Hewlêr (Rûdaw) - Bi bilezbûna hevdîtinên entegrasyonê yên di navbera birêvebiriya Şamê û Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de, ji bo vekirina deriyên sînorî yên di navbera Bakur û Rojavayê Kurdistanê de çav li Tirkiyeyê ne.
Eger lihevkirin çêbibe, vekirina Deriyê Sînorî yê Nisêbînê ku 13 sal in girtî ye û destpêkirina bazirganiyê ya bi Rêveberiya Xweser re di rojevê de ye.
Nûnerên cîhana karsaziyê diyar dikin ku bi vekirina Deriyê Nisêbînê re, hinardekariya ji bo Sûriyeyê ku nêzîkî 2 milyar dolar e, dikare di demeke kurt de du qat bibe.
Li gorî daneyên Birêvebiriya Giştî ya Gumrukê ya Wezareta Bazirganiyê, li ser sînorê Tirkiye-Sûriyeyê (Bakur û Rojavayê Kurdistanê) yê bi dirêjahiya 910 kîlometreyan 11 deriyên sînor hene.
Ji van deriyên sînor heşt jê bi awayekî dualî vekirî û çalak in.
Deriyên sînorî yên Murşîdpinarê yê Rihayê û Şenyurt û Nisêbînê yên Mêrdînê ji ber sedemên ewlehiyê girtî ne.
Li aliyê Rojavayê Kurdistanê yê van her sê deriyên sînor, bajarên Qamişlo, Hisîça û Dirbêsiyê yên di bin kontrola HSDyê de ne.
Li gorî çavkaniyên ku ji DW Turkçeyê re axivîne, ji bo destpêkirina bazirganiyê ya bi Rêveberiya Xweser re, berî her tiştî divê ewlehiya sînor radestî artêşa Sûriyeyê were kirin.
Îlham Ehmed: Em ji bo vekirina derî hevdîtinan dikin
Hevseroka Daîreya Têkîliyên Derve ya Rêveberiya Xweser Îlham Ehmedê di hevpeyvîneke xwe ya bi kovara El Mecelleyê re ku dawiya meha Îlonê hatibû weşandin, derbarê vekirina Deriyê Sînorî yê Nisêbînê de gotibû ku ew bi "hemû aliyan re" dan û standinan dikin.
Îlham Ehmedê li ser vê yekê wiha anîbû zimên:
"Em dikarin bibêjin ku li ser vekirina derbasgehê lihevkirinek an jî peymaneke pêşîn heye."
Ji Enqereyê heta niha ti daxuyaniya ku van gotinên Ehmed red bike nehatiye dayîn.
Her wiha Serokkomarê Tirkiyeyê Recep Tayyîp Erdogan jî piştî vegera ji Lûtkeya Aştiyê ya Xezeyê ya li Misirê, li ser pirseke derbarê pêvajoya entegrasyona HSDyê ya bi artêşa Sûriyeyê re gotibû:
"Di demeke herî kurt de pêkhatina yekbûna HSDyê ya bi Sûriyeyê re dê pêngavên bipêşketinê yên Sûriyeyê jî bileztir bike."
Herî dawî Hevserokê DEM Partiyê Tuncer Bakirhan jî di axaftina xwe ya 13ê Çiriya Pêşînê de de wiha gotibû:
"Divê birêvebiriya Tirkiyeyê bi awayekî siyasî bi Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê re hevdîtinê bike.
Divê tenê bi vê yekê nemîne. Dikare bi vekirina Deriyê Sînorî ê Nisêbînê jî gaveke dîrokî biavêje. Ev dê baweriya bi Tirkiyeyê jî xurt bike."
"Piştî şer xilas bû hinardekarî ji sedî 50 zêde bû"
Serokê Komeleya Pîşesaz û Karsazên Başûrêrojhilat (GUNSIAD) Şahîsmaîl Bedirxanoglu ji DW Turkçeyê re diyar kir ku di dema şerê navxweyî yê 14 salan de ku Adara 2011an dest pê kir û Kanûna Pêşîn a 2024an bi rûxandina rejîma Esed bi dawî bû, bazirganiya di navbera Tirkiye û Sûriyeyê de her çend kêm bûbe jî berdewam kir.
<ms-cmark-node>Bedirxanoglu da zanîn ku di 10 mehên piştî rûxandina Esed de, li gorî heman dema sala borî di hinardekariyê de ji sedî 50 zêdebûnek çêbûye û got:</ms-cmark-node>
"Niha behsa lihevkirineke di navbera birêvebiriya Sûriyeyê û Kurdan de tê kirin.
Em jî wekî cîhana karsaziyê li benda vekirina Deriyê Sînorî yê Nisêbînê û zêdebûna bazirganiya bi Sûriyeyê re ne."
"Divê Herêma Kurdistanê bibe mînak"
Bedirxanoglu ji bo paşeroja têkiliyên di navbera Kurdên Sûriyeyê û Tirkiyeyê de, mînaka Herêma Kurdistanê nîşan dide.
Bedirxanoglu bal kişand ser wê yekê ku bi salan di navbera Tirkiye û Herêma Kurdistanê de jî siyaseta dijminatiyê serdest bû û got:
"Lê di 20 salên dawî de rê li ber bazirganiya bi herêma Kurdan re hat vekirin û îro ji sedî 80ê hinardeya 13 milyar dolarî ya ji bo Îraqê, ji bo vê herêmê tê kirin. Em dixwazin heman tişt li aliyê Sûriyeyê jî çêbibe."
Serokê GUNSIADê da zanîn ku îro di navbera herêma Kurdan a li Sûriyeyê û Tirkiyeyê de ti çalakiya bazirganî nîne û got:
"Agahiyên ku me van rojên dawî wergirtine, hêviyên me yên ji bo vekirina Deriyê Sînorî yê Nisêbînê zêde kirine.
Em hêvî dikin ku di demeke kurt de herêm bibe herêmeke aramiyê."
Serokê GAIBê: Modela Îraqê dikare were sepandin
Li gorî Serokê Koordînatorê Yekîtiyên Hinardekarên Başûrêrojhilat (GAIB) Ahmet Fîkret Kîlecî, bi vebûna xetên veguhestina bejahî û sewqiyatên bi rêya Mêrsînê, bazirganiya bi Sûriyeyê re dê bi lez bi pêş bikeve.
Kîlecî da zanîn ku Tirkiye êdî ne tenê ji bo herêmên di bin kontrola xwe de, ji bo deverên din jî dest bi şandina berheman kiriye û got:
"Di serdema nû de em li bendê ne ku bazirganiya bi Sûriyeyê re bi awayekî birêkûpêktir bimeşe.
Bi taybetî pêvajoya ji nû ve avakirina Sûriyeyê, ji bo Tirkiyeyê derfetên girîng pêşkêş dike."
Kîlecî tekez kir ku modela bazirganiya berê ya di navbera Tirkiye û Îraqê de dikare ji bo bakurê Sûriyeyê jî were sepandin û ev nêrîn anî zimên:
"Gava şert û mercên pêwîst çêbibin, ducare anîna rojevê ya van deriyan û yên mîna wan, dikare ji bo plansaziyên bazirganiyê yên demdirêj were nirxandin."
"Eger Tirkiye dereng bimîne dê Çîn bazarê bigire"
Serokê Odeya Bazirganî û Pîşesaziyê ya Amedê (DTSO) Mehmet Kaya destnîşan dike ku bi lihevkirineke bi Rojavayê re, Tirkiye dikare ji xida bigire heta tekstîl, ji eşyayên spî bigire heta mobîlyayê, di bi sedan sektoran de berheman bişîne herêmê.
Kaya dibêje, "Em wisa difikirin ku divê Tirkiye ne tenê bi beşa Ereb a Sûriyeyê re, bi pêkhateyên din ên Sûriyeyê re jî têkiliyên xwe xurt bike."
Mehmet Kaya balê dikişîne ser metirsiyekê jî.
Kaya tekez dike ku eger Tirkiye di avêtina gavan de dereng bimîne, dibe ku bazara Sûriyeyê ji aliyê Çînê ve were bidestxistin û wiha dibêje:
"Êdî di bazirganiyê de kes li benda we namîne. Îro bi sedan şirketên Çînî, bi rêya welatên Kendavê dikevin bazarên Sûriye û Îraqê û bi lez para xwe di bazarê de mezin dikin.
Eger Deriyê Nisêbînê vebe, di demeke kurt de dibe deriyê bazirganiyê yê herî girîng ê herêmê."
Tirkiye Artêşa Sûriyeyê li ser sînor dixwaze
Li gorî agahiyên DW Turkçeyê, heta niha ne di nav Birêvebiriya Giştî ya Gumrukê de û ne jî di nav Yekîtiya Ode û Borsayan a Tirkiyeyê (TOBB) de ji bo jinûveçalakkirina Deriyê Sînorî yê Nisêbînê ti xebatek nehatiye destpêkirin.
Li gorî çavkaniyan, ji bo ku Tirkiye deriyên sînor ên ber bi Rêveberiya Xweser ve vedibin çalak bike, berî her tiştî divê ewlehiya sînorê Sûriyeyê ji aliyê artêşa Sûriyeyê ve were dabînkirin û sazî û dezgehên dewleta Sûriyeyê di kar û barên derbasbûn û gumrukê de bibin yekane xwedî desthilat.
Li ser bingeha peymana ku Serokkomar Ehmed Şer û Fermandarê Giştî yê HSDyê Mezlûm Ebdî di Adarê de îmze kiribûn, dan û standinên li ser vê mijarê berdewam dikin.
Li gorî peymana Adarê, HSD dê tevlî artêşa navendî bibe û birêvebiriya deriyên sînor jî dê teslîmî Şamê were kirin.
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse