سزا شەرعییەكان بریتین لەچەند سزایەكی دیاریكراو لە قورئان و فەرموودە، بۆ پارستنی سنوورەكانی خودا كە بە مەفهومی سەردەم بەمافی گشتی كۆمەڵگا هەژماردەكرێن، بە ئامانجی تەمبێكردنی تاوانبار، وەرگرتنەوەی مافی مافخوراو، دووركەوتنەوەی خەڵكی دی لەو تاوانانە داندراون. ئەو سزایانەش بریتین لە (كوشتنەوەی لە تۆڵە، سزای زیناكەر و بوختانچی و ئارەقخۆر، دەست بڕینی دز، هەروەها سزای رێگر و شەڕانگێزان).
ئەم سزا شەرعییانە دەچنە ژێرخانەی سیستمی دادوەری كە دوای ساخبوونەوەیان لەسەر تاوانبار بە بەڵگە و ئیسپات ( تحقيق الشروط وانتفاء الموانع ) تەنها حاكم یان بە فەرمانی ئەو جێبەجێ دەكرێن. بەهیچ شێوەیەك مافی تاكەكانی كۆمەڵگا نییە دوور لە چاوی لایەنی پەیوەندیدار هەڵبستن بە جێبەجێكردنیان. لەتایبەتمەندییە سەرەكییەكانی ئەو سزایانە خێرایی لە جێبەجێكردن، كەمكردنەوەی ئەرك لەسەر لایەنی پەیوەندیدار، چەسپاندنی دادپەروەری، دانەبەستنی تاوانباران، وەك ئەوەی لە بەندیخانەكانی ئەو سەردەمە بەدیدەكرێت.
ئەو چەند دێرەی رابردوو تەنها ناساندنێك بوو بۆ سزا شەرعییەكان، ئەوەی جێی سەرەنجە دوای رووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە رێكەوتی 2/3/1924 و گۆڕینی سیستمی دادوەری بەتایبەتی- قانوونی جینائی- لە جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان بۆ قانوونی دەستكرد كە زیندان و غەرامەی ماڵی جێگای گرتنەوە، لە ئەنجامی پەراوێزخستنی یاسا ئاینییەكان و حوكمی ئیسلام بەگشتی چەندین پارت و بزووتنەوە و رەوتی ئیسلامی بە ئامانجی گێڕانەوەی حوكمرانی ئیسلام لەدایكبوون. دوای هاتنە ناو كێشمەكێشمی دەسەڵات و دەستگرتن بەسەر چەند ناوچەیەك، زۆربەی رەوتە ئیسلامییەكان لەهەرە كارە لە پێشەكان هەڵدەستن بە جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان، بەبێ ئامادەكاری و زەمینە سازی كۆمەڵگا، كە ئەمەش هەمیشە بووەتە جێگەی رەخنە و توانجی نەیارەكانی ئیسلام و بەشێكیش لە ئیسلامییەكان.
روونترین نموونەش بۆ ئەو بابەتە جێبەجێكردنی بەشێك لەو سزایانە بوو لەلایەن رێكخراوی بۆكۆ حەرامی نەیجیریا. هەروەها بەرەی نوسرە و دەوڵەتی ئیسلامی (داعش). پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی یەكەم شت دەست بۆ سزا شەرعییەكان دەبرێت؟ ئایا ئیسلام یەكسانە بەو سزا شەرعییانە یان ئەو سزا شەرعییانە بەشێكن لە ئیسلام ؟ یاخود بێ جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان هیچ دەسەڵاتێك بە ئیسلامی هەژمارناكرێت ؟
گرنگی ئەو سزایانە لە دیدی ئیسلام و جێبەجێكردنیان راستییەكی حاشا هەڵنەگرە و رەتكردنەوەیان قبوول نییە، چونكە بە دەقی گردەبڕ وەك فەرزبوونی نوێژ و رۆژ و لە قورئان هاتوون، ناكرێت بەبێ هۆكار فەرامۆش بكرێن، بەڵام پێویستە ئامادەكاری و زەمینەسازی هەمەلایەنە بكرێت بۆ جێبەجێكردنیان بۆ ئەوەی ئامانجی راستەقینەی خۆیان بپێكن و ببن بە رەحمەت بۆ كۆمەڵگا نەوەك دەردەسەری و زەحمەت. بە پێچەوانەوە جێبەجێكردنیان بە شێوەیەكی هەڕەمەكی و رەچاونەكردنی ئامانجەكانی ئیسلام لە شەرعیەتپێدانیان. پەلەكردن و گوێنەدان بە زەمینەسازی فیكری و كۆمەڵایەتی و ئابووری. ئامانجەكە بەدیناهێنن. بەزەرەر و نەگبەتی بەسەر ئیسلام و موسڵمانان دەشكێتەوە.
تامەزرۆی پارتە ئیسلامییەكان بۆ جێبەجێكردنی ئەحكامەكانی ئیسلام بەگشتی و سزا شەرعییەكان بەتایبەتی، هەروەها كەمئەزموونیان لە مەسەلەی حوكمڕانی و هەڵنەسەنگاندن و نەخوێندنەوەی واقیع وەك خۆی. گوێنەدان بە قسەی ئەم و ئەو بەبیانووی ( لايخافون لومة لائم ) لەلایەك، لەلایەكی دی تێپەڕبوونی زیاد لە 90 ساڵ بەسەر پەراوێزخستنی سزا شەرعییەكان لەرووی جێبەجێكردنەوە.
دەسەلات زەوتكردن لەلایەن دەستەیەكی مافیا و پۆستاڵ لەپێ، پڕكردنی وڵات لە ئەمن و دەزگای موخابەراتی، بڵاوبوونەوەی برسیەتی و چینایەتی و نادادی كۆمەڵایەتی، داپۆشینی گشت دامودەزگاكانی دەوڵەت بە گەندەڵی ئابووری و ئەخلاقی و پیشەیی، نەبوونی رەقابەیەكی یاسایی راستەقینە بۆ رێگرتن لە بەهەدەردانی مافی تاك و مافی گشتی، نەبوونی ئالیەتێكی سەردەمی و گونجاو و رەچاونەكردنی حیكمەت و دانایی لە شێوازی جێبەجێكردن، ئامادەنەبوونی كۆمەڵگا بۆ جێبەجێكردن و قبووڵكردنی سزا شەرعییەكان...، بوونەتە هۆكاری ناشرینكردنی ئەو بەشەی ئەحكامەكانی ئیسلام، كار گەیشتووەتەی ئەوەی تەواوی عەلمانییەكان و بەشێك لە ئیسلامییەكان جێبەجێكردنیان بە وەحشیگەری هەژماربكەن.
چەند بنەمایەكی ئایینی و یاسایی لە ئیسلام هەن كە یارمەتی دەرن بۆ دواخستنی جێبەجێكردنی ئەو سزایانە. تا ئەوكاتەی ئامادەكاری تەواو و زەمینەسازی فیكری و كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی بۆ جێبەجێكردنیان دەكرێت، هەروەها پلەبەندی و پۆلێنكردنی سزاكان و دەستپێكردنی جێبەجێكردنی گونجاوترینیان جێی بایەخپێدانە لەروانگەی شەرعەوە. لەژێر رۆشنایی ئایەتی ( ولاتفسدوا في الأرض بعد إصلاحها )، فەساد و كاولكاری مەنێنەوە لەسەر زەوی دوای چاكسازی و ئاوەدانكردنەوە. ئەدی ئەگەر چاكسازییەكە لە بنەڕەتدا هەر ئەنجام نەدرابێت؟ هەروەها ( تدرأ الحدود بالشبهات ) سزاكان لەكاتی هەبوونی شوبهە جێبەجێناكرێن، بەتایبەت لەكاتی جەنگ و نەمانی دامودەزگاكانی حوكمڕانی.
بۆ نموونە پەیامبەر(د.خ) فەرمانیدا لە كاتی جەنگ دەستی دز نەبڕدرێت. هەروەها پێشەوا عومەر لە ساڵی قاتییەكە دەستی دزی نەبڕی. سەعدی كوڕی ئەبی وەقاس لە شەڕی قادسییە سزای ئارەقخۆری (مەشروبخۆر) لە داركارییەوە بۆ زیندانیكردن گۆڕی. دیارە كە لۆمەی خەڵكیش زۆرجار كاریگەری هەبووە لەسەر جێبەجێنەكردنی یاساكانی شەرع. وەك لەبابەتی نەكوشتنی دوورووەكانی مەدینە پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی فەرمانی كوشتنیان نادەم نەوەك بێباوەڕان بڵێن محەممەد هاوەڵەكانی خۆی دەكوژێت.
هەروەها نەڕووخاندنی كەعبەی پیرۆز و بنیاتنانەوەی لەسەر بناخەی ئیبراهیم (د.خ) بە پاساوی نزیكی موسڵمانانی ئەوكات لەسەردەمی نەفامی و قەدر و هەیبەت و پیرۆزی كەعبە لەسەر دڵیان و ماف و سەروەت ( الحقوق والاموال ) لە بنچینەدا پارێزراون لە ئیسلامدا، ئەم سزا شەرعییانەش بۆ پاراستنیان داندراون، ئەگەر سەرەنجامی جێبەجێكردنیان سەریكێشا بۆ فەوزا و ناسەقامگیری، یان ستەم و بەهەدەرچوونی ماف و سەروەتی خەڵك ئەوە جێبەجێ نەكردنیان پێویستترە لە جێبەجێكردن. بەتایبەت لەكاتی نەبوونی كەش و هەوایەكی ئیسلامی لە سیستمی حوكمڕانی و ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتیدا.
ئەمانە و چەندان نموونەی دی پێمان دەڵێن دەبێت زۆر بەوریاییەوە مامەڵە لەگەل جێبەجێكردنی یاسا شەرعییەكان بكرێت، بۆیە بەشێك لەبیرمەندانی ئیسلامی سەردەم پێیانوایە جێبەجێكردنی حوكمی ئیسلام چەند سەدەیەك دوابخرێت باشترە لەوەی نموونەیەكی تۆقێنەر و ناشرین و نەگونجاو پێشكەش بكات. هەر لەو دیدگایەوە ئیخوانەكانی توركیا، مەغریب، تونس و میسر گوتیان شەریعەت جێبەجێناكەین بەبیانووی لەبارنەبوونی زەمینەی كۆمەڵایەتی بەهەموو رەهەندەكانیەوە.
پێویستە ئەوەشمان بیرنەچێت سزا شەرعییەكان بەشێكن لە سیستمی دادوەری لە ئیسلامدا نەوەك كۆی شەریعەت. بەداخەوە هەندێك لە رێكخراوە ئیسلامییەكان ئیسلام كورتی دەكەنەوە لە سزاشەرعییەكان، كە ئەمەش تێگەیشتنێكی هەڵەیە و پێچەوانەی قورئان و فەرموودەیە.
بەشێك لەزانایان بەباشی دەزانن زیندان و سزای دارای( الغرامة المالية ) لە قۆناخی زەمینەسازی بۆ جێبەجێكردنیان جێگای سزا شەرعییەكان بگرنەوە. هەروەها پێویستە هەموو فاكتەرەكانی راگەیاندن و پەروەردە و دەزگا ئاینییەكان بخرێنەگەڕ بۆ هۆشیاركردنەوەی موسڵمانان و ئاشناكردنیان بە ئەحكامەكانی شەریعەت. هەڵبەتە ئەو قۆناخەش دەكەوێتە دوای ئاسایكردنەوەی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و كۆمەڵگا و دابینكردنی دادی كۆمەڵایەتی و بنیاتنانی سیستمی ئیسلام لەهەموو جومگەكانی دەسەڵات. بەبێ رەچاوكردنی هەموو رەهەندەكانی پەیوەندیدار بە سزا شەرعییەكان، كۆمەڵگا بەگشتی و تاكی تاوانبار بەتایبەتی دەبنە قوربانی. سزا شەرعییەكانیش لەلایەن خەڵك بەموسڵمان و ناموسڵمانەوە بە نەخوازراو و نا واقیعی و وەحشیگەری هەژماردەكرێن/ كە ئەمانەش هیچیان لەگەل ئامانجە پیرۆزەكانی شەریعەتی ئیسلام یەكناگرنەوە.
*خوێندكاری ماستەر لە فیقهی ئیسلامی زانكۆی ئیسلامی مالیزیا
ئەم سزا شەرعییانە دەچنە ژێرخانەی سیستمی دادوەری كە دوای ساخبوونەوەیان لەسەر تاوانبار بە بەڵگە و ئیسپات ( تحقيق الشروط وانتفاء الموانع ) تەنها حاكم یان بە فەرمانی ئەو جێبەجێ دەكرێن. بەهیچ شێوەیەك مافی تاكەكانی كۆمەڵگا نییە دوور لە چاوی لایەنی پەیوەندیدار هەڵبستن بە جێبەجێكردنیان. لەتایبەتمەندییە سەرەكییەكانی ئەو سزایانە خێرایی لە جێبەجێكردن، كەمكردنەوەی ئەرك لەسەر لایەنی پەیوەندیدار، چەسپاندنی دادپەروەری، دانەبەستنی تاوانباران، وەك ئەوەی لە بەندیخانەكانی ئەو سەردەمە بەدیدەكرێت.
ئەو چەند دێرەی رابردوو تەنها ناساندنێك بوو بۆ سزا شەرعییەكان، ئەوەی جێی سەرەنجە دوای رووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە رێكەوتی 2/3/1924 و گۆڕینی سیستمی دادوەری بەتایبەتی- قانوونی جینائی- لە جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان بۆ قانوونی دەستكرد كە زیندان و غەرامەی ماڵی جێگای گرتنەوە، لە ئەنجامی پەراوێزخستنی یاسا ئاینییەكان و حوكمی ئیسلام بەگشتی چەندین پارت و بزووتنەوە و رەوتی ئیسلامی بە ئامانجی گێڕانەوەی حوكمرانی ئیسلام لەدایكبوون. دوای هاتنە ناو كێشمەكێشمی دەسەڵات و دەستگرتن بەسەر چەند ناوچەیەك، زۆربەی رەوتە ئیسلامییەكان لەهەرە كارە لە پێشەكان هەڵدەستن بە جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان، بەبێ ئامادەكاری و زەمینە سازی كۆمەڵگا، كە ئەمەش هەمیشە بووەتە جێگەی رەخنە و توانجی نەیارەكانی ئیسلام و بەشێكیش لە ئیسلامییەكان.
روونترین نموونەش بۆ ئەو بابەتە جێبەجێكردنی بەشێك لەو سزایانە بوو لەلایەن رێكخراوی بۆكۆ حەرامی نەیجیریا. هەروەها بەرەی نوسرە و دەوڵەتی ئیسلامی (داعش). پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی یەكەم شت دەست بۆ سزا شەرعییەكان دەبرێت؟ ئایا ئیسلام یەكسانە بەو سزا شەرعییانە یان ئەو سزا شەرعییانە بەشێكن لە ئیسلام ؟ یاخود بێ جێبەجێكردنی سزا شەرعییەكان هیچ دەسەڵاتێك بە ئیسلامی هەژمارناكرێت ؟
گرنگی ئەو سزایانە لە دیدی ئیسلام و جێبەجێكردنیان راستییەكی حاشا هەڵنەگرە و رەتكردنەوەیان قبوول نییە، چونكە بە دەقی گردەبڕ وەك فەرزبوونی نوێژ و رۆژ و لە قورئان هاتوون، ناكرێت بەبێ هۆكار فەرامۆش بكرێن، بەڵام پێویستە ئامادەكاری و زەمینەسازی هەمەلایەنە بكرێت بۆ جێبەجێكردنیان بۆ ئەوەی ئامانجی راستەقینەی خۆیان بپێكن و ببن بە رەحمەت بۆ كۆمەڵگا نەوەك دەردەسەری و زەحمەت. بە پێچەوانەوە جێبەجێكردنیان بە شێوەیەكی هەڕەمەكی و رەچاونەكردنی ئامانجەكانی ئیسلام لە شەرعیەتپێدانیان. پەلەكردن و گوێنەدان بە زەمینەسازی فیكری و كۆمەڵایەتی و ئابووری. ئامانجەكە بەدیناهێنن. بەزەرەر و نەگبەتی بەسەر ئیسلام و موسڵمانان دەشكێتەوە.
تامەزرۆی پارتە ئیسلامییەكان بۆ جێبەجێكردنی ئەحكامەكانی ئیسلام بەگشتی و سزا شەرعییەكان بەتایبەتی، هەروەها كەمئەزموونیان لە مەسەلەی حوكمڕانی و هەڵنەسەنگاندن و نەخوێندنەوەی واقیع وەك خۆی. گوێنەدان بە قسەی ئەم و ئەو بەبیانووی ( لايخافون لومة لائم ) لەلایەك، لەلایەكی دی تێپەڕبوونی زیاد لە 90 ساڵ بەسەر پەراوێزخستنی سزا شەرعییەكان لەرووی جێبەجێكردنەوە.
دەسەلات زەوتكردن لەلایەن دەستەیەكی مافیا و پۆستاڵ لەپێ، پڕكردنی وڵات لە ئەمن و دەزگای موخابەراتی، بڵاوبوونەوەی برسیەتی و چینایەتی و نادادی كۆمەڵایەتی، داپۆشینی گشت دامودەزگاكانی دەوڵەت بە گەندەڵی ئابووری و ئەخلاقی و پیشەیی، نەبوونی رەقابەیەكی یاسایی راستەقینە بۆ رێگرتن لە بەهەدەردانی مافی تاك و مافی گشتی، نەبوونی ئالیەتێكی سەردەمی و گونجاو و رەچاونەكردنی حیكمەت و دانایی لە شێوازی جێبەجێكردن، ئامادەنەبوونی كۆمەڵگا بۆ جێبەجێكردن و قبووڵكردنی سزا شەرعییەكان...، بوونەتە هۆكاری ناشرینكردنی ئەو بەشەی ئەحكامەكانی ئیسلام، كار گەیشتووەتەی ئەوەی تەواوی عەلمانییەكان و بەشێك لە ئیسلامییەكان جێبەجێكردنیان بە وەحشیگەری هەژماربكەن.
چەند بنەمایەكی ئایینی و یاسایی لە ئیسلام هەن كە یارمەتی دەرن بۆ دواخستنی جێبەجێكردنی ئەو سزایانە. تا ئەوكاتەی ئامادەكاری تەواو و زەمینەسازی فیكری و كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی بۆ جێبەجێكردنیان دەكرێت، هەروەها پلەبەندی و پۆلێنكردنی سزاكان و دەستپێكردنی جێبەجێكردنی گونجاوترینیان جێی بایەخپێدانە لەروانگەی شەرعەوە. لەژێر رۆشنایی ئایەتی ( ولاتفسدوا في الأرض بعد إصلاحها )، فەساد و كاولكاری مەنێنەوە لەسەر زەوی دوای چاكسازی و ئاوەدانكردنەوە. ئەدی ئەگەر چاكسازییەكە لە بنەڕەتدا هەر ئەنجام نەدرابێت؟ هەروەها ( تدرأ الحدود بالشبهات ) سزاكان لەكاتی هەبوونی شوبهە جێبەجێناكرێن، بەتایبەت لەكاتی جەنگ و نەمانی دامودەزگاكانی حوكمڕانی.
بۆ نموونە پەیامبەر(د.خ) فەرمانیدا لە كاتی جەنگ دەستی دز نەبڕدرێت. هەروەها پێشەوا عومەر لە ساڵی قاتییەكە دەستی دزی نەبڕی. سەعدی كوڕی ئەبی وەقاس لە شەڕی قادسییە سزای ئارەقخۆری (مەشروبخۆر) لە داركارییەوە بۆ زیندانیكردن گۆڕی. دیارە كە لۆمەی خەڵكیش زۆرجار كاریگەری هەبووە لەسەر جێبەجێنەكردنی یاساكانی شەرع. وەك لەبابەتی نەكوشتنی دوورووەكانی مەدینە پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی فەرمانی كوشتنیان نادەم نەوەك بێباوەڕان بڵێن محەممەد هاوەڵەكانی خۆی دەكوژێت.
هەروەها نەڕووخاندنی كەعبەی پیرۆز و بنیاتنانەوەی لەسەر بناخەی ئیبراهیم (د.خ) بە پاساوی نزیكی موسڵمانانی ئەوكات لەسەردەمی نەفامی و قەدر و هەیبەت و پیرۆزی كەعبە لەسەر دڵیان و ماف و سەروەت ( الحقوق والاموال ) لە بنچینەدا پارێزراون لە ئیسلامدا، ئەم سزا شەرعییانەش بۆ پاراستنیان داندراون، ئەگەر سەرەنجامی جێبەجێكردنیان سەریكێشا بۆ فەوزا و ناسەقامگیری، یان ستەم و بەهەدەرچوونی ماف و سەروەتی خەڵك ئەوە جێبەجێ نەكردنیان پێویستترە لە جێبەجێكردن. بەتایبەت لەكاتی نەبوونی كەش و هەوایەكی ئیسلامی لە سیستمی حوكمڕانی و ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتیدا.
ئەمانە و چەندان نموونەی دی پێمان دەڵێن دەبێت زۆر بەوریاییەوە مامەڵە لەگەل جێبەجێكردنی یاسا شەرعییەكان بكرێت، بۆیە بەشێك لەبیرمەندانی ئیسلامی سەردەم پێیانوایە جێبەجێكردنی حوكمی ئیسلام چەند سەدەیەك دوابخرێت باشترە لەوەی نموونەیەكی تۆقێنەر و ناشرین و نەگونجاو پێشكەش بكات. هەر لەو دیدگایەوە ئیخوانەكانی توركیا، مەغریب، تونس و میسر گوتیان شەریعەت جێبەجێناكەین بەبیانووی لەبارنەبوونی زەمینەی كۆمەڵایەتی بەهەموو رەهەندەكانیەوە.
پێویستە ئەوەشمان بیرنەچێت سزا شەرعییەكان بەشێكن لە سیستمی دادوەری لە ئیسلامدا نەوەك كۆی شەریعەت. بەداخەوە هەندێك لە رێكخراوە ئیسلامییەكان ئیسلام كورتی دەكەنەوە لە سزاشەرعییەكان، كە ئەمەش تێگەیشتنێكی هەڵەیە و پێچەوانەی قورئان و فەرموودەیە.
بەشێك لەزانایان بەباشی دەزانن زیندان و سزای دارای( الغرامة المالية ) لە قۆناخی زەمینەسازی بۆ جێبەجێكردنیان جێگای سزا شەرعییەكان بگرنەوە. هەروەها پێویستە هەموو فاكتەرەكانی راگەیاندن و پەروەردە و دەزگا ئاینییەكان بخرێنەگەڕ بۆ هۆشیاركردنەوەی موسڵمانان و ئاشناكردنیان بە ئەحكامەكانی شەریعەت. هەڵبەتە ئەو قۆناخەش دەكەوێتە دوای ئاسایكردنەوەی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و كۆمەڵگا و دابینكردنی دادی كۆمەڵایەتی و بنیاتنانی سیستمی ئیسلام لەهەموو جومگەكانی دەسەڵات. بەبێ رەچاوكردنی هەموو رەهەندەكانی پەیوەندیدار بە سزا شەرعییەكان، كۆمەڵگا بەگشتی و تاكی تاوانبار بەتایبەتی دەبنە قوربانی. سزا شەرعییەكانیش لەلایەن خەڵك بەموسڵمان و ناموسڵمانەوە بە نەخوازراو و نا واقیعی و وەحشیگەری هەژماردەكرێن/ كە ئەمانەش هیچیان لەگەل ئامانجە پیرۆزەكانی شەریعەتی ئیسلام یەكناگرنەوە.
*خوێندكاری ماستەر لە فیقهی ئیسلامی زانكۆی ئیسلامی مالیزیا
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ