رووداو - هەولێر
كوردی رۆژهەڵاتە، بە رەچەڵەك سنەیی و لەدایكبووی رەوانسەرە، ئێستا نیشتەجێی تارانە و بە شاعیری چینی كرێكار ناسراوە. هاكا خاوەن پێگەیەكی بەرزە لە دونیای شیعر و ئەدەبدا و دەڵێت بەهۆی خۆشەویستیی بۆ ئەحمەد كایا، هونەرمەندی كۆچكردوو، بۆ نازناوێكی كوردی دەگەڕا نزیك بێت لە كایا، بۆیە (هاكا) ی هەڵبژارد بە واتای "هەرساتێك لەوانەیە رووبدات".. شتێكی وەك لەناكاو.. دەشڵێ ئازارەكانی و خوێنەرانی شیعرەكانی نەبن، كەس بەو ناوە نایناسێ. سابیر هاكا لەبارەی خۆیەوە دەڵێ، لە زكی دایكیشیدا هەر كرێكار بووە و دەترسێ دوای مردنیشی كرێكار بێت. گەرچی باكگراوندێكی درێژ لە شەكەتی و شەڕی نان لە پشت بەرهەمەكانیەتی، بەڵام لەناكاو ناوبانگی لە جیهاندا دەنگیدایەوە و ئێستا بەرهەمەكانی بە چەندین زمانی زیندووی جیهان دەخوێندرێنەوە.
خوێنەران و هۆگرانی دەبێ چاوەڕوان بن، چونكە هاكا، سابیر بەرهەمێكی دیكەی داهێنەرانە و جیاوازی پێشكەشی دونیای ئەدەب كرد.
رووداو: چۆن سابیر قوبادی دەبێتە سابیر هاكا، شاعیرێكی فارسینووسی نیشتەجێی تاران؟
سابیر: بۆرگ باخمەن قسەیەكی جوان دەكا، دەڵێ هەموو بەرهەمە ئەدەبییە ناوچەیی و خۆجێییەكان، بە چەشنێك مەحكوومن بە نەمان و لەنێوچوون. دەبێ بڵێم منیش رەنگە لەڕووی جوگرافییەوە نزیكییەكی زۆرم هەبێ بە باخمەنەوە، واتە هەموو ئەو نووسەرانەی لە ناوچە پەراوێزەكاندان، بەجۆرێك نزیكن لە قسەكەی باخمەنەوە. هەموو شیعرە پەراوێزی و سنوورییەكانیش هەر وان، هەموو ئەو نووسەرانەی كە لەو ناوچانە دەژین. چونكە من وەك كوردێك دەبێ هەر چۆن باخمەن كە لە سنووری نێوان نەمسا و ئەڵمانیا بووە و دەبوو یەكێك لە پایتەختەكانی هەڵبژاردایە، منیش ناچار بووم هەڵبژاردنێك بكەم، ئێستا بۆ نموونە یان دەبێ سلێمانیم هەڵبژاردایە، كە هەڵبەتە جگە لە بواری نووسین، باسی كاریش لە ئارادایە، واتە تۆ دەبێ بیر لەوە بكەیتەوە كە لەوێ كار بكەیت و ژیان رایی بكەیت و جیا لەوە، خەریكی نووسینیش بیت، كەوایە هەمیشە دوو بژارە دێتە پێش ئەو سنوورنشینە. یەكێكیان هەڵبژاردنی زمانی دایكی و رۆیشتن بۆ سلێمانی و ئەوی دیكە رۆیشتن بۆ تاران و هەڵبژاردنی پایتەخت.
دوو سێ بابەت لێرەدا دێتە ئاراوە كە من وەك كوردێك لە ئێراندام، گەرچی ئەو كاتانەی كە لە شاری خۆم بووم بە كوردی دەمنووسی، بەڵام دۆخەكە لە سلێمانی جۆرێك بوو بە سەرنجدان بە دەسەڵاتی رژێمی بەعس و سەدام و نەبوونی كار، كە ئەو كاتە لەوێ هیچ كارێك نەبوو و پاش سەدام دەرفەتی كار دەستیپێكرد و هاتوچۆ ئاسایی بووەوە. كەواتە مەنتیقیتر ئەوە بوو كە من روو بكەمە ئەو زمانەی بەهەرحاڵ زمانی خوێندن و قوتابخانەی من بووە و زمانی نووسینیشمان فارسی بووە. جگە لە هەموو ئەمانە، تاكە شتێك كە لە ئەدەبدا گرینگیی هەیە، ئەوەیە كە ئەدەب بۆخۆی زمانی خۆی و جوگرافیای خۆی هەیە و ئەوە جێی پێكەنینە كە من بڵێم خۆزگە فڵان كەس كورد بووایە، بۆ نموونە بڵێم كافكا بۆچی كورد نەبوو؟ یان ئەگەر ماركس كورد بووایە، چی دەبوو؟ راستە خەزێنەیەك، یان چۆن بڵێم گەر ناوی بنێین شتێكی بەنرخ روویدەدا لە كولتووری كوردیدا، بەڵام راستییەكە ئەوەیە كە هیچ گرینگ نییە ماركس خەڵكی كوێ بووە. یان چ گرنگییەكی هەیە كە ئالبێر كامۆ جەزایری بووە و لە فەرەنسا بووە؟ یان كافكا، میلان كۆندرا و زۆر كەسی دیكە.. یان چێكییەكان بەتایبەتی كە بە زمانی ئەڵمانی دەیاننووسی. گرینگ ئەوەیە كە لە كافكا چی بەجێدەمێنێ؟ ئەو شتەی كە لە نووسەر جێدەمێنێ، لە خۆیدا خاوەن زمان و جوگرافیای خۆیەتی و ئەو جوگرافیایە هیچ سنوورێك ناناسێ و هەموو جیهان دەبەزێنێ. هەر ئەوەیە كە ئێمە بینیمان لەم ساڵانەی دواییدا كتێبی دواهەمین هەناری دونیای بەختیار عەلی دێت و سنوورەكانی ئێران دەبەزێنێ، كەوایە هیچ پەیوەندیی نییە.. و هەر بەو چەشنەش دەبینی شیعرەكانی منیش دەنگدانەوەی دەبێت، بەهەرحاڵ ئێستا بۆ 28 زمان وەرگێڕدراون و تەنیا لە هیندستان بە چوار زمان وەرگێڕدراوە، بە زمانی هیندی و فەرەنسی و ئینگلیزی، لە ئەمریكا و لە لەندەن، بانگێشتی فێستیڤاڵی رۆیاڵ هۆڵی لەندەن كراوم، بە عەرەبی و كوردی و... ئەدەبیات یان بەگشتی هونەر، تایبەتمەندییەكەی ئەوەیە كە سنوور ناناسێ و زمانیش ناناسێ.
رووداو: تۆ شاعیر و كرێكاری، لە ژیانتدا كامیان زووتر دەستیپێكرد؟ سەرەتا بووی بە كرێكار یان شاعیر؟
سابیر: ئاشكرایە كەسێك كە لەدایك دەبێت خۆ بە زكماك نووسەر نییە، كەوابوو ئەگەر لە كۆمەڵگە یان خێزان یان چینێكدا بیت كە ناچار بیت بۆ مانەوەت كار بكەی، سەرەتا كار دەستپێدەكا، بە دڵنیاییەوە سەرەتا كار دەستیپێكرد و هەڵبەت هەر ئەم كارەش بوو منی ناچار كرد بە نووسین. لەیادمە لە دروستكردنی جادەیەك كاری قیرتاوم دەكرد، لەوێ یەكێك لە هاوڕێیان شیعرێكی لەنگستۆن هیوز بە وەرگێڕانی ئەحمەد شاملووی بۆ خوێندمەوە: "خەریكم جادەیەك دروست دەكەم كە پارەدارەكان بە ئۆتۆمبێلەكانیان بەسەریدا تێپەڕن"؛ دەتگوت ئەو شتە بوو كە من ساڵانێك بوو دەمویست بیڵێم. هەر لەوێ بوو كە بە جۆرێك رووم كردە نووسین و دەستم بە نووسین كرد و حەزم دەكرد ئەو شتانە، ئەو خەونانەم كە هەمبوو و پێیان نەدەگەیشتم، یان ئەو مەراقانەی كە بووم، بیاننووسم. بەجۆرێك دەتوانم بڵێم بە نووسینی ئەوانە بوو كە پێیان دەگەیشتم، واتە نووسین بەجۆرێك ئەو شتانەی پێدەگەیاندم، خولیاكانی بەردەستتر دەكرد.
رووداو: هەركام لە دوو كۆمەڵە شیعرەكەت تا ئێستا چەندین جار چاپكراونەتەوە. ئەمە دەریدەخات كە باش توانیوتە سەرنجی خوێنەر و رەخنەگرانیش راكێشی، پێتوایە ئەگەر رۆژێك لە ژیانتدا بگەیتە گوزەرانێكی باش و ئاسوودە لەڕووی مادییەوە، دیسانیش دەتوانی بەرهەمی وا جوان و كاریگەر بخولقێنی؟ پێتوانییە گەر خەمی نان لێتگەڕێ، بەرهەمی باشتریشت دەبێ و ئایا ئەو كەڵكەڵە و شەكەتییەی ژیانی كرێكاری، لە ئاستی داهێنان و ئافراندنی تۆی كەم نەكردووەتەوە؟
سابیر: بەڵێ ئەوە كتێبی (دەترسم دوای مردنیش كرێكار بم) لە چاپی دەیەمدایە، (دووری وەك دوایین نهۆمی تاوەرێكی هەوربڕ)یش چاپی پێنجەم، كتێبی سێیەمیشم بەجۆرێك دەتوانم بڵێم بە روونی لەو كەشوهەوا كرێكارییە دووركەوتووەتەوە و ئەوەش رێگایەك بوو كە خۆم دەمویست و شتێك بوو كە زۆر پێشتر لەمە لەمێشكمدا بوو.
نا.. من لەگەڵ ئەوە نیم كە ئەگەر رۆژێك بگەمە گوزەرانێكی باش، بەرهەمی باشم نابێ، لە سەداسەد ژیانی من ئێستاش لەگەڵ چەند ساڵ پێشتر زۆر جیاوازە، نەزمێكی گرتووەتە خۆ، ئەو نەزمەش زۆر هانم دەدا بۆ نووسین و من هەموو مەراق و حەسرەتم هەر ئێستا كە خەریكم لەگەڵ تۆ قسە دەكەم ئەوەیە: بۆچی دەبێ 9 بۆ 10 سەعات لە كاتی ژیانم بۆ كار تەرخان بكەم؟ ئەویش ئەو كارە بێمانایەی كە هیچ پەیوەندییەكی بە شێوازی ژیانی منەوە نییە. بۆ نموونە لە ماوەی ساڵێكی تەواودا هەموو رۆژێك 9 سەعات كاتی من بەفیڕۆ دەچێ و ئەگەر ئەو 9 سەعاتانە دەمتوانی خەریكی نووسین بم، بە دڵنیاییەوە كتێبی شیعرەكانم زووتر بڵاودەبوونەوە و ئەو كتێبەی كە ئێستا خەریكی نووسینیم، (گۆشەگیریی نووسین) كە كۆمەڵێك روانگە و بۆچوونن دەربارەی شیعر و شاعیری، هەروەها رۆمانەكەم كە 12 ساڵە هەروا تۆزی لێدەنیشێ، ئێستا ئەوانەم تەواو كردبوو. من لە ژیانمدا ئەوندەم چەرمەسەری بینیوە كە بڕوام وایە تا كۆتایی تەمەنم بتوانم دانیشم بنووسم، ئەگەر باری گوزەرانی ژیانم لە ئاستێكی گونجاودا بێ، هێندەی پێویستم نەبێ بۆ بژێوی بچم كار بكەم. واتە نووسەر لە رووی گوزەرانەوە دەبێ بگاتە ئەو ئاستەی كە جگە لە نووسین كارێكی دیكەی نەبێ.
رووداو: زمانی شیعرەكانی تۆ زمانێكی ساكار و رەوانە. لە كاتێكدا شیعری ئاڵۆزی فۆرمیك و یاریكردن بە زمان و وشە لە ئێراندا تا رادەیەكی زۆر باوە، تۆ بەئەنقەست ئەم زمانە سادەیەت هەڵبژاردووە یان بابەت و ناوەڕۆكی شیعرەكانت ئەوە دەخوازێ؟
سابیر: ئێران پڕە لە مافیای ئەدەبی. نەك تەنیا ئەدەبی، تەنانەت بازاڕی جلوبەرگ مافیای خۆی هەیە، بواری هونەر كە تا بڵێی مافیای هەیە، مافیای سینەمایی.. بەهەر حاڵ ئەوانە هەرگیز رێگا نادەن كەسێك كە لە كوێرەدێیەكەوە هاتووە، لە ناوچەیەكی پەراوێزەوە هاتووە، بێتە پایتەخت و بیەوێ پێگەیەك بۆ خۆی داگیر بكات، یان بیەوێ پێگەیەك لە سینەمادا بەدەستبێنێ، یان نازانم بیەوێ بازاڕ بگرێتە دەست.. بەهەرحاڵ ئێران پڕە لەو مافیایانەی كە بە جۆرێكیش گرێدراون بە سیستەمی دەسەڵاتەوە. لەو حاڵەدا من بۆ ئەوەی بتوانم شیعرەكانی خۆم هاوار بكەم، واتە بگەمە پێگەیەك كە بتوانم تەنانەت قسە بكەم، دەبوو بەجۆرێك بچوومایەتە نێو خەڵكەوە، واتە كارێكم بكردایە كە خەڵك من وەربگرن نەك ئەوانە وەرمبگرن. جگە لە هەموو ئەمانە، لەبەر ئەو دۆخە قورسەی كرێكاری، ئاستی خوێندەواری و تێڕامان و جیهانبینیی زۆرینەی كرێكارەكان، ئەو زمانە قورس و فۆرمیكە و ئەو یارییە زمانەوانییانە هەڵناگرێ و دەبێ وەك زمانی خۆیان بێت. منیش دەبوو هەموو ئەمانەم پێكەوە گرێ بدایە. بەڵێ زۆر بە ئاگایانە ئەو زمانەم هەڵبژاردووە و سەركەوتووش بووم. زۆریش خۆشحاڵم لەوە. هەرگیزیش لێیان دوور ناكەومەوە و هەمیشە لە پشتیان دەبم. تەنانەت لەم كتێبە نوێیەمدا رەنگە لەو فەزایە دووركەوتبمەوە، بەڵام فەزایەكی دیكەم بە روویاندا كردووەتەوە. بەجۆرێك دەتوانم بڵێم لە كتێبەكانی سەرەتامدا من دۆخێك و رێكەوتێكم باس دەكرد، بەڵام لەم كتێبەمدا باسی كرێكارێك یان مرۆڤێك دەكەم لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو دۆخە یان ئەو رێكەوتەدا، ئێستا سووژەكە هەر كەسێك بێت، باسی رووبەڕووبوونەوەی دەكەم لەگەڵ ئەو رووداوەدا.
رووداو: خۆت چەندە لەگەڵ ئەو بۆچوونەی كە دەڵێت شیعرەكانی تۆ سیاسین؟
سابیر: من هەرگیز ناتوانم لەوە تێبگەم كاتێك كتێبێك دەبینم لەسەری نووسراوە هەڵبژاردەیەكی شیعری كۆمەڵایەتی، یان هەڵبژاردەیەكی شیعری عاشقانە، یان هەڵبژاردەیەكی شیعری سیاسی.. من هەرگیز نەمتوانیوە لەوانە تێبگەم. بەهەرحاڵ شیعر بە مرۆڤەوە گرێ دراوە و شیعرێك كە بە مرۆڤەوە گرێ درابێت، بتەوێ یان نەتەوێ سیاسییە، بتەوێ یان نەتەوێ عاشقانەیە، بتەوێ یان نەتەوێ كۆمەڵایەتییە، بەهەرحاڵ تا مرۆڤ نەبێت، هیچكام لەوانە روونادەن. ئەگەر مرۆڤ نەبێ، ئەوین بێواتایە، كۆمەڵگە بێواتایە، نازانم.. ئیدی سیاسەت هەر جێی پێكەنینە. كەوابوو كاتێك من ناتوانم بە خۆشەویستەكەم بگەم، لەبەر بواری دارایی، لەبەر دۆخی ئابووری، یان لەبەر ئەوەی ماڵێك نییە لەگەڵ خۆشەویستەكەم تێیدا ئاسوودە بم، بمانەوێ یان نەمانەوێ ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ سەرمایەداری، دەگەڕێتەوە بۆ ماركس، بمانەوێ یان نەمانەوێ دەگەڕێتەوە بۆ كۆمەڵگە، كەوابوو كاتێك شیعر بە مرۆڤەوە گرێ درابێ، شیعری سیاسییە، شیعری كۆمەڵایەتییە، شیعری عاشقانەیە. بەهەرحاڵ كەسانێك هەن و بینیومن چ لە ئەدەبی كوردیدا چ لە ئەدەبی فارسیدا كە من هێشتا تێناگەم ئەمانە دەڵێی لە هەسارەیەكی دیكەوە هاتوون و شیعر دەڵێن. دەڵێی بەهیچ شێوەیەك لەنێو دووكەڵی ترافیك و لەنێو هەڵاتن لە رەوتی بەماشێنبوونی ژیان و هەژاری و هیچكام لەوانەدا ناژین و دەڵێی لە هەسارەیەكی دیكە دانیشتوون سەیری گۆی زەوی دەكەن و زۆر بە جوانیش دێتە پێش چاویان.
رووداو: زمانی كوردی یان باشترە بڵێم زەینییەتی كوردی، چەندە لە شیعرە فارسییەكانی تۆدا رەنگدەداتەوە و چۆن؟
سابیر: بەداخەوە هەندێ شت هەن كە رەنگە بە جۆرێك بۆچوونی شەخسیی من بن، بەڵام من هیچ كاتێك تێناگەم كاتێك وا دەڵێن. بۆ نموونە زۆر جار من لە كوردەكانی دانیشتووی تارانم بیستووە دەڵێن جاری وا هەیە بە كوردی بیردەكەنەوە، بەڵام بە فارسی دەنووسن، لای من هیچ شتێك هێندەی ئەو رستەیە مایەی پێكەنین نییە. پێكەنیناوییە تۆ بتەوێ بە كوردی بیر بكەیتەوە و بە فارسی بنووسی. تۆ هەرگیز ناتوانی بۆ نموونە وێنەی ئەسپێك.. بوەستە با روونتر بۆتی بڵێم.. بەجۆرێك دەتوانین بڵێین ئەمە جوگرافیایە، واتە ئەدەب جوگرافیای تایبەت بە خۆی هەیە و لە هەر جوگرافیایەكدا شتی تایبەت بە خۆی دادەنرێت. بۆ نموونە ناكرێ شوێنە پیرۆزگە ئاینییەكانی شارە گەورەكانی ئێران لە كرماشان بوونایە، چونكە لەگەڵ پێكهاتەی ئەوێ ناگونجێن، تەنانەت بە پێكهاتەی شارەكە ناخۆن و ئەگەر سەیری بكەی، هەموو شتێك دەگۆڕێت و هەموو شتێك تێكدەدات، بەڵام كارگەیەكی دوخانیات (كارگەی بەرهەمهێنانی جگەرە) لەگەڵ ئەو شارە دەگونجێت. مەسەلەكە لەوەدایە بۆ نموونە ئەگەر باسی دیمەنی چیایەكی كوردی بكەین، ئەگەر دیمەنی چیایەكی كوردستان لە مێشكی منی شاعیردا بێ، لە كاتی نووسیندا چ لە شیعر و چ لە رۆماندا، كە من ئەزموونی هەردووكیانم هەیە، ئەوە ئیتر ئەو چیایە، هەمان چیا نابێت، ئەو شەقامە هەمان شەقام نابێت، ئەو شەقامە ئیدی شەقامێكە پەیوەندی بە هەموو كەسەوە هەیە، هەمان ئەو جوگرافیایەی كە پێشتر باسم كرد، جوگرافیایەك كە نەك تەنیا زەمین، بەڵكوو هەموو شوێنەكان و هەموو كاتەكانیش دەگرێتەوە و لای شاعیرێك كە دەیەوێ پرۆفیشناڵ بێت، دەربازبوون لەو جوگرافیایە نامومكینە.
رووداو: لە وەرگێڕانی كوردیی كتێبەكەتدا (دەترسم دوای مردنیش كرێكار بم)، پەیامێكت بۆ خوێنەری كورد بڵاوكردووەتەوە، تێیدا زاڵنەبوون بەسەر زمانی دایكی بە جۆرێك نەخۆشی باس دەكەی، ئەوە بەو واتایە دێت كە ئەگەر بە باشی لە زمانی دایكیت شارەزا بوویتایە، بە فارسی نەتدەنووسی؟
سابیر: راستییەكەی لەم كاتەدا بەڵێ، بەڕاستی حەزم دەكرد و ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ جۆرێك ماندوویی لە سیستەمەكە. دەنا وەك لە قسەكانمدا ئاماژەم بۆ كرد، من بەهەرحاڵ گەیشتوومەتە ئەو باوەڕەی تاكە شتێك كە گرینگ نییە، ئەوەیە نووسەرێك یان هونەرمەندێك، بە چ زمانێك بەرهەمەكەی دەخولقێنێ، وەك گەر تەماشا بكەی رۆمانگەلێكی وەك (پێدرۆ پارامۆ)ی خوان رۆلفۆ، (سەفەر بۆ كۆتایی شەو)ی سێلین، یان (پێست) ی مالاپارتە و زۆر كتێبی دیكە، بەهەرحاڵ ئەوەی كە حەز بكەی كتێبە باشەكان بە چ زمانێك بن، ناكرێ.. گرینگ ئەوەیە لە جیهانێكدا دەژین كە ئیدی هیچ گرینگ نییە بە چ زمانێك، بەڵكو گرینگ ئەوەیە چی دەخولقێنین. بەڵام بەڕاستی ئەم هەلومەرجە هەندێ جار بەڵایەكی وا بەسەر مرۆڤ دێنێت كە ئاواتم دەخواست بە هەر زمانێك بنووسم، جگە لەوەی ئێستا لەم كاتەدا لێرە بم.
رووداو: هەموو هونەرمەندێك پێی خۆشە ئەو شتەی كە مێشكی سەرقاڵ كردووە، بگوازێتەوە بۆ زۆرترین بەردەنگ. تۆ پێتوانییە خوێنەری فارس و فارسیخوێنەوە، چالاكتر و پێداگرترن لە خوێندنەوەدا؟ ئەگەر شیعرەكانت بە كوردی بوونایە، پێتوایە لەم ئاستەی ئێستادا پێشوازیی لێدەكرا؟ من وەك نموونە ئاماژە دەكەم بە عەلی ئەشرەف دەروێشیان لە چیرۆكنووسیدا، ئیبراهیم یونسی زیاتر لە تیۆری و رەخنەی ئەدەبیدا، وریا مەزهەر لە شیعر و چیرۆكدا، كە وریا بۆ نموونە تا ئێستاش لای خوێنەری كورد لە ئاستێكی كەمدا ناسراوە، دەیان نموونەی دیكەشمان هەیە كە كورد بوون و زمانە هونەرییەكەیان زمانێكی بێگانە بووە، بەڵام هەم لای كورد و هەم لای غەیرە كورد، پێگەیەكی باشیان بەدەستهێناوە. من بەڕاستی پرسیارە لەلام ئەگەر ئەوانە بەرهەمەكانیان بە زمانی كوردی بووایە، دیسان هەر لەو ئاستەدا و بەو پێگەیە دەگەیشتن؟
سابیر: بەداخەوە دەبێ بڵێم ئەوە لە هەموو وڵاتێكدا هەیە و رەنگە ئەگەر من بە كوردی بمنووسیایە، بەڕاستی ئەوە رووی نەدەدا. تەنانەت نەدەگەیشتمە ئەو ئاستەی كە ئێستا لە كوردستانیش دەمناسن. هەڵبەت من لەو پێگەیەدا نیم كە لەوبارەوە بەشێوەی رەها و دڵنیا حوكم بدەم كە ئەو شتە وایە و راستە. مەسەلە ئەوەیە كە من بۆ خۆم كەسانێكم بینیوە بەرهەمی باشیان هەیە، بەڵام لەژێر سێبەری ئەوەدان كە سەر بە كام باند یان كام حیزب بن، یان شاعیری كام حیزب بن، یان كام حیزب و كام كەناڵ و میدیا زیاتر ریكلامیان بۆ بكات.. لەم ناوەدا ئەو شاعیرانەی كە سەر بە هیچ لایەنێك نەبوون، نەبینراون و دەزگاكان و چاپخانەكان لە كوردستاندا گرینگی بەوە نادەن كە ئەگەر كتێبی گەنجێك چاپ بكەن، لەوانەیە بەڕاستی پێشوازیی باشی لێبكرێت. بەڵێ دەكرێ بڵێم بۆ منیش رووی نەدەدا وەك بۆ زۆر كەس كە دەیانناسم و جوان دەنووسن، بەتایبەتیش بۆ ئەوانەی لە رۆژهەڵاتن. بەلای منەوە ئازاد سوبحی كەسێك بوو كە بەڕاستی شیعرەكانی جوانن، بەڵام كوانێ پێگەكەی؟ رەنگە بەختیار عەلی گەورەترین رۆماننووسی كورد بێ، بەڵام ئەی عەتا محەممەد، یان كاروان كاكەسوور بۆچی وەك پێویست نەناسران؟ لە حاڵێكدا دەتوانم بڵێم رۆمانی (ماڵی نانی)ی كاروان كاكەسوور یەكێكە لەو باشترین رۆمانانەی من زۆرم خۆشدەوێ. بەڵام لە ئەدەبی كوردیدا وەك پێویست نەناسرا.
رووداو: سەبارەت بە وەرگێڕانی كوردیی كتێبەكەت، پێدەچێ كاك دلاوەر رەحیمی باش توانیویەتی پەیام و ناوەڕۆكی شیعرەكان بپارێزێ و بیگوازێتەوە. گەرچی دەزانم هەم فۆرمی شیعرەكانی تۆ سادەن و هەمیش پێكهاتەی رێزمانیی كوردی و فارسی بەڕادەیەكی زۆر لێك نزیكن، بەڵام پێكهاتەی رستەكان جۆرێكە هەندێ جار هەست دەكەی لەباتی داڕشتنەوە، وشە بۆ وشە وەرگێڕدراوە و ئەو شیعرییەت و هونەریبوونەی پێوە دیار نییە. خۆت كاتێك دەیخوێنیتەوە هەست بەوە ناكەی؟
سابیر: بەهەرحاڵ ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ وەرگێڕ خۆی كە چۆن بیەوێ وەریگێڕێ. لە هەموو وڵاتێك كتێبی شاعیرێك لەلایەن چەندین وەرگێڕەوە وەرگێڕانی بۆ دەكرێت. وەرگێڕ هەیە دایدەڕێژێتەوە، وەرگێڕ هەیە بە شیعرییەت، هەیە بە ناوەڕۆك و هەیە بە دووبارەنووسینەوەی گرینگی دەدات. پێموایە هەر ئەو كتێبە ئەمساڵ لەلایەن یەك دوو هاوڕێی ئازیزی دیكەشەوە وەگێڕدراوە.
رووداو: بەگشتی پێشوازیی خوێنەری كورد چۆن بوو؟
سابیر: زۆر باش بوو. لە سەردانێكمدا بۆ سلێمانی كە لەلایەن مەریوان هەڵەبجەییەوە بۆ فێستیڤاڵی گەلاوێژ بانگهێشت كرابووم، بڕوام نەدەكرد، تەنانەت پێش ئەوەی بچمە نێو كۆڕەكە، پێموایە سەعاتێكیش لە هۆتێلەكەدا پشووم نەدابوو، بە بەردەوامی میوانم دەهات، بە جۆرێك سەرۆكی هوتێلەكە هاتە دەنگ و گوتی ئێوە ئیدی بێتامتان كردووە. بەڕاستی ئەو رادە پێشوازییە زۆر بەلامەوە سەیر بوو، زۆر دڵخۆشی كردم.
رووداو: لە بەرنامەتدا هەیە خۆت بە زمانی كوردی بەرهەمێك بڵاوبكەیتەوە؟
سابیر: بە دڵنیاییەوە. ئەوەش تەنیا بەوە دێتەدی كە من بتوانم نووسینم بە كوردی باشتر بكەم، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی دۆخێكی ئابووریی باشم هەبێ كە بتوانم زیاتر بنووسم و بخوێنمەوە. من لەگەڵ خوێندنەوە و تەنانەت رێنووسی كوردی كێشەم نییە، بەڵام بەستێنی وشەكانم كەمە. رەنگە هەر لە ئاستی قسەكردندا بێت، لە كاتێكدا كە بۆ نووسین نەك تەنیا زمانەكە، بەڵكوو داهێنانی زمان پێویستە بۆ نووسەرێك و بەداخەوە من ئەو توانایەم لە زمانی كوردیدا نییە.
رووداو: لە شوێنێكدا لە ستایشێكی تاڵدا دەڵێی: "شیعر بووەتە بیانوویەكی باش بۆ ئەوەی نەمبەنە شێتخانە"، ئازارێكی تاڵ بەئاشكرا بەم شیعرەوە دیارە. بەڵام دەمەوێ بپرسم ئایا بڵاوبوونەوەی كتێبەكانت و ناوبانگت، نەبووە هۆكارێك بۆ ئەوەی گۆڕانكارییەكی بەرچاو لە ژیانتدا بێتەوە ئاراوە؟ بۆ نموونە كارێكی باشترت بۆ پێشنیاز بكرێت؟
سابیر: تاكە گۆڕانێك كە رەنگە بتوانم بڵێم لە مندا رووی دا، ئەوە بوو كە منی كرد بە مرۆڤێكی دیكە و ژیانی منی بە تەواوی گۆڕی. لە پێشەكیی ئەم كتێبەشمدا ئاماژەی پێدەكەم، بەهەرحاڵ ئەدەب یان باشترە بڵێم وشەكان بە جۆرە سیحرێك، مرۆڤ دەكەن بە كاراكتەرێك بەدەر لەوەی كە هەیە و، دەبێ بڵێم ئەمە منم، سابیر هاكا، بوونەوەرێك كە ئەدەبیات خولقاندوویەتی. دەنا لەوە زیاتر نەخێر، هیچ گۆڕانێك لە پیشە و ئەو شتانەدا رووی نەدا و ئێستا بژێویی ژیانم لە رێگای كاركردن و خولی شیعر و ئەدەب و پێداچوونەوەی دەق بۆ دەزگاكانی بڵاوكردنەوە و ئەو شتانە دابین دەكەم.
رووداو: لە شیعرێكدا ئاماژە دەكەی بە خۆشەویستییەك كە بەهۆی كرێكاربوون یان رەنگە كوردبوونتەوە لێت زەوتكراوە.. باسی ئەوەم بۆ بكە..
سابیر: دواجار پێیگەیشتم و ئێستاش خەریكین پێكەوە دەژین و منداڵێكیشمان هەیە. هۆكاری ئەوەی كە من هەرگیز نەمتوانی دەستبەرداری ئەو خۆشەویستییە ببم و ئەو مرۆڤە لە خۆم دووربخەمەوە و هەمیشە بە ئاواتیەوە بووم، ئەوە بوو كە ئاماژە دەكەم بە چەند دێڕێك لە رۆمانەكەم كە لەوێ باسی دەكەم.. (نووسەرە دایك قەحبەكان) ناوی رۆمانەكەمە و بڕیارە لە فەرەنسا بڵاوبێتەوە، لەبەر ئەوەی لە ئێران مۆڵەتی چاپی پێنادرێت. لەو رۆمانەدا دەڵێم: "لەوانەیە پیاوێك چەندان جار عاشق ببێت و ژنگەلێكی زۆری خۆشبوێ، بەڵام كەمتر پیاوێك هێندە بەختەوەر دەبێ كە ژنێك هەتا ئاستی مردن ئەوی خۆشبوێ" و بەڕاستی موونس كە هاوسەرەكەمە، وایە و بەجۆرێك دەتوانم بڵێم هاتووە كە پەرستاریی من بكات. چونكە هەر نووسەرێك بەڕاستی پێویستی بە پەرستارێكە، بە كەسێك كە یارمەتیی بدات باشتر بنووسێ.
رووداو: وەك لە قسەكانت دەردەكەوێ، دەبێ چاوەڕوانی چەند بەرهەمی نوێت بین بەم زووانە، دەكرێ زیاتر باسیان بكەیت و بڵێی ئێستا هەركامیان گەیشتوونەتە چ قۆناغێك؟
سابیر: ئێستا سێ كتێبی تازەم بەدەستەوەیە. یەكەمیان كە كۆمەڵە شیعرێكە بە ناوی (دڵەڕاوكێی بەردەوامی هەڵاتن- دلهرە مدام گریختن) ئێستا لای دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی چەشمە ئامادەی چاپە، تەنیا چاوەڕێی دەرچوونی مۆڵەتین. ئەم كۆمەڵە شیعرەم پێكهاتووە لە 16 شیعری درێژ و بەشێوەیەكی بەرچاو جیاوازە لە دوو كۆمەڵە شیعرەكەی پێشووم. وەك ئاماژەم پێكرد، پێچەوانەی كتێبەكانی پێشووم لەم شیعرانەدا دووركەوتوومەتەوە لەو دۆخ و كەشوهەوا كرێكارییە، بەڵكو ئەمجارە چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی شاعیر یان خوێنەر لەگەڵ ئەو دۆخ و رێكەوتەدا زیاتر زەق كراوەتەوە. خۆم ئەوەندە لەم بەرهەمە نوێیەم رازیم كە لەچاو ئەم، پێكەنینم بە دوو كتێبەكەی پێشووم دێت و هەندێ جار پێم سەیرە ئەو كتێبانە من نووسیومن.
كتێبێكم بەدەستەوەیە تیۆرییە و بەگشتی باس لەوە دەكات كە شاعیر كێیە و كێ دەتوانێ ببێتە شاعیر؟ بەناوی (گۆشەگیریی نووسین – انزوای نوشتن) و هێشتا نووسینەكەی كۆتایی نەهاتووە.
رۆمانەكەشم بەناوی (نووسەرە دایك قەحبەكان – نویسندەهای مادرقحبە) كە دڵنیام هیچكات بەو پێوەرانەی لە ئێران هەیە، تاكە لاپەڕەیەكیشی مۆڵەتی چاپ وەرناگرێت و بەنیازم لە دەرەوەی وڵات بڵاوی بكەمەوە، 12 ساڵە و تا ئێستاش، كاری لەسەر دەكەم و دەتوانم بڵێم نیوەی تەمەنی نووسینی خۆم لەسەری داناوە. بەشێوەیەكی گشتی بەسەرهاتی ژیان و چەرمەسەرییەكانی خۆم لە چوارچێوەی چیرۆكێكی مودێرندا دەگێڕمەوە كە ئێستا لەبەر ئەوەی كتێبەكە هێشتا چاپ نەبووە، نامەوێ زیاتر باسی بكەم.
رووداو: دوایین پرسیارم كە رەنگە كەمێك سەیر بێتە بەرچاو، گەورەترین شت كە ژیانی كرێكاری بە تۆی بەخشیوە چی بووە؟
سابیر: گەورەترین دەستكەوتی من لە ژیانی كرێكاری رەنگە پێتوابێ شیعر یان ناوبانگ و ئەو شتانە بووبێ، بەڵام دەبێ بڵێم ئەوانە نەبوون و زۆر لەوانە گەورەتر بوو. ئەویش شەرافەت بوو. ئەوە بوو كە فێر ببم ئەو پارووە نانەی بە عارەقەی نێوچەوان بەدەستمهێناوە، كاتێك دەیبەم بۆ زارم، بتوانم لەگەڵ كەسی دیكەدا بەشی بكەم.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ