فرمێسك محەممەد رەحیمزادە
مۆتیڤێكی بەردەوامی نێو ئەدەبی كوردی، وێنەیەكی تێكەڵە لە سێ سیما: دڵدار، دایك، نیشتیمان. پێناسەی گشتیی مۆتیڤ لە پێناسەی ریتۆریكیدا بریتییە لەو توخمەی لەشێوەی جۆراوجۆردا لە بەرهەمی یەك كەس یان كۆمەڵێك بەرهەمی سەردەمێكی دیاریكراودا دووپات دەبێتەوە. مۆتیڤەكان هاوكاتی ئەوەی بەرهەمی بۆ یەكتر گۆڕانی هەندێ وێنەن، هاوكات شوێنی تەنگژەی نێوان وێنەكانیشن. واتە چەندە دەتوانن ئەم وێنانە پێكەوە كۆبكەنەوە، ئەوەندەش دەتوانن ناكۆكی و تەنگژە و بەریەككەوتنی ئەو وێنانە ئاشكرا بكەن. بەریەككەوتنی دوو ئەڤین ناوەڕۆكێكی ئەم مۆتیڤەی دایك، دڵدار، نیشتیمانە لە مێژووی ئەدەبی هاوچەرخی كوردیدا، لە گۆران و هێمنەوە تا شێركۆ بێكەس و عەبدوڵڵا پەشێو و قوبادی جەلیزادە و هتد... بەریەككەوتنی ئەڤینی ژن و نیشتمان: لای گۆران دەبێ خۆشویستنی نیشتیمان پێش خۆشویستنی ژن بخرێت. لە دەقێكی گۆران- دا كە بە سروود گوتراوە، دەبینی قارەمانی گێڕانەوەكە دەڵێت: "بڵێ بەو بووكی تازەی یەك شەوەم گەر هاتە سەر نەعشم، نەڵێ خۆی بۆ وەتەن كوشت و لەڕێی عەشقی منا نەژیا.. وەزیفەم بوو لە پێناوی وڵاتێكا سەرم بەخشم، كە تۆی پەروەردە كرد بۆ من لە داوێنی چیا و كەژیا.
دوایین نموونەی دیاریش كە باسێكی زۆری لەسەرە، دەقە شیعرییەكەی عەبدوڵڵا پەشێوە: "هەم تۆم خۆش دەوێ هەم ئەویش". بۆ ئەم دەقە، لێكدانەوەیەكی زۆر سەتحی هەیە. كەسانێك دێن، ناشارەزایانە لە تەكنیكەكانی خوێندنەوەی دەقی ئەدەبی، ئەوانە دێن دەقەكە و مۆتیڤی ئافراندنی لە زەمینەی مێژوویی هاوێر دەكەن و بەشێوەیەكی سەتحی دەیكەن بە كێشەی نێوان دوو هەڵبژاردن. كەسێك (هونەرمەندێك، گۆرانیبێژێك، لاوێك...) كلیپێ دروست دەكات و هەر جارەی كوڕێك لەگەڵ یەك كچ لە ماشێنێكدا دەڕۆن و هیچی دیكە. لەم روانینەدا بۆ دەقەكە هیچ شتێك لە مێژووی ئەدەب و تەنگژە بنچینەییەكانی دەق نابینرێت - ئەگەرچی بێ ئاگاییە، تەنیا پەیوەندیی بەم كلیپەوە نییە، بەڵكوو خزاوەتە ناو زمانی كاسبكارانی سوننەتیشەوە.
ئەوانیش دەڵێن: چۆن دەبێ هاوكات دوو كەست خۆشبوێت و دیارە دوای ئەوە دەبێ پەندی ئەخلاقی دەست پێبكات. بەڵام خوێندنەوەیەك كە پشتی بە مێژووی ئەدەب و تەكنیكەكانی خوێندنەوەی دەقی ئەدەبی و مۆتیڤ و هێماكان بەستبێت، ناكەوێتە نێو ئەم سەتحییەتەوە و هەوڵ دەدات كۆدەكانی دەق بكاتەوە، تەنگژەكانی ئاشكرا بكات و لە رێگەی ئەم تەنگژانەوە بگات بە ناسینی سەردەمێك. لای ئەم روانگە، دەقی ئەدەبی كۆی ناكۆكییەكانی سەردەمی خۆی هەڵدەگرێت و جۆرێكی تر نیشانیان دەداتەوە، نەك كاری ئاوێنە بكات، بەڵام وێنەی خۆی لە سەردەمێك دەكێشێتەوە، وێنەیەك كە چاوی مێژوونووس یان رووكەشبین نایبینێت. ئەمەشە گرنگیی ئەدەب ئاشكرا دەكات. وەك سەرەتا ئەوەی بتوانین لەسەر ئەم دەقەی پەشێو بیڵێین ئەوەیە، دەقەكە دەبێ لە روانگەی مۆتیڤەكانیەوە بخوێنرێتەوە. لە دەقەكەدا باسی دوو ئەڤین هەیە كە شاعیر دەیەوێت وەفاداری هەردووكیان بێت و بۆ هەردووكیان بژیت، چونكە ئەو تەنیا ژیانێكی هەیە وەفادار بێت و هەردووكیان بژی، بەڵام تەنیا یەك ژیانی هەیە و مادام یەك ژیانی هەیە فریای یەكێك لەو ئەڤینانە دەكەوێت. روانگەی مێژوویی ئەگەر مۆتیڤە سەرەكییەكە بناسێت، دەتوانێت بزانێت كە ئەم دوو ئەڤینە هەمان وێنەی سەرەكیی ئەم ئەدەبەن، واتە تەنگژە و هاوكات یەكێتیی نێوان ئەڤینی دڵدار و نیشتمان. ئەوەی راستی بێت دەقەكەی پەشێو، بە پێچەوانەی دەقەكەی گۆران، باسی بەریەككەوتنی ئەڤینی دوو ژن یان ژنێك و نیشتیمان بە روونی ناكات و كاری ئەدەبییش ئەوە نییە روون وەك زمانی رۆژنامە بگێڕدرێتەوە، كاری ئەدەب لەگەڵ وێنە، مۆتیڤ، هێما، ریتم، خەیاڵسازی و .. هتددایە.
دەقەكەی پەشێو هاوكات لێڵ دەمێنێتەوە، بەڵام هەر ئەم لێڵییەی دەقەكەی پەشێو خۆی دەكرێت تەفسیر بكرێت و كێشەیەكی سەرەكیتری تێدا بدۆزرێتەوە: لەم دەقەدا، بە پێچەوانەی گەلێ دەقی نەریتیی ئەدەبی كوردییەوە، كە تێیاندا روون داوای ئەوە دەكرێت ئەڤینی نیشتیمان پێش ئەڤینی ژن بخرێت، نیشانەیەك لەوە نابینین كە شاعیر داوا بكات یەكێك لە ئەڤینەكان پێش بخرێت. واتە لەم دەقەدا ناتوانین بیسەلمێنین كام ئەڤین پێش دەخرێت و ئەمەش گرنگایەتیی ئەم دەقەیە كە ناهێڵێت ئەم دوو ئەڤینە، واتە ئەڤینی دڵدار و نیشتمان لێك جیا بكرێنەوە و بەرامبەر یەكتر دابنرێن، وەك لەلای گۆران یان جەلیزادە و هتد هەیە.
ئەوەی ئەم نەسەلماوییەی دەقەكەی پەشێو نیشانی دەدات، تەعبیرە لە ململانێیەكی بنچینەیی كە كەوتووەتە نێوان ئەم دوو ئەڤینەوە و خۆی نیشانەی ئامادەیی جۆرێك جەبرە، جەبرێك كە وا دەكات مرۆڤ ناچار بێت لەنێوان ئەم دوو ئەڤینەدا یەكیان هەڵبژێرێت. واتە لێرەوە دەزانین دەقەكە بەرهەمی سەردەمێكە كە ئینسانەكان ناچار دەكات ئەم دوو ئەڤینە لە یەكتر جیا بكەنەوە و یەكیان بۆ ئەوەی دیكە واز لێ بهێنن، ئەمە ئەو ناكۆكییەی سەردەمە كە دەقەكە لە خۆیدا هەڵیگرتووە و هاوكات جۆرێك ملنەدانیش نیشان دەدات بەرامبەر ئەم جیاكارییە. توانای دەقەكەی پەشێو لێرەوە دێت كە دەتوانێت بەرامبەر ئەم جەبرە، ئەوەی كە مەجبوور بێت لەنێوان دوو ئەڤیندا یەكیان هەڵبژێریت، رازی نەبێت جیاكاریی بكات و پەیامێك بە ئێمە بدات كە خراپە ئەوكاتە دێت، ئێمە مەجبوور بین یان رازی بین ئەم دوو ئەڤینە لە یەكتر جیابكەینەوە.
ئەگەر راست بێت كە دەقی ئەدەبی لە دڵی خۆیاندا، بگرە بێ ئاگایی نووسەر خۆیشی، مژدەی دنیایەكی دیكە هەڵدەگرن، ئەوە دەقەكەی پەشێو لە لێڵییەكەی خۆیدا، وێنەی دنیایەكی دوور لە جەبر و زۆری هەڵگرتووە، دنیایەك ئینسانەكان مەجبوور نین لەنێوان ئەم یان ئەودا هەڵبژێرن، دنیایەك تێیدا ئەڤینەكان لە یەكتر جوێ ناكرێنەوە. پەشێو لەم دەقەدا ناپرسێت كە ئاخۆ دەبێ یەكێك لەم دووانە هەڵبژێرم، پێمان ناڵێت كە بۆچی ناتوانێت یەكێك لەم دووە هەڵبژێرێت. بەڵكو زیاد لەم پرسیارانە، ئەوەی دەقەكە دەیكات بە كێشە، ئەوەیە بۆچی مەجبوور بێت لێكیان داببڕێ؟ بۆچی مرۆڤ مەحكوم بێت بەوەی یەكێك لە دوو یان چەند دانەیەك هەڵبژێرێت، ئەویش لە كاتێكدا كە تەنیا یەك جار دەژی، ئەویش لە كاتێكدا كە تەنیا یەك ژیانی هەیە؟ لە رێگەی بڕیارنەناسی و بێ بڕیاریی دەقەكەی پەشێوەوە دەتوانین بگەین بە رەخنەیەكی قووڵتری دۆخەكە.
دەقەكە پێمان نیشان دەدات كە لە سەردەمێكی ناخۆش و نائازاددا لەدایك بووە و ئەڤیندار بووە، دەقەكە هاوكاتی ئەمەشمان نیشان دەدات كە دۆخی راستەقینەی خۆشەویستی ئەوە نییە مەجبوور بیت ئەڤینێك بدۆڕێنیت، بەڵكوو ئەو كاتەیە ناچاری هەڵبژاردن نەبیت، بەرامبەر بەم پۆتانسیەلەی دەقەكەی پەشێو بۆ خوێندنەوە هەیەتی، كێشەی روانینی سەتحی و بەڵگە لەسەر سەتحییەتەكەی ئەوەیە بەبێ تێگەیشتن لەم كارەی مۆتیڤ، بێ تێگەیشتن لە زەمینەی مێژوویی دەق و ناسینی ئەو تەنگژە و بەریەككەوتنانەی لە دڵی دەقێكی مێژووییدا هەیە، دەستی بۆ دەبات و دەق دەكات بە بەرهەمێك كە بەتەواوی لێی نامۆیە، وەك دوایین كارێك لەسەر ئەم دەقەی پەشێو لە كلیپی ئاماژەبۆكراودا كرابوو. هیوام ئەوەیە هەر كێ دەست بۆ دەقێك دەبات بۆ ئەوەی بیگۆڕێت بۆ موزیك یان هەر بەرهەمێكی هونەریی دیكە، زەحمەتی ئەوە بە خۆی بدات دەقەكە دروست و وەك ئەدەب بخوێنێتەوە.
شیعرەكەی پەشێو
كە من تەنیا جارێك بژیم
هەم تۆم خۆش ئەوێ هەم ئەویش
نە تیشكی رۆژ ئەتۆرێنم
نە تریفەی مانگە شەویش
ئەگەر دووجار ژیابام خۆشەویستم هەر تۆ دەبووی لەمەیانا
لەویتردا ئەوم دەكرد بە تاقانە
بەڵام چی بكەم
كە من تەنیا جارێك بژیم چارەم نییە
هەم تۆم خۆش ئەوێ هەم ئەویش
هەم تیشكی رۆژ دەپەرستم
هەم تریفەی مانگەشەویش
مۆتیڤێكی بەردەوامی نێو ئەدەبی كوردی، وێنەیەكی تێكەڵە لە سێ سیما: دڵدار، دایك، نیشتیمان. پێناسەی گشتیی مۆتیڤ لە پێناسەی ریتۆریكیدا بریتییە لەو توخمەی لەشێوەی جۆراوجۆردا لە بەرهەمی یەك كەس یان كۆمەڵێك بەرهەمی سەردەمێكی دیاریكراودا دووپات دەبێتەوە. مۆتیڤەكان هاوكاتی ئەوەی بەرهەمی بۆ یەكتر گۆڕانی هەندێ وێنەن، هاوكات شوێنی تەنگژەی نێوان وێنەكانیشن. واتە چەندە دەتوانن ئەم وێنانە پێكەوە كۆبكەنەوە، ئەوەندەش دەتوانن ناكۆكی و تەنگژە و بەریەككەوتنی ئەو وێنانە ئاشكرا بكەن. بەریەككەوتنی دوو ئەڤین ناوەڕۆكێكی ئەم مۆتیڤەی دایك، دڵدار، نیشتیمانە لە مێژووی ئەدەبی هاوچەرخی كوردیدا، لە گۆران و هێمنەوە تا شێركۆ بێكەس و عەبدوڵڵا پەشێو و قوبادی جەلیزادە و هتد... بەریەككەوتنی ئەڤینی ژن و نیشتمان: لای گۆران دەبێ خۆشویستنی نیشتیمان پێش خۆشویستنی ژن بخرێت. لە دەقێكی گۆران- دا كە بە سروود گوتراوە، دەبینی قارەمانی گێڕانەوەكە دەڵێت: "بڵێ بەو بووكی تازەی یەك شەوەم گەر هاتە سەر نەعشم، نەڵێ خۆی بۆ وەتەن كوشت و لەڕێی عەشقی منا نەژیا.. وەزیفەم بوو لە پێناوی وڵاتێكا سەرم بەخشم، كە تۆی پەروەردە كرد بۆ من لە داوێنی چیا و كەژیا.
دوایین نموونەی دیاریش كە باسێكی زۆری لەسەرە، دەقە شیعرییەكەی عەبدوڵڵا پەشێوە: "هەم تۆم خۆش دەوێ هەم ئەویش". بۆ ئەم دەقە، لێكدانەوەیەكی زۆر سەتحی هەیە. كەسانێك دێن، ناشارەزایانە لە تەكنیكەكانی خوێندنەوەی دەقی ئەدەبی، ئەوانە دێن دەقەكە و مۆتیڤی ئافراندنی لە زەمینەی مێژوویی هاوێر دەكەن و بەشێوەیەكی سەتحی دەیكەن بە كێشەی نێوان دوو هەڵبژاردن. كەسێك (هونەرمەندێك، گۆرانیبێژێك، لاوێك...) كلیپێ دروست دەكات و هەر جارەی كوڕێك لەگەڵ یەك كچ لە ماشێنێكدا دەڕۆن و هیچی دیكە. لەم روانینەدا بۆ دەقەكە هیچ شتێك لە مێژووی ئەدەب و تەنگژە بنچینەییەكانی دەق نابینرێت - ئەگەرچی بێ ئاگاییە، تەنیا پەیوەندیی بەم كلیپەوە نییە، بەڵكوو خزاوەتە ناو زمانی كاسبكارانی سوننەتیشەوە.
ئەوانیش دەڵێن: چۆن دەبێ هاوكات دوو كەست خۆشبوێت و دیارە دوای ئەوە دەبێ پەندی ئەخلاقی دەست پێبكات. بەڵام خوێندنەوەیەك كە پشتی بە مێژووی ئەدەب و تەكنیكەكانی خوێندنەوەی دەقی ئەدەبی و مۆتیڤ و هێماكان بەستبێت، ناكەوێتە نێو ئەم سەتحییەتەوە و هەوڵ دەدات كۆدەكانی دەق بكاتەوە، تەنگژەكانی ئاشكرا بكات و لە رێگەی ئەم تەنگژانەوە بگات بە ناسینی سەردەمێك. لای ئەم روانگە، دەقی ئەدەبی كۆی ناكۆكییەكانی سەردەمی خۆی هەڵدەگرێت و جۆرێكی تر نیشانیان دەداتەوە، نەك كاری ئاوێنە بكات، بەڵام وێنەی خۆی لە سەردەمێك دەكێشێتەوە، وێنەیەك كە چاوی مێژوونووس یان رووكەشبین نایبینێت. ئەمەشە گرنگیی ئەدەب ئاشكرا دەكات. وەك سەرەتا ئەوەی بتوانین لەسەر ئەم دەقەی پەشێو بیڵێین ئەوەیە، دەقەكە دەبێ لە روانگەی مۆتیڤەكانیەوە بخوێنرێتەوە. لە دەقەكەدا باسی دوو ئەڤین هەیە كە شاعیر دەیەوێت وەفاداری هەردووكیان بێت و بۆ هەردووكیان بژیت، چونكە ئەو تەنیا ژیانێكی هەیە وەفادار بێت و هەردووكیان بژی، بەڵام تەنیا یەك ژیانی هەیە و مادام یەك ژیانی هەیە فریای یەكێك لەو ئەڤینانە دەكەوێت. روانگەی مێژوویی ئەگەر مۆتیڤە سەرەكییەكە بناسێت، دەتوانێت بزانێت كە ئەم دوو ئەڤینە هەمان وێنەی سەرەكیی ئەم ئەدەبەن، واتە تەنگژە و هاوكات یەكێتیی نێوان ئەڤینی دڵدار و نیشتمان. ئەوەی راستی بێت دەقەكەی پەشێو، بە پێچەوانەی دەقەكەی گۆران، باسی بەریەككەوتنی ئەڤینی دوو ژن یان ژنێك و نیشتیمان بە روونی ناكات و كاری ئەدەبییش ئەوە نییە روون وەك زمانی رۆژنامە بگێڕدرێتەوە، كاری ئەدەب لەگەڵ وێنە، مۆتیڤ، هێما، ریتم، خەیاڵسازی و .. هتددایە.
دەقەكەی پەشێو هاوكات لێڵ دەمێنێتەوە، بەڵام هەر ئەم لێڵییەی دەقەكەی پەشێو خۆی دەكرێت تەفسیر بكرێت و كێشەیەكی سەرەكیتری تێدا بدۆزرێتەوە: لەم دەقەدا، بە پێچەوانەی گەلێ دەقی نەریتیی ئەدەبی كوردییەوە، كە تێیاندا روون داوای ئەوە دەكرێت ئەڤینی نیشتیمان پێش ئەڤینی ژن بخرێت، نیشانەیەك لەوە نابینین كە شاعیر داوا بكات یەكێك لە ئەڤینەكان پێش بخرێت. واتە لەم دەقەدا ناتوانین بیسەلمێنین كام ئەڤین پێش دەخرێت و ئەمەش گرنگایەتیی ئەم دەقەیە كە ناهێڵێت ئەم دوو ئەڤینە، واتە ئەڤینی دڵدار و نیشتمان لێك جیا بكرێنەوە و بەرامبەر یەكتر دابنرێن، وەك لەلای گۆران یان جەلیزادە و هتد هەیە.
ئەوەی ئەم نەسەلماوییەی دەقەكەی پەشێو نیشانی دەدات، تەعبیرە لە ململانێیەكی بنچینەیی كە كەوتووەتە نێوان ئەم دوو ئەڤینەوە و خۆی نیشانەی ئامادەیی جۆرێك جەبرە، جەبرێك كە وا دەكات مرۆڤ ناچار بێت لەنێوان ئەم دوو ئەڤینەدا یەكیان هەڵبژێرێت. واتە لێرەوە دەزانین دەقەكە بەرهەمی سەردەمێكە كە ئینسانەكان ناچار دەكات ئەم دوو ئەڤینە لە یەكتر جیا بكەنەوە و یەكیان بۆ ئەوەی دیكە واز لێ بهێنن، ئەمە ئەو ناكۆكییەی سەردەمە كە دەقەكە لە خۆیدا هەڵیگرتووە و هاوكات جۆرێك ملنەدانیش نیشان دەدات بەرامبەر ئەم جیاكارییە. توانای دەقەكەی پەشێو لێرەوە دێت كە دەتوانێت بەرامبەر ئەم جەبرە، ئەوەی كە مەجبوور بێت لەنێوان دوو ئەڤیندا یەكیان هەڵبژێریت، رازی نەبێت جیاكاریی بكات و پەیامێك بە ئێمە بدات كە خراپە ئەوكاتە دێت، ئێمە مەجبوور بین یان رازی بین ئەم دوو ئەڤینە لە یەكتر جیابكەینەوە.
ئەگەر راست بێت كە دەقی ئەدەبی لە دڵی خۆیاندا، بگرە بێ ئاگایی نووسەر خۆیشی، مژدەی دنیایەكی دیكە هەڵدەگرن، ئەوە دەقەكەی پەشێو لە لێڵییەكەی خۆیدا، وێنەی دنیایەكی دوور لە جەبر و زۆری هەڵگرتووە، دنیایەك ئینسانەكان مەجبوور نین لەنێوان ئەم یان ئەودا هەڵبژێرن، دنیایەك تێیدا ئەڤینەكان لە یەكتر جوێ ناكرێنەوە. پەشێو لەم دەقەدا ناپرسێت كە ئاخۆ دەبێ یەكێك لەم دووانە هەڵبژێرم، پێمان ناڵێت كە بۆچی ناتوانێت یەكێك لەم دووە هەڵبژێرێت. بەڵكو زیاد لەم پرسیارانە، ئەوەی دەقەكە دەیكات بە كێشە، ئەوەیە بۆچی مەجبوور بێت لێكیان داببڕێ؟ بۆچی مرۆڤ مەحكوم بێت بەوەی یەكێك لە دوو یان چەند دانەیەك هەڵبژێرێت، ئەویش لە كاتێكدا كە تەنیا یەك جار دەژی، ئەویش لە كاتێكدا كە تەنیا یەك ژیانی هەیە؟ لە رێگەی بڕیارنەناسی و بێ بڕیاریی دەقەكەی پەشێوەوە دەتوانین بگەین بە رەخنەیەكی قووڵتری دۆخەكە.
دەقەكە پێمان نیشان دەدات كە لە سەردەمێكی ناخۆش و نائازاددا لەدایك بووە و ئەڤیندار بووە، دەقەكە هاوكاتی ئەمەشمان نیشان دەدات كە دۆخی راستەقینەی خۆشەویستی ئەوە نییە مەجبوور بیت ئەڤینێك بدۆڕێنیت، بەڵكوو ئەو كاتەیە ناچاری هەڵبژاردن نەبیت، بەرامبەر بەم پۆتانسیەلەی دەقەكەی پەشێو بۆ خوێندنەوە هەیەتی، كێشەی روانینی سەتحی و بەڵگە لەسەر سەتحییەتەكەی ئەوەیە بەبێ تێگەیشتن لەم كارەی مۆتیڤ، بێ تێگەیشتن لە زەمینەی مێژوویی دەق و ناسینی ئەو تەنگژە و بەریەككەوتنانەی لە دڵی دەقێكی مێژووییدا هەیە، دەستی بۆ دەبات و دەق دەكات بە بەرهەمێك كە بەتەواوی لێی نامۆیە، وەك دوایین كارێك لەسەر ئەم دەقەی پەشێو لە كلیپی ئاماژەبۆكراودا كرابوو. هیوام ئەوەیە هەر كێ دەست بۆ دەقێك دەبات بۆ ئەوەی بیگۆڕێت بۆ موزیك یان هەر بەرهەمێكی هونەریی دیكە، زەحمەتی ئەوە بە خۆی بدات دەقەكە دروست و وەك ئەدەب بخوێنێتەوە.
شیعرەكەی پەشێو
كە من تەنیا جارێك بژیم
هەم تۆم خۆش ئەوێ هەم ئەویش
نە تیشكی رۆژ ئەتۆرێنم
نە تریفەی مانگە شەویش
ئەگەر دووجار ژیابام خۆشەویستم هەر تۆ دەبووی لەمەیانا
لەویتردا ئەوم دەكرد بە تاقانە
بەڵام چی بكەم
كە من تەنیا جارێك بژیم چارەم نییە
هەم تۆم خۆش ئەوێ هەم ئەویش
هەم تیشكی رۆژ دەپەرستم
هەم تریفەی مانگەشەویش
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ