حكومەت گرنگترین دامەزراوەیە كە بەدرێژایی مێژوو رۆڵی لە ژیانی مرۆڤدا هەبووە. لە هەزاران ساڵ لەمەوبەرەوە مرۆڤ پێویستی بە دامەزراوەیەكی باڵادەست هەبووە تا ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری رێكبخات و ئارامیی ناوخۆیی و پاراستنی لە مەترسی دەرەكی بۆ دەستەبەر بكات. ئەرك و دەسەڵاتی حكومەتەكان بەدرێژایی مێژوو گۆڕانی بەسەردا هاتووە، هەندێك حكومەت هی هاووڵاتیان بوون و هەندێكیش دژی هاووڵاتی.
لە سایەی حكومەتی هاووڵاتی و دیموكراسیدا، ژیانی خەڵك خۆشتر بووە و بەرژەوەندییەكانیان پارێزراو بووە. كاتێكیش حكومەت بەرەو دیكتاتۆری دەڕوات، ژیانی خەڵك دەكەوێتە مەترسیەوە. لەو حاڵەتانەشدا حكومەتەكان رووبەڕووی ناڕەزایی دەبنەوە و رەنگە زۆر جاریش بە خەبات و شۆڕشی چەكداری بگات، بەڵام هیچكات هیچ كەسێك نكۆڵی لە زەروورەتی حكومەت نەكردووە و كەسیش وێنای كۆمەڵگایەكی بێ حكومەت ناكات.
ئەگەر دیدگای زانایانی بواری ئابووری لەبارەی ئەركی ئابووریی حكومەت بخەینە سەر یەك هێڵ، دەبینین لەلای راستەوە كارڵ مینگێر هەیە كە پێیوایە نابێت هیچ دەستێوەردانی حكومەت لە بازاڕدا هەبێت تا بازاڕی ئازاد بێتە كایەوە. لەلای چەپیشەوە كارڵ ماركس هەیە كە پێیوایە دەبێت تەواوی بڕیارەكان مەركەزی و لەلایەن حكومەتەوە بێت و نابێت بازاڕی ئازاد هەبێت. لە ناوەڕاستیش هەریەكە لە میلتۆن فریدمان و جۆن ماینەر كینز هەن. فریدمان پێیوایە لە چەند بوارێكی كەمدا نەبێت، نابێت حكومەت دەست لە بازاڕ وەربدات، بەڵام كینز پێیوایە دەبێت حكومەت هاوسەنگی و بەگەڕخستنی تەواو لە بازاڕدا دروست بكات.
ئەركی ئابووریی حكومەت لە وڵاتانی باكووری ئەوروپادا لە ناوەڕاستی سەدەی رابردووەوە لە بیردۆزی كینزییەوە نزیكن و پاڵپشتی لە بازاڕێكی ئازاد و خاوەنداریی تاكەكەسی دەكەن و حكومەتیش تاڕادەیەك دەست لە كاروباری ئابووریی وەردەدات و لەلایەك هاوسەنگی دروست دەكات، لەولاش ئیدارەی ئەو كەرت و پڕۆژانە دەكات كە هەستیارن یان پێویستیان بە سەرمایەی زۆر هەیە و لە توانای كەرتی تایبەتدا نییە، بەشێوازێكی وردیش چاودێریی بازاڕ و كەرتی تایبەت دەكات.
بە گشتی دەتوانین بڵێین ئەو حكومەتانە نە سەرمایەدارین و نە سۆسیالیستین، بەڵكو بە حكومەتی خۆشگوزەرانی (welfare government)ناسراون كە ئەركی حكومەتە ژیانێكی شەرەفمەندانە بۆ هاووڵاتیان دەستەبەر بكات، هەژاری و بێكاری كەم بكاتەوە و خزمەتگوزارییە گشتییەكانی وەك ئاو و كارەبا و رێگاوبان و پەروەردە و تەندروستی بۆ هاووڵاتیان دابین بكات، هەم سنوورێك بۆ هەژاری و هەمیش سنوورێك بۆ دەوڵەمەندەكان دابنێت و لە رێگەی وەرگرتنی باجیشەوە پارەی پێویست بۆ حكومەت دەستەبەر دەكات.
حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە ساڵانی رابردوودا هەمان فەلسەفەی ئەو وڵاتانە یان بە شێوازێكی دیكە بڵێین تیۆری ئابووریی كینزی پەیڕەو كردووە. پەرەی بە بازاڕی ئازاد و خاوەندارێتی تایبەتی و كەرتی تایبەت داوە. لەولاش چەند كەرتێكی گرنگ و خزمەتگوزاری لەژێردەستی حكومەتن، بەڵام ئەوەی كە ئەركی ئابووریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە حكومەتی وڵاتە ئەوروپییەكان جیادەكاتەوە، چۆنێتی جێبەجێكردنی ئەم فەلسەفە ئابوورییەیە.
ئەو كەرتە تایبەتەی كە هەبووە كەموكورتی تێدابووە و لێهاتوو نەبووە، دەستوەردان لە بازاڕدا هەبووە و فەرهەنگێك دروستبووە كە هەر كەسێك بەرپرسی حكومی بێت، بازرگانیشە، بەڵام هەرچی بازرگانە بەرپرسی حكومی نییە، بەمەش بازاڕ ئازادی لەدەست دەدات و چەمكی ركابەری لاواز دەبێ كە كرۆكی بازاڕی ئازادە، چونكە بازرگانە رەسەنەكان نەیانتوانیوە ركابەری بازرگانە بەرپرسەكان بكەن. نەبوونی ركابەری وایكردووە زۆر لە پرۆژەكانی كەرتی تایبەتی كەموكورتییان تێدابێت و "لێهاتوویی" لە ئاستێكی نزمدابێت. ئەمە لە كاتێكدایە كە لێهاتوویی لە سەرەكیترین ئامانجەكانی بە تایبەتیكردنە. لەلایەكی دیكەش زۆر لەو پڕۆژانەی كە لە كەرتی گشتی جیبەجێ دەكرێن، كەموكورتی و بەهەدەردانیان تێدایە و رەنگە پێویستیان بە بەتایبەتیكردن هەبێت.
وێڕای دەستكەوت و پێشكەوتنەكانی كابینەكانی دیكەی حكومەت لە بواری ئابووریدا، دەبێ ئەركی ئابووریی حكومەت لە داهاتوودا كەمكردنەوەی كەموكوڕییەكان بێت. بانكی مەركەزی كە سیاسەتی نەختینەیی وڵات دادەڕێژێ و یەكێك لە ئامرازەكانی بەردەستی حكومەتە بۆ دەستوەردان لە ئابووری، بەڵام حكومەت ئەو ئامرازەی نییە، بۆیە دەبێ پەنا بۆ ئامرازی دووەم ببات، ئەویش سیاسەتی داراییە.
حكومەتی هەرێمی كوردستان، دەبێت هەوڵبدات بازاڕێكی ئازادی تەواو دەستەبەر بكات، كە تێیدا هەم ركابەری هەبێت، هەمیش رێ لە بەرپرسان بگرێ و نەهێڵێ ببنە بەشێك لە ركابەرییەكە تاوەكو بەرژەوەندی گشتی و تاكەكەسی دژی یەك نەوەستنەوە.
دامەزراوەكان لەژێر چاودێریی حكومەتدا ركابەری بكەن و لێهاتوویی و بەگەڕخستن بەرز بكەنەوە و نرخی كاڵا و خزمەتگوزارییەكان دابەزێنن، پاڵپشتی بەرهەمە ناوخۆییەكان بكرێت بە شێوازێك كە زیادكردنی باجی گومركی و كۆمەكەكان كاریگەری نەرێنی لەسەر لێهاتوویی نەبێت و بەرهەمی خراپی ناوخۆیی جێگەی بەرهەمی كواڵیتی بەرزی هاوردەكراو نەگرێتەوە.
ئەمە بۆ ماوەی درێژخایەن رێژەی بێكاری بۆ نزمترین ئاست دابەزێنێ، ئەویش لە رێگەی گرنگیدان بە كەرتی تایبەت، نەك دامەزراندنی لە رابەدەر لە كەرتی گشتی كە لەلایەك بەرهەمی نابێ، لەلایەكی تریش داهاتێكی زۆری گشتی بۆ مووچە دەبێت.
ئەركی حكومەتە كە زەمینەیەكی لەبار بڕەخسێنێ كە تێیدا وەبەرهێنان و بەرهەمهێنان پێشبكەوێت لە ڕێگەی زامنكردنی ئاسایش و هاوسەنگ هێشتنەوەی باری ئابووری و دوورخستنەوەی لە هەڵبەز و دابەز، نەهێشتنی قۆرخكاری و دابینكردنی ژێرخانی پێویست لە رێگەوبان، ئاو، كارەبا و ئینتەرنێت، لەسەرووی هەمووشیانەوە پاراستی مافی خاوەندارێتی داهێنەر و وەبەرهێنەران.
حكومەتی هەرێم تەنیا ئەو پڕۆژانە جێبەجێ بكات كە لە توانای كەرتی تایبەتدا نەبن یان هەستیار بن، پرۆژەكانی تر و كەرتەكانی تر باشتر وایە بە تایبەتی بكرێن و كەرتی تایبەتی لەژێر چاودێریی چڕی حكومەتدا بن. ركابەرییەكی تەواو بە باشترین شێوە لە نێوان كەرتەكاندا بەڕێوەببات. یەكێكی دیكە لە ئەركەكانی حكومەت ئەوەیە كە وەبەرهێنانی بیانی و ناوخۆیی هانبدات و یاسایەكی گونجاوی بۆ دابنێ. بە جۆرێك بێت وەبەرهێنەران زۆرتر بۆ كاركردن لەو كەرتانە هان بدرێن كە ستراتیژین و گەشەی ئابووری هەرێمی كوردستان بەرزدەكەنەوە و هەلی كاری زۆر دەڕەخسێنن.
لە كۆتاییدا حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆرترین كاریگەری بەسەر ئابوورییەوە هەیە و بۆ ئەوەی بەشێوازێكی سەردەمییانە و سەركەوتووانە رۆڵی لە ئابووریدا هەبێت، باشتر وایە زۆرترین كەرتەكان بكات بە كەرتی تایبەتی، بەمەرجێك سیفەتەكانی كەرتی تایبەتی بەپێی تیۆرییەكان بێت و ئامانجە سەرەكییەكانی كەرتی تایبەت دەستەبەر بكات، لەلایەكی دیكەش حكومەت چاودێرێكی لێهاتوو و دادگەر بێت بەسەر كەرتی تایبەتەوە كە بە قازانج و بەرژەوەندیی گەشەی ئابووریی و ئاسوودەیی هاووڵاتیان بشكێتەوە.
* مامۆستای زانكۆ
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ