سەركردەكان، ئەگەر لە میزاج و هزر و هەستی خەڵك تێبگەن، دەتوانن بە ئاسانی بگەنە ئەو كۆدانەی رێگاكانی یەكگرتنەوەی دوو جوگرافیا لێكدابڕاوەكەی سەوز و زەرد یەكدەخەنەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەشی هەرە زۆری هەڵوێستەكانی ئەمڕۆ درێژكراوەی پاشخانی دوێنێی تاریكن، بەردەوام دەكەونە تونێلەكانی وەهمە خنكێنەرە پێشچاوگرەكان و ناتوانن رووناكی ئەو سەردەمە ببینن كە بە واقیعی تێیدا دەژین.
هەر بۆیەشە سلێمانییەكان حكومەتی هەرێم لە هەولێر بە زەردی تەماشا دەكەن، هەولێریش حكومەتە خۆجێییەكانی سلێمانی و دەوروبەری بە سەوز دەبینن و ناوە ناوەش بەرچاویان نیللی دەبێت، وادەزانن ئیتر سلێمانی كەوتووەتە دەرەوەی كۆنترۆڵی داوودەزگاكانی حكومەتە حیزبییەكەی هەولێر!
رقلێبوونەوەی ئاڵوگۆڕ
سەركردەكانمان، ئەوانەی زیاتر لە چل ساڵە بڕیاری سیاسیی نەتەوەیەكی بێدەرەتانیان كەوتووەتە دەست، چ لە سلێمانی یاخود هەولێر و دهۆك، ئەگەر لە هونەری بەڕێوەبردنی گەلەكەیان ئاگاییان هەبێ، لە خواست و ناخ و حەزە هەرە سادەكەی خەڵكی خۆیان تێبگەن، ئەگەر لەجیاتی سەنگەرگرتنی نوخبەیەكی كەمژمارە لە یەكتر، روویان لە خەڵكی رەشوڕووت بێت، ئەوا هەر ئیرادەو گەشە هەڕەمەكییە سادەكەی خەڵك، كوردستان دەكاتە دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری و خاوەن ئابوورییەكی سەربەخۆی بەهێز، بەڵام نەزانین و بێ ئاگایی لە بار و كارلێك و هەڵچوون و داچوون و دۆخی عاتیفیانەی خەڵك، وادەكات ئیتر وەهمەكان ببنە ئەو بەها و پێوەر و بنەما كۆمەڵایەتییانەی كۆمەڵگە بە سەقەتی بەرەو نادیار و ناڕوونی دەبات.
رقلێبوونەوەی ئاڵوگۆڕ، حەزی نەفیكردنەوەی یەكتر، خواستی كەنارخستنی یەكتر لە سەرجەم پڕۆسێسی سیاسی و نیشتمانی، هەڵبەستنی تاوانی سیاسی و یاسایی بۆ یەكتری، هەوڵدان بۆ شكاندنی پەنجەكانی یەكتری، بەكاڵاكردنی تایبەتمەندی و كەسایەتییە سیاسییەكانی یەكتری لە میدیاكان و پاوانكردنی پۆست و تاپۆكردنی داهاتووی سیاسی و فەرمانڕەوایی لەسەر گرووپێكی دیاریكراوی دەسەڵاتدار، وادەكات پرسی میللەتێك ببێتە كەرەستەیەكی هەرزان بۆ خستنەبازاڕی هەندێ بەرژەوەندیی ئابووری بۆ هەندێ كەسی دیار.
بۆیە چاوی نیشتمان، ئێستا ناتوانێ خواستێكی نەتەوەییانەی رەسەنی یەكانگیر لە سەرزەمینی كوردستاندا بەدی بكات، چونكە كەسایەتی و كاراكتەرە سیاسییەكانی هێشتا نەیانتوانیوە لەو قاوغە حیزبییە بەرتەسكە بێنە دەرەوە و جوگرافیاكانی دەرەوەی حیزبەكەی خۆیان ببینن. نەیانتوانیوە ئەو كاریزما نەتەوەییانە بن كە لە لوتكەپۆی هەڕەمدا، سەرجەم پارت و رێكخراو و خەڵك لە دەوری گوتارێكی نیشتمانی یەكگرتوو كۆبكەنەوە. لە بەغدا پارتی لە دۆڵێك و یەكێتی و گۆڕانیش لە دۆڵێكی دیكەن. لە كوردستانیش پارتی بە دووربین و فیلتەرئیفێكتی زەرد تەماشای پانۆڕامای سلێمانی دەكات، لە بەرامبەریشدا یەكێتی و گۆڕان پێیانوایە كە باڵەخانەی پەرلەمان و حكومەتی هەرێم تەواو زەرد هەڵگەڕاوە، كەوابێ كوا ئەو هزرە نەتەوەییەی بڕیارە دەوڵەتێك بۆ میللەتی كورد دروست بكات؟
سەقەتكردنی حیزبایەتی
كوا بەرهەمی 24 ساڵ فەرمانڕەوایی كورد؟ كوا سیستەم و سەروەریی سیاسی، كوان پرەنسیپەكانی دیموكراسی، سەربەخۆیی ئابووری، گوتاری نیشتمانی؟ كوا سوپای كوردستان؟ تۆبڵێی بەو ئاسانییە مێژوو چاو لەو دوو دەیەی رابردوو بپۆشێ؟ كوا ئەو نەوە نوێیەی ئەوان پێیانگەیاندووە بۆ وەرگرتنی ئەمانەتی نەتەوەیی دوای خۆیان؟ كوا دادپەروەریی كۆمەڵایەتی؟ كوا گەنج و لاوی ئازاد كە لە دەرەوەی ترس و شەرمدا، وەك بەورێك شەڕ لەگەڵ چارەنووس بكات؟ كوا ئەو ئینتیما نیشتمانییەی، دوور لە رەنگی حزبایەتی، هەمووان لە دەوری ئاڵایەكی نەتەوەیی كۆدەكاتەوە؟ كێ بەرپرسە؟ حیزبەكان یاخود كۆمەڵگە خۆی ئەو سەركردانەی هێناوەتە بەرهەم و بەسەر خۆیدا سەپاندوون؟
حیزبایەتی لە كوردستان هەرگیز هۆكارێك نەبووە بۆ داكوتین و جێگیركردنی بنەماكانی دیموكراسی، بە ئاشتی گواستنەوەی دەسەڵات، سەربەخۆكردنی دەسەڵاتی دادوەری، جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان، بە مەرجەعكردنی پەرلەمان، بەڵكو حیزبایەتی بریتی بووە لە كارخانەیەك بۆ جێكردنەوەی بەرژەوەندیی هەندێ دەستڕۆیشتوو، لەو رێگایەشەوە دیلكردنی میللەتێك بۆ هەژموون و كارتێكردنی حیزبیانە، بۆئەوەی وەك كەرەستەیەكی ئاسانی هەڵبژاردن سندوقەكانی دەنگدانی پێ پڕ بكەنەوە. حیزبایەتی لە كوردستان هەرگیز نەیتوانیوە ببێتە هەوێنی بەرهەمهێنانی پابەندبوونە نیشتمانییەكان، كورد نەیتوانی بە زیاتر لە 150 ملیار دۆلار ژێرخانی دەوڵەتێك مسۆگەر بكات و بگاتە بناغەی دەوڵەتداریی خۆی.
زانیومانە سیاسەت بریتییە لە هونەرێك بۆ گونجان و یەكتر خوێندنەوە، رێگایەك بۆ گرێبەستی پێكەوە ژیان و پێكەوە هەڵكردنی ئاشتیانە، بریتییە لە گونجاندنی رەوت و جوڵە لەگەڵ پێداویستیەكانی سەردەم. سیاسەتوانی راستەقینە ئەو كەسەیە ماهییەتەكان وەك خۆی بخوێنێتەوە نەك بەرهەڵستی كوێرانەی هەندێ دابونەریتی گواستراوە بكات.
راستە عەقڵ سەرزەمینە كۆمەڵایەتییەكان باشتر ئامادە دەكات، بەڵام هەمیشە عەقڵ پێویستی بە كات و رەگەزی زەمەن هەبووە، هەرگیز عەقڵ نەیتوانیوە بەرهەڵستی كشان و گەشەكردنی هەڕەمەكیانەی نەریت و نۆرمەكانی خەڵك بكات.
هەر بۆیە بەردەوام بەرەی عەقڵ لە شەڕی دەستەویەخەی نێوان عەقڵانیەت و هەڕەمەكیدا بووەتە قوربانیی زەمەنی خۆی، ویست و هەستەكانی هەڕەمەكیش بوونەتە ئەو هێزە زاڵەی پاوانی كۆمەڵگەیان كردووە، چونكە بازنە نائاگاییەكەی خەڵك هەمیشە دیلی رەوتی هەڕەمەكی بووە و خەڵكیش لەسەر سروشت و مۆتیڤە هاندەرە شاردراوەكان كاری رۆژانەی خۆی بەڕێ دەكات نەك لەسەر بنەمای راسپاردەو زنجیربەندیی عەقڵانی، ئەوەش بەهۆی ئەوەیە كە تاك بەر لەوەی دیلی دەستی نەریتەكانی دەوروبەری بێت، دیلی دەستی زاتیەت و غەریزەكانی خۆیەتی. واتە ئەگەر كەسێكی یەكجار عاقڵمەندی حەكیم و مەعریفەدار هەبێ، دووچاری دۆخێكی دارایی تەنگ هاتەوەو منداڵەكانی لە برسان رۆژانە بگریێن و هەموو رۆژێ رووبەڕووی بۆڵەبۆڵی ژنەكەی هاتەوە، ئەوا عەقڵ و مەعریفەی ئەو دانەرە كۆچ دەكات و ناچار دەبێت وەك دیلێك لەبەردەمی بازرگانێكی چڵێسدا وزەكانی خۆی هەڕاج بكات.
واتە هەر جووڵەیەك لە هەر تاكێكەوە بێت، سەرچاوەكەی عاتیفەیە نەك مۆتیڤی عەقڵانیی رەها. هەمان ئەو هەڵەیەشە هەندێ حیزب تێیكەوتووە، پێیانوایە دەتوانن بە نەفیكردنەوەی یەكتر، شوێنەواری یەكتر لەسەر نەخشەی وڵاتەكەیان بسڕنەوە و سەرەتایەكی نوێی دەسەڵاتی عەقڵانی بۆ میللەتەكەیان داڕێژن، بەڵام خۆ خاوەن تیۆرە یۆتیۆپیاكانیش هەمان حەزی ئەو دەسەڵاتە فەلسەفی و عەقڵانییەیان هەبووە! خۆ ئایینەكانیش بۆ دروستكردنی ئینسانی عاقڵمەندی دادپەروەر تێكۆشاون و سەدان هەزار كەسیان بەكوشت داوەو بەهیچیش نەگەیشتوون.
كەواتە دەسەڵات و گۆڕانكاری، زیاتر بە زەمەن و پێشكەوتنی هزری كۆمەڵایەتییانەوە بەندە نەك بە سەپاندنی خواستی نوخبەیەكی دیاریكراوەوە.
دووڕیانی عەقڵانیەت و پراگماتیزم
لێرەوە، لەنێوان دووڕیانی دەسەڵاتی عەقڵانی و دەسەڵاتی پراگماتی و واقیعیدا، دەبێ (پێكەوە!) یەكێكیان هەڵبژێرین. ئەگەریش تێكچوون و چەقینی واقیعی سیاسی ئەم دواییەی كوردستان وەك نموونە وەرگرین، دەبینین كە پێداگیری لەسەر هەندێ خواستی بەدینەهاتوو جگە لە دواخستنی ئامانجەكان هیچ بەرهەمێكی تری نابێت. جگە لەوەش، رەگەزی گونجان و پێكەوە هەڵكردنیش لەم نێوانەدا بوونی نامێنێ، چونكە دەبێ ئەو راستییە باش بزانین، ئەگەر لایەنێكی ململانێ نەمێنێ ئیتر پێشكەوتنیش لە شوێنی خۆی دەوەستێت و كۆمەڵگە باری داینامیكی وەرناگرێ.
كەواتە دەبێت پارتی هەبێت بۆ ئەوەی گۆڕان گەشە بكات، یاخود دەبێ یەكێتی هەبێت بۆ ئەوەی پارتی پارێزگاری لە مانەوەو بوونی خۆی بكات. دەبێ ئەو سێ باڵە سەكیولارەش هەبن بۆ ئەوەی ببنە هەوێنی دەردان و خستنەبازاڕی هزر و رەوتی ئیسلامگەرایی.
هەموو ئەو پارتانەی لە كوردستان هەن بەشێوەیەك لە شێوەكان تەواوكەری یەكترن، ئەگەر لایەنێكیان نەبێت ئەوی دی پاساوی گەشەو پێشكەوتن و پێشوەچوون لەدەست دەدات.
گۆڕانكاری و سەقامگیریی كۆمەڵگە
ژیانی سیاسی بریتییە لە بەرژەوەندیی ئاڵوگۆڕ، دواتریش بریتییە لە دۆزینەوەی رێگاكانی گونجان لە نێوان عاتیفەو پێداویستییە ژیارییەكان. هیچ كاتێكیش بەرنامەیەكی سیاسی یان ئایینی یان هەر رەوتێكی تر ناتوانێ گۆڕانكاری دەستكردی خێرا بەسەر خەڵكدا زاڵ بكات تا كەرەستەكانی پێشكەوتن لە رووەكانی ئابووری و بازرگانی و دواتریش كۆمەڵایەتی بەشێوەیەكی ئاسایی و لە گەشەیەكی هێواش و هەڕەمەكیانەدا فەراهەم نەبن. واتە هەر كاتێك خەڵك لە قۆناغی تێربوونی پێداویستییەوە پێی نایە قۆناغی تێركردنی ئارەزووە لاوەكییەكان، ئەوسا سەرلەبەری پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیش دەست بە خۆگونجاندن دەكەن لەگەڵ ئەو ژینگە نوێیە، بە تایبەتیش پێشكەوتنی پیشەسازی و رووكاری شارستانیەت و باری تەلارسازیی ناو شار و.. هتد، واتە هەر كاتێك سوڵتانی هۆكارە ئابوورییەكان بەسەر رۆحی یاسا هەڕەمەكییەكان زاڵ بوو، ئەوسا خۆگونجاندن لەگەڵ ژینگە نوێیەكان دروست دەبن، ئیتر تاك لە دیلی نەریتی (دوێنێ)وە دەگوازرێتەوە قۆناغێكی نوێی دیلبوون كە تێیدا فاكتەرە ئابوورییەكان ئاراستەی رەوت و پێشكەوتنەكانی دەكەن.
بۆیە گۆڕانكارییە گەورەكان بەشێوەیەكی سەرەكی بە رەگەزی زەمەنەوە گرێدراون، نەك سەپاندن، یان هەڵگێڕانەوەی گۆڕانكارییە مێژووییە خۆكردییەكان لە دۆخی ئاسایی پێشوەچوونی خۆیانەوە، چونكە هەر سیستەمێكی كۆمەڵایەتی بریتییە لە دیاردەیەكی دەرەكی بۆ دەردانی پێداویستییە رۆحییەكان كە لە ناخی كۆمەڵگەدا هەن، واتە دەتوانین بەهەمان ئەو مۆتیڤە شاردراوانە وێنایان بكەین كە لەناخی تاكدا هەن، هەموو كاتێكیش ئەكتیڤ نین، هەر كاتێك هەڵوێستێكی نەخوازراو رووبەڕووی بووەوە كە چارەسەرێكی عەقڵانی پێ نەبێت، یەكسەر دەبێتەوە ئەسیری ئەو مۆتیڤە هاندەرە سروشتییانەی لە عەقڵی نەستیدا (لاشعور) هەن.
ئەوەی لەگەڵ هەندێ گەلانی جیهان دەگونجێ، مەرج نییە لەگەڵ باری كۆمەڵایەتی ئێمەدا گونجاو بێت، چونكە فاكتەری بونیادی كۆمەڵایەتی و باری عاتیفیانەی خەڵك و ئاستی كارتێكردنی ئایین لە ئاراستەكردنی تاكەكان، ئەو هێزانەن بە شێوەیەكی پەنهانی دوور لە ئیرادەو ویستی تاك فەرمانڕەوایی دەكەن و رەوتەكانی دەستنیشان دەكەن.
گۆڕانكاری ئەو دارماجیكە نییە هەر كاتێك حەزت لێی بوو بە كرداری بكەیت! گۆڕانكاری خۆكردییە، بەشێوەیەكی سروشتی لەناخی كۆمەڵگەوە سەرهەڵدەدات و بەهێواشی لەگەڵ گۆڕانی هۆكارەكانی ئابووری و بەرهەمهێنان، ئەوانیش دەگۆڕێن، چونكە تاكە هێز ئاكار و رەفتاری تاك بگۆڕێ بریتییە لە پێداویستییەكانی زەمەن كە هەڵقوڵاوی هۆكارە ئابووری و پێشكەوتنەكانی شارستانیەتن، هەر ئەو هۆكارو بەرژەوەندیانەشن سەقامگیری وەك پێداویستییەكی بنچینەیی و پەناگەیەكی هاوبەش دێننە پێشەوە، چونكە لە سەقامگیریدا بەرژەوەندییەكان دەپارێزرێن، باری ئاساییش توندتر و باشتر دەكرێ و دەبێتە چەترێك بۆ پاراستنی تۆڕی ئەو بەرژەوەندییە ئاڵوگۆڕانەی نێوان تاكو گرووپەكانی ناو كۆمەڵگە.
ململانێ و سەقامگیری
راستە كۆمەڵگە پێویستی بە هەندێ پێشبڕكێ، تەنانەت هەندێ ململانێش هەیە بۆ ئەوەی لە دۆخێكی چەقبەستوودا بارێكی داینامیكی وەرگرێ و بەهۆیەوە هەندێ رەفتارو ئاكاری نوێش بێنە بەرهەم و كۆنەكانیش بخرێنەوە خانەی پاشەكەوتی مێژوویی خۆیانەوە، بەڵام وێڕای بوونی ململانێ، دەبێت هزرێكی نەتەوەیی و هێزێكی ئاساییشیش هەبێت بتوانێت پارسەنگی تێكچەقینی ئەو بەرژەوەندی و ململانێیانە بپارێزێ، بە پێچەوانەوە نەبوونی ئاساییش و هزری نەتەوەیی وادەكات دۆخی فەوزای سیاسی و كۆمەڵایەتی زاڵ بێت و رەوتەكانی پێشكەوتنی ئاساییانەی خەڵكیش بكەونە دەست نەزانە دڵڕەقەكان.
لە كوردستانیشدا تاكە هێز بتوانین پشتی پێ ببەستین بریتییە لە سەقامگیری، ئەگەریش ئەو جیاكارییە لە نێوان ئێمەو دەوروبەر نەما، بە واتای ئەوەیە كوردستانیش دەبێتە نەینەوایەكی دیكەی تژی لە فەوزای سیاسی و دارایی و كارگێڕی، بەهۆشیەوە ناسنامەی جیاكردنەوەی كوردستان لەدەست دەدرێ و ئیتر وڵات دەبێتەوە پارچە پاكێجێك لە سازشەكانی نێوان ئەو زلهێزانەی هەژموونیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیەو خەریكن نەخشەكان دادەڕێژنەوە.
سەقامگیری لە كوردستان بە پلەی سەرەكی كەوتووەتە دەستی هەولێر، بەڵام سەرێكی هەڵداشتنی ئەو سەقامگیرییەش لە سلێمانییە، واتە سلێمانی و هەولێر هەرگیز ناتوانن بێ یەكتر باری سەقامگیری كوردستان راگرن. سلێمانی دەتوانێ هەولێر برسی بكات، نەوت راگرێ، ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان نەهێڵێ، كارەبا ببڕێ و هتد، لە هەمان كاتیشدا، هەولێر دەتوانێ سەرجەم خەونەكان ژێرگڵ بكات، فەوزایەك لە وڵات بنێتەوە كە دەیان ساڵی تریش بەهۆیەوە میللەتێك تووشی تێكشكان ببێ، دەتوانێ خۆی بكاتە خاوەن شەرعیەتی دەزگاكانی حكومەتی هەرێم، دەست بەسەر پەرلەماندا بگرێ، سنووری ئیدارەی هەولێر-دهۆك جیا بكاتەوە، بەڵام ئایا ئەوانە چارەسەرن بۆ گەیاندنی گەلێك بە ئاواتی سەروەربوونی خۆی؟ ئایا ئەوانە هۆكاری بەردەوامبوونی ئاشتیانەن بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری؟
سەقامگیری بێ لێكگەیشتنی سلێمانی و هەولێر هەرگیز دروست نابێت، نە سلێمانی دەتوانێ ئاسایشی خۆی بەبێ هەولێر بپارێزێ، نە هەولێریش دەتوانێ بەبێ سلێمانی پاڵكەوێت و پێیوابێت ئیتر دەتوانێ هەموو كوردستان و سامانەكەی زەوت بكات، هەردووكیان تەواوكەری یەكترن، هەردووكیان دوو بڕگەی یەك هاوكێشەی نەتەوەیین، بە هەردووكیانیش سەقامگیری و ئاسایش بەرقەرار دەبێت و بە هەردووكیانیش دەوڵەتی كوردستان دادەمەزرێت، كەواتە نە پارتی دەتوانێ یەكێتی و گۆڕان لە سەرجەم پڕۆسێسی سیاسی و دیپلۆماسی و ئابووریی كوردستان دوور بخاتەوە، نە یەكێتی و گۆڕانیش دەتوانن پەنجەكانی پارتی بشكێنن. هەردووكیان دوو قۆڵی یەك جەستەی نەتەوەیەكن، دەبێ هەرسێ لا هەبن، ئیسلامییەكانیش كەمەربەند، بۆ ئەوەی كۆمەڵگە باری داینامیكی خۆی وەرگرێ و پێشبكەوێ.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ