەنیا ئیسلام بە دین دادەنێ وەك لەو ئایەتەی دەڵێ: (لا اكراه فی الدین)، (واتە: زۆرلێكردن لە ئایندا نییە)، كە مەبەست ئەوەیە زۆرلێكردن لە (ئاینی ئیسلام)دا نییە نەك دین بەڕەهایی، ئەگینا ماناكەی ورد دەرناچێ، چونكە دەشێ لە هەندێ ئایندا زۆرلێكردن هەبێ. هەروەها ئەو حەدیسە بەناوبانگەیش كە كراوەتە بناغە بۆ حوكمی كوشتنی مورتەد (من بدل دینه فاقتلوه)، (واتە: هەركەس ئاینەكەی گۆڕی بیكوژن) ئەویش وشەی (دین)ی بەمانای ئیسلام بەكارهێناوە، بەو مانایەی (هەركەس ئاینی خۆی لە ئیسلامەوە گۆڕی بیكوژن)، ئەگینا ماناكەی ورد دەرناچێ، چونكە ئەگەر وشەی (دینه) بە رەهاییەكەی وەربگیرێ، ماناكەی دەكاتە ئەوەی هەركەس ئاینی خۆی گۆڕی (جا هەر ئاینێك بێ) دەبێ بكوژرێ، بەو پێیەش ئەگەر جولەكەیەك ئاینی خۆی گۆڕی و بووە موسڵمان هەمان حوكم دەیگرێتەوە، كە ئەوەش نامەنتیقییە.
لەبەرئەوە ئەگەر ئیسلام دین (ئاین) بێ، دەوڵەتی ئیسلامیش دەوڵەتێكی ئاینییە و ئەو دەوڵەتەیە كە بنەما و رێسا و یاساكانی ئاینەكە دەبنە سەرچاوە نەگۆڕەكانی مەرجەعیەتی فیكری و سیاسیی دەوڵەتەكە. ئیدی هەڵبژاردنی حاكم لەلایەن خەڵكەوە (لە چوارچێوەی داننان بە نەگۆڕەكانی ئاینەكەدا) هیچ لە ئاینیبوونەكەی كەم ناكاتەوە، بگرە دووپاتی دەكاتەوە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ