مەسەلەی سووریا، كریمیای ئۆكراینا و قوبرسی باكوور ئەو مەسەلانە بوون كە تا دەهات پەیوەندییەكانی نێوان رووسیا و توركیای لاوازتر دەكرد، بەڵام دوای خستنەخوارەوەی فڕۆكە جەنگییەكەی رووسیا لەلایەن توركیاوە لە كۆتایی ساڵی رابردوودا، پەیوەندییەكانی ئەم دوو وڵاتە گەیشتە ئەوپەڕی لاوازی.
بەڵام پاش داوای لێبوردنی ئەردۆغان لە پوتین و دەربڕینی هاوسۆزیی پوتین و پێشكەشكردنی هاوكاریی پێویست بۆ ئەردۆغان لە شەوی كودەتا سەربازییەكەی توركیا لە 15ی تەمموزی رابردوودا، لاپەڕەیەكی نوێ لە پەیوەندییەكانی هەردوولادا هەڵدرایەوە. ئەمەش سەردانی ئەردۆغانی بۆ رووسیا بەدوای خۆیدا هێنا بۆ پێداچوونەوە و ئامادەكاریی واژۆكردنی ئەو رێككەوتنەی لە سەردانەكەی ساڵی رابردووی پوتیندا بۆ ئەنقەرە كرابوو.
گرنگترین خاڵی ئەم رێككەوتنە گەشەپێدانی بازرگانیی نێوان ئەم دوو وڵاتەیە، هەروەها دروستكردنی گەورەترین وێستگەی ئەتۆمی بوو بۆ بەرهەمهێنانی وزە لە توركیا لەلایەن رووسیاوە. لەگەڵ دروستكردنی هێڵی بۆڕیی نوێ بەناوی (توركیش ستریم) بۆ گواستنەوەی غازی سروشتی لە رووسیاوە بۆ توركیا و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی باشووری ئەوروپا. ئەمەش لەدوای ئەو تەنگژانەی نێوان رووسیا و وڵاتانی ئەوروپا لەسەر مەسەلەی داگیركردنی كریمیا هات كە چیتر رووسیا ناتوانێت تەنیا پشت بە ئۆكراینا ببەستێ بۆ گواستنەوەی غازی سروشتیی وڵاتەكەی بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا.
كەواتە ئەگەر پوتین بەنیاز بێ خۆی لەژێر هەژموونی سیاسەتە ئابوورییەكانی رۆژئاوا رزگار بكات، بەڵام ئەردۆغان بەنیازە وڵاتەكەی لە دوای ئۆكراینا بكاتە پلاتفۆرمی گەیاندنی غازی سروشتیی رووسیا بۆ بازاڕەكانی خۆی و ئەوروپا، ئەمەش وا دەكات ئەم دوو وڵاتە لە ئاستی ئابووریدا ببنە دوو شەریكی ستراتیژی.
توركیا دەتوانێت گەشەیەكی خێرا بە ئابووریی وڵاتەكەی بدات، لە كاتێكدا رووسیا پێشنیازی 6% داشكاندنی نرخی غازی سروشتی داوە بە توركیا لە چوارچێوەی رێككەوتنەكەیان كە لە داهاتوودا واژۆ دەكرێت، لەگەڵ ئەمە زیادكردنی قەبارەی هەناردەكردنی غاز لە 26 ملیار مەتر سێجاوە بۆ نزیكەی 33 ملیار.
یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی نزیكبوونەوەی ئەم دوو وڵاتە، پەراوێز خستنیانە لەلایەن وڵاتانی رۆژئاواوە. ئەردۆغان كەمترین رۆڵی هەبووە لە هاوكێشە سیاسییەكانی ئەم دواییەی رووبەڕووی جیهان بوونەتەوە، بە بەراورد لەگەڵ وڵاتە هاوتاكەی، ئێران و هەروەها پەراوێزكردنی ئەردۆغان لە ئاست ئەو گۆڕانكاریانەی لە وڵاتی میسر روویاندا لە سەردەمی مورسی، یەمەن كە تا ئێستاش بەردەوامە، لوبنان و تا دەگاتە ئێستای سووریا، بەڵام توركیا لە دوای كودەتای سەربازیی وڵاتەكەی زیاتر هەستی بەم بۆشاییە كرد، لە كاتێكدا هەڵوێستی هاوپەیمانەكانی لە كودەتاكە وەكو پێویست نەبوو، لە بەرامبەردا پوتین هاوسۆزیی خۆی بە رێگەی تەلەفۆن لە هەمان شەو بۆ ئەردۆغان نیشاندابوو.
هەروەها پوتین لە مەسەلە سیاسی و ئابوورییەكانی جیهان و ناوچەكەدا كەمترین رۆڵی هەبووە، یاخود دەتوانم بڵێم لە ئاست هەندێك مەسەلەدا رۆڵی نەبووە، بۆ نموونە گۆڕانكاریەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، جگە لە سووریا كە لەم دواییە رۆڵی رووسیا تا رادەیەك بەرچاوترە، ئەمەش نیگەرانیی لای پوتین دروست كردووە. هەتا زۆر جار لە دیدارە رۆژنامەوانییەكاندا بە راشكاوانە رایگەیاندووە "وڵاتانی رۆژئاوا دەیانەوێ رۆڵی رووسیای گەورە لەناو هاوكێشە سیاسییەكانی جیهاندا لاواز بكەن، بەڵام ئەمە خەونێكە بەدی نایەت".
ئەگەر بە وردی سەیری بكەین، دەبینین هەردوو سەرۆك یەك پەیامیان هەیە "ئێمە دەتوانین دۆستی ترمان هەبێ لەناو گۆڕەپانی سیاسیدا، هەتا ئەگەر وڵاتانی رۆژئاوا دەرگاكانیان لەسەر ئێمە داخستبێ"، دەتوانێم بڵێم هەرچەندە ئەم پەیوەندیانە لەسەر ئاستی سیاسی یاخود ئابووری دەتوانن گەشە بكەن لەسەر حسابی بەرفراوانبوونی بۆشایی نێوان ئەم دوو وڵاتە و وڵاتانی رۆژئاوا، بەڵام ئەستەمە ببێتە پەیوەندییەكی درێژخایەن و ستراتیژی، بە تایبەت بۆ توركیا. چونكە توركیا، پەیوەندییەكی مێژوویی قووڵی سیاسی، سەربازی، ئابووری لەگەڵ رۆژئاوا دروست كردووە كە ناتوانێت دەستبەرداری بێت. یاخود بەرامبەر ئەو هەموو ئابڵوقە سیاسی و ئابووریانە بوەستێتەوە كە لەلایەن هاوپەیمانەكانی خراوەتە سەر رووسیا. لەگەڵ ئەم لایەنی ئابوورییە كە توركیا 60%ی سەرچاوەكانی وزەی خۆی لە رووسیاوە دابین دەكات، وا دەكات هەژموونی رووسی لەسەر توركیا زیاتر بكات. بەڕای من لە داهاتوودا توركیا بە لاوازی دەكەوێتە ژێر هەژموونی سیاسی و ئابووریی رووسیاوە. بۆیە دەبێ لە پەراوێزی پەرەپێدانی ئەم پەیوەندیانەدا، سەرچاوەكانی بەدەستهێنانی وزەی خۆی بەرفراوانتر بكات بەتایبەتی لەڕووی بەدەستهێنانی غازی سروشتی، بۆنموونە لەگەڵ ئیسرائیل كە دەستی پێكردووە، ئازەربایجان و هەرێمی كوردستان تا لە داهاتوودا كەمتر بكەوێتە ژێر هەژموونی بڕیارە سیاسی و ئابوورییەكانی رووسیا، چونكە بینیمان سەپاندنی ئەو ئابڵوقە ئابووریانەی ئەم دواییەی رووسیا بەسەر توركیا، ئابووریی توركیای شڵەژاند و وای لە ئەردۆغان كرد تا رادەیەك بچێتە ژێر باری بڕیارەكانی رووسیاوە.
بەڵام، رەهەندە سیاسیەكەی ئاڵۆزترە، كە ئەویش بارودۆخی ئێستای سووریایە، جگە لەوەی هەردوولا ناكۆكن لەسەر داهاتووی سووریا، لە هەمان كاتدا هەریەكەیان پشتگیری هێزی دژ بەیەكتر دەكەن، بەڕٍای من ئەستەمە لەسەر میكانیزمێكی هاوبەش رێكبكەون، چونكە تا دێت پشتگیریی رووسیا بۆ رژێمی بەشار ئەسەد زیاتر دەبێ، هەروەك پوتین لە ماوەی رابردوودا داوای لە پەرلەمانی وڵاتەكەی كرد پرۆژەی بەهێزكردنی هێزە سەربازییەكانی لە شاری لازقیەی سووریا، كە گەورەترین بنكەی سەربازیی رووسیایە بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، زیاد بكات. لەگەڵ ئەمە داوای پشتگیریی زیاتری بۆ رژێمی سووریا كرد بەرامبەر ئەو هێزە چەكدارانەی لەلایەن توركیاوە پشتگیری دەكرێن. بەڵام بۆ توركیا مەسەلەی بەهێزبوونی پەیەدە لە سووریا ئەولەویەتە و زۆر ئەستەمە سازش بكات لەسەر شەرعیەتدان بەم هێزە لە سووریای داهاتوودا. بەڵام ئەم هێزە ئێستا لەلایەن ئەمەریكاوە پشتگیریی دەكرێت، كەواتە توركیا دەبێ جارێكی تر لەگەڵ رۆژئاوا بكەوێتە دانوستاندن لەسەر ئەم مەسەلەیە و داهاتووی سووریاش.
ئەگەر پوتین كەمترین ئومێدی بە دروستبوونەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا هەبێ، ئەوا دووریی توركیا لە رۆژئاوا، بە تایبەت لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، توركیا بەرەو قەیرانی زیاتری سیاسی دەبات. ئەمەش لەوانەیە لە سەردانەكەی جێگری سەرۆكی ئەمەریكا لە 24ی ئەم مانگەدا بۆ توركیا باس و خواسی گەرمی كۆبوونەوەكان بێت. هەروەها ئەم دیدارە نیشانەی نیگەرانیی هەردوولایە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان كە لە دوای كودەتاكەی توركیاوە بەرەو لاوازی دەڕوات. بەڵام لە هەمووی گرنگتر نیگەرانیی ئەمەریكایە لە نزیكبوونەوەی هاوپەیمانەكەی لەناو رێكخراوی ناتۆ، لە رووسیا.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ