شێخ شامۆ: مەحاڵە جارێكی دیكە بتوانین لەگەڵ عەرەبەكانی شنگال بژین

هەڤپەیڤین: ناسر عەلی و یوسف ئەحمەد
رووداو- دهۆك

شێخ شامۆ، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان و سەرۆكی دەستەی باڵای بنكەی رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی-ی لالش، لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ رووداو رەخنەی لە هەڵوێستی لایەنە سیاسییەكان گرت بەرامبەر رووداوەكانی شنگال. بەگوتەی ئەو حیزبەكان خەریكی ململانێی نێوخۆیین لەسەر فراوانكردنی هەژموونیان بەسەر كوردە ئێزدییەكانەوە. هەروەها بڕواش ناكات جارێكی دیكە خەڵكی شنگال بتوانن لەگەڵ عەرەبەكانی ئەو ناوچەیە بژین. 

رووداو: پەرلەمانی كوردستان یەكێك لە كۆبوونەوەكانی تەرخانكردبوو بۆ رووداوەكانی ئەمدواییەی شنگال. هەندێك پەرلەمانتار بۆخۆشیان لە ئەدای پەرلەمان رازی نەبوون بەرامبەر ئەو رووداوە. تۆ دەڵێی چی؟ پێتوایە وەك پێویست گرنگییان بەم رووداوە داوە؟

شێخ شامۆ: مخابن خۆ ئەگەر هەندێك شت بە چاوی خۆشمان بیبینین، سیاسەتمان ئەوەیە لەم قۆناخە هەستیارەدا نامانەوێت كەموكورتیی برادەرانمان باس بكەین. پەیامی من ئەوە بوو كە گوتم با پەرلەمان ببێتە شوێنی یەكڕێزیی نێو ماڵی كورد. با ئێستا بازاڕكاریی سیاسی لەسەر لاشەی كارەساتەكەمان نەكرێت. خوا قبووڵ ناكات. لەڕووی نەتەوەییشەوە ئەمە خراپە.

رووداو: ئەو بازاڕكارییەی باسیدەكەی، كرا؟

شێخ شامۆ: هەندێك شت كران. بۆنموونە برادەرانی یەكێتی لە نووسینگەی سلێمانیی پەرلەمانی كوردستان، هەندێك ئێزدی چووبوونە لایان و ئەوانیش چووبوونە پێشوازییان. چەند داواكارییەكیان هەبوو. لەوێ یەكێك لە پەرلەمانتاران پێیاندەڵێت “داواكارییەكانتان دەدەینە نوێنەرەكانتان لە پەرلەمان”! كاتێك كە كۆبوونەوەی پەرلەمانیش سازكرا و من وتارم خوێندەوە، پەرلەمانتارێكی یەكێتی دەیگوت “ئەم كابرایە لەڕووی یاساییەوە راستەوخۆ نوێنەری كوردانی ئێزدی ناكات. ئەوان منیان لەسەر فراكسیۆنی زەرد حیسابكرد. گوناحی من چییە كە كوردی ئێزدی لە ناوچەی سۆران نین. قەدەری ئێمە ئەوەیە لەم جوگرافیایە كەوتووینەتە لە دەڤەری بادینان.

رووداو: تۆ نوێنەری كوردە ئێزدییە پارتییەكانی یان هی هەمووانی؟

شێخ شامۆ: تۆ دەزانی لە جوگرافیای ئێمەدا 90%ی پارتی دەستەڵاتدارە.  چوونی من بۆ پەرلەمانیش بە %90ی  دەنگی كوردە ئێزیدییەكان و 10%ی دیكەش دەنگی خەڵكی دیكەی كوردستان بوو. من بە دەنگی ئێزدییەكان چوومە پەرلەمانەوە و زیاتر لە هەمووشیان شەرعیەتم هەیە بۆ نوێنەرایەتیكردنیان. لەبەر ئەوە من خۆم بە نوێنەری هەموو ئێزدییەكان دەزانم، نابێ بڵێم وەڵڵا من نوێنەری ئێزدییە پارتییەكانم.  

رووداو: جگە لە دانیشتنێكی نائاسایی، پەرلەمان چیدیكەی كردووە بۆ ئەو كارەساتە؟

شێخ شامۆ: پڕۆژەی بەجینۆسایدناساندنی كارەساتی شنگالی ئامادەكردووە. لەو كۆبوونەوەیەی پەرلەماندا هەموو لیژنەكان، بە لیژنەی یاسایی، لیژنەی پێشمەرگە، لیژنەی مافی مرۆڤ، لیژنەی ئافرەتان، لیژنەی تەندروستی، لەماوەی 10 رۆژدا، كە من خۆشم گلەییم هەبوو لە دواكەوتنی ئەو كۆبوونەوەیە، بەشدارییانكرد. دواكەوتنەكە لەبەرئەوە بوو كە ئەو لیژنانە دەبووایە بەشێوەیەكی مەیدانی كارەكانیان ئەنجام بدەن. كەمێك كۆبوونەوەكە دواكەوت. ئەو لیژنانە مرۆڤ بەویژدانەوە بڵێت كارەكەیان زۆر ورد بوو لەسەر كارەساتەكە و بارودۆخی خەڵك و داواكارییەكانیان  چۆنیەتیی چارەسەركردنی ئەم بارودۆخەیە، ئەركەكەیان بەجێگەیاند و راپۆرتەكەشیان لەئاستی پێویستدا بوون، ئەم لیژنانە خۆیان نوێنەری پەرلەمانن بۆ شرۆڤەكردنی ئەو كارەساتە و پێشنیازكردنی چارەسەرەكان.

رووداو: بەڕای تۆ بۆ كارەساتەكەی شنگال تەنیا یەك دانیشتن بەسە؟

شێخ شامۆ: نەخێر، برینەكان قووڵن. لە ئەنفالەكانی ساڵانی هەشتاوە بگرە تاوەكو ئێستا، هێشتا نەمانتوانیوە وەكو كورد بەتەواوی دەست دانێینە سەر هەموو برینەكان، ئەمە كارەساتێكی گەورەیە.

رووداو: ئایا توانیوتانە ئامارێكی وردی كارەساتی شنگال بەدەست بخەن؟

شێخ شامۆ: ئێستا ئەوە كارێكی زۆر ئەستەمە. بۆ نموونە شاریا كە زیاتر لە 25 هەزار دەربەدەری شنگال و دەوروبەری لێیە زیاتر لە 200 كوژراویان هەیە.  بەگشتی مەزەندەی 3 هەزار كوژراو و مردوو و بێسەروشوێنان دەكەم. لەگەڵ منداڵان رەنگە ئەو ژمارەیە بگاتە 5 هەزار كەس. لەنێو ئەو 5 هەزار كەسەشدا مەزەندە دەكەین نزیكەی 2 هەزاریان ئەو كچانە بن كە داعش ئێستا بازرگانییان پێوە دەكات. هەروەها رزگاربووانی كچیش زۆر كەمن، لەو بڕوایەدا نیم كە لە 50 كەس زیاتر بن، كوڕانیش لە 100 تا 200 تێپەڕنابێت.

رووداو: چ زانیارییەكتان لەبارەی ئەو دەستبەسەر و بێسەروشوێن و رفێندراوانە هەیە؟

شێخ شامۆ: زانیاری زۆر كەمە. هەندێكجار زانیاریمان بەدەستدەگات كە هەندێكیان لە مووسڵ و هەندێكیان لە تەلەعفەرن و هەندێكیشیان هێناون بۆ ئەو گوندانەی كە داگیریانكردوون، وەكو گوندی كۆچۆ. ئێستا ئەوێ بووەتە ەێلانەی هەندێك لەو خێزانانەی دەستبەسەرن. لەوێ بڵاوەیان پێكراوە، بەڵام پاسەوانی لێكردنیشیان لاوازە.

رووداو: دەڵێن هەندێكیان فرۆشراون، ئەمە راستە؟

شێخ شامۆ: بەڵێ راستە. كچێك لەسەر دەستی ئێمە رزگار بوو و هێنامانە هەولێر. گوتی ئێمە 400 كچ بووین، هەر ناوە ناوە كەسێك دەهات یەك یان هەندێكجار دوو و سێ كچ دەبردران. زانیاریم نییە كە بۆ چ وڵاتێك دەبردران، بەڵام دڵنیاین لە سووریا و عێراق دەفرۆشرێن.

رووداو: ئەو كارەساتەی بەسەر ئێزدییەكان هات، چۆن روویدا؟ ئەمە تەنیا رووداوێكی لەپڕ بوو یان پلان بۆ داڕێژراو بوو؟

شێخ شامۆ: هاتنی داعش لە 9ی مانگی شەشەوە كاتێك كە بوونە دراوسێی كوردستان بەدرێژایی 1050كیلۆمەتر، هەستمانپێكرد لە شەو و رۆژێكدا بووینەتە دراوسێی ئەو دەوڵەتە. قەدەری جوگرافیشمان وابوو و خوێندنەوەشمان هەر ئەوە بوو كە ئەمە روودەدات. بەتایبەتی كە قوربانییانی هەرە زۆر لە شۆڕشەكانی كوردستاندا لەم دەڤەرە سنوورییانەدا بوون كە پێنج قەزان و لە عێراقی عەرەبی نزیكن. (واتە زاخۆ، شنگال، تەلەعفەر، سێمێل و شێخان). خوێندنەوەی ئەوەمان هەبوو كە ئەگەر داعش هێرش بكات، مەترسیی هەرە گەورە لەسەر شنگال دەبێت. چونكە لەڕووی بیروباوەڕەوە جیاوازین لە خەڵكی دیكە. بۆیە ئەگەر شتێكمان بەسەربێت ئەوە كارەسات دەبێت، بەڵام بەداخەوە هەندێك لە فەرماندەكان لەئاستی بەرپرسیارێتیدا نەبوون.

رووداو: ئەوەی لە شنگال روویدا كشانەوە بوو یان شكست؟


شێخ شامۆ: دەزانی شكستەكە تەنیا لە شنگال نەبوو. هەر لە خانەقینەوە تاوەكو شنگال شكست بوو. شكست یان كشانەوە لە عورفی شەڕدا شتێكی نۆرماڵە، بەڵام كێشەكە چی بوو؟ كێشەكە ئەوەبوو كە دەڤەری شنگال دوور بوو و خەڵك نەیدەتوانی خۆی رزگار بكات.


رووداو: بەشێك لە خەڵكی شنگال دەڵێن ئێمە فرۆشراین؟


شێخ شامۆ: ئەوە گوناهە وا بگوترێت. گوناهێكی زۆر گەورەیە و نابێ موسیبەتەكەمان هەرزان بكەین و راستییەكان پێچەوانە بكەینەوە. رووداوەكەی شنگال موستەحیلە شتێكی لەپڕ بووبێت، رووداوێك بوو و یارییەكی گەورەیە و دەستی نێودەوڵەتیی تێدابوو. ئەو یارییە لە هەرێمی كوردستانیش گەورەترە، بەڵام تەنیا میحوەری پارتی هێرشی هاتەسەر.

رووداو: دەتەوێ بڵێی دەستی ناوخۆیشی تێدابووە؟

شێخ شامۆ: ئەگەر لەناویشیدا نەبووبێت، جێگەی داخە كە لایەنێكی سیاسیی كوردیمان هەبوو، ئەگەر كەیفیشیان بەوە نەهاتبێت كە ئەو كارەساتە روویداوە، ئێستا هەندێك رەفتاریان ئاماژەی ئەوەیان تێدایە كە كەیفیان هاتووە. جگە لە یەپەگە، یەكێتیش هەوڵیدا لەڕێگەی ئەو كارەساتەوە خۆی خۆشەویست لەلای كوردانی ئێزدی. گوناهە وابڵێم، بەڵام لەوانەیە بیانەوێت بچنە شوێنی پارتی لە شنگال. بۆیە ئێستا یەكێتی لەگەڵ پەیەدە راستییەكان پێچەوانە دەكەنەوە و هەوڵدەدەن پارتی ناشیرین بكەن.
 
رووداو: لەو سێ فەرماندەیەی بۆ لێكۆڵینەوە لە پیرمامن، پێتوایە ئەوان بەرپرسانی سەرەكی بووبن لەو كارەساتەی لە شنگال روویدا؟

شێخ شامۆ: ئەو بڕیارە بڕیاری دادگا و ئەو لیژنەیەیە كە ئەوانی داواكردووە بۆ ئەوێ. ئەمە هەنگاوێكی زۆر باش بوو. ئێمە پێشوازی لە لێكۆڵینەوە دەكەین. لەوانەیە ئەوانیش بەرگری لەخۆیان بكەن. بۆنموونە هەر بڵێت من لەوە بەرپرس بووم و ئەوی دیكەش لەوەی دیكە. بەڕای من هەڵەیە كە خەڵكی شنگال بڵێت فڵان كەس تاوانبارە. لێكۆڵینەوە دەریدەخات كێ بەرپرسیارە.

رووداو: هەندێك كەس دەڵێن سەربەست بابیری، بەرپرسی پێشووی لقی پارتی لە شنگال، كەمتەرخەمی سەرەكییە لەو كارەساتەدا، تۆ دەڵێی چی؟

شێخ شامۆ: خەڵكی شنگال لق دەناسێت. ئەوان پارتی دەناسن. بەدرێژایی مێژووش هەر موسیبەتێك هاتبێت زیانەكەی راستەوخۆ بۆ پارتی بووە، بەڵام دەسكەوتەكان بۆ هەموو لایەنە سیاسییەكان بوون. نەك تەنیا لق، بەڵكو ئێستا 6 ئەندامی ئەنجوومەنی موسڵ كوردن، كە 2 كەسیان یەكێتین و 4 كەسیان پارتین. ئەمە مانای ئەوە نییە كە مەڵبەند و بارەگای لایەنەكانی دیكە لە شنگال نەبوون. مەسەلەی سەربەستیش، گەورە و بچووكی شنگال سەربەست دەناسن. لەبەر ئەوە خەڵك هەر دەڵێن هۆكارەكەی سەربەست بوو. ئەگەر لێكۆڵینەوە بكرێت دەزانن كێ بەرپرسە.

رووداو: لەبارەی جینۆسایدەوە، تاوەكو ئێستا چی كراوە؟

شێخ شامۆ: ئەوەی من بزانم كۆمیتەیەك دروستكراوە بە فەرمانی كاك نێچیرڤان بارزانی و پەرلەمانیش لیژنەی یاساییەكەی راپۆرتێكی باشی پێشكەشی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كردووە بۆ چۆنێتیی جوولاندنی ئەو پڕۆژەیە. لەو بڕوایەدام ئەنجامی باشی دەبێت. چونكە ئەوان خەریكی كۆكردنەوەی دۆكیۆمێنت و بەڵگەكان، بەتایبەتی ئەوانەی بەڵگەن لەسەر جینۆساید.

رووداو: حیزبە ئیسلامییەكان هەڵوێستیان چۆن بوو؟


شێخ شامۆ: وەڵڵا ئەوەی من بە چاوی خۆم بینیم، كاتێك پێشوازیم لێیانكرد لە بنكەی لالش، بەرپرسی مەڵبەندی یەكگرتوو پێیگوتم: “شێخ، بۆ ئەم دەربەدەرانە جیاوازی نییە لەنێوان مەڵبەندی یەكگرتووی ئیسلامی و بنكەی لالش”، هەڵوێستیان زۆر ئیجابییە.


رووداو: ئەو لیژنە 5 كەسییەی كوردە ئێزدییەكان كە چوونەتە نەتەوە یەكگرتووەكان، بە نوێنەری خۆتان دەزانن؟


شێخ شامۆ: نە ئاگام لێیانە و نە پەیوەندیم پێیانەوە هەیە. تەنیا لەڕێگەی ماڵپەڕەكانەوە هەندێك شتیان لەسەر بڵاوببووەوە. ئەوان بەناوی میر و ئەنجوومەنی رۆحانیی ئێزیدییان قسەدەكەن، بەڵام كوڕێكی میر گوتی كە باوكی خۆی لەو لیژنەیە بێبەری كردووە و لەلایەن ئەوەوە تەخویل نەكراون و ئەوان سەر بە یەكێتی و پەكەكەن، ئامانجیشیان پێچەوانەكردنەوەی راستییەكانە و لێشیان قبووڵ ناكەین. ئەوان ئێستا باسی مافی ئۆتۆنۆمی دەكەن، نووسینەكەیان خاڵییە لە وشەی كورد، وەك بڵێی ئەمە ئێزدیایەتییەكی وشك بێت. كەواتە لە بەرژەوەندیی ئێزدییەكاندا نییە ئەمە بكەن. چونكە هەر شتێك دژی سیاسەتی كوردستان یان پڕۆژەی نەتەوەیی یان سیاسەتی هەرێمی كوردستان بێت، من لەگەڵی نیم. دواتر روون نییە كە مافی ئۆتۆنۆمی لەكوێ دەبێت؟ چونكە خاكی شنگال لەنێو جوگرافیای كوردستاندایە. 

رووداو: ئێزدییەكان لەسەرەتای دەربەدەربوونیاندا داوایانكرد چەكداربكرێن. دواتر حكومەت رازی بوو و دەستكرا بە ناونووسكردنیان. ئەمە ئێستا لە چ  قوناخێكدایە؟

شێخ شامۆ: بەهۆی كارەساتانەی لە رابردوودا بەسەریانهاتووە، هێشتا كوردە ئێزدییەكان سایكۆلۆژییەتێكی بەهێزیان نییە. ئەوە یازدە ساڵە لە شنگال هەوڵدەدەین كومەڵگەیەكی شارستانی بڕوابەخۆبوو دروست بكەین. نابێت لۆمەی ئەو خەڵكە بكرێت، چونكە نە بڕوایان بەخۆیان ماوە و نە بە خەڵكیش. لەسەرەتای كارەساتەكەدا رەزامەندیمان وەرگرت كە 2 هەزار كەس چەكدار بكەین و بیاننێرینەوە بۆ شنگال. من خۆم چەند كۆمیتەیەكم دروستكرد بۆ ناونووسین. خەڵك خۆیان ناونووس دەكرد، بەڵام نەدەگەڕانەوە. ئێستا لەسەر دوو تەوەر كاردەكەین. یەكێكیان لیوایەك ەهیە سەر بە وەزارەتی پێشمەرگەیە و سەربازگەیان لە ئەترۆشە، كە نزیكەی 600 كەس دەبن. ئەوەی دیكەش ەێزێكی دیكەی تایبەتمان هەیە كە من خۆشم لەگەڵیانم و ژمارەمان گەیشتووەتە 800 كەس، بە هەماهەنگی لەگەڵ لقی 17ی شنگال، كەئەمانە زۆربەیان ئەوانەن كە لەنێو لەشكری عێراقدابوون یانیش لەنێو پێشمەرگەی كوردستاندابوون. بەنیازین بیاننێرینە ئەكادیمیای سەربازیی زاخۆ و  دووسەد كەس بە دووسەد كەس مەشق و راهێنانیان پێ بكرێت.

رووداو: بەڕای تۆ 1400 كەس بەرامبەر ژمارەی خەڵكی شنگال كەم نییە؟

شێخ شامۆ: بەڵێ كەمە، زۆریش كەمە. بەڵام ئەمە سەرەتایە و پێشبینی دەكەم زیادببن، ئەگەر توانیمان سەركەوتن بەدەستبەێنین.

رووداو: دەڵێن پەیەدە 5 هەزار كەسی ناونووسكردووە و ئێستا مەشق و راهێنانیان پێدەكرێت؟

شێخ شامۆ: زانیاریم نییە كە ئەو ەێزەی بەو ژمارەیەوە دروستكردبێت. ئەوەی دەیزانم ئەوەیە كە هەموو چەكدارانی پەیەدە 200 چەكدارن. ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە بە خەڵكی شنگالیان دەگوت دەبێ یان كوڕێك یان كچێكمان بدەنێ بۆ ئەوەی لە رێزەكانماندا چەك هەڵگرن. تەنانەت ئەو كچانەی لەدەستی داعش رزگاریان دەبوو، داوایان لێدەكرا بچنە ریزەكانی ئەوان.

رووداو: وەك ئەندامێكی پارتی ترست نییە لەمەودوا پارتی لە شنگال ببێتە میوان؟

شێخ شامۆ: نەخێر، پارتی هەر بەهێز دەبێت.

رووداو: ئێوە وەكو بنكەی لالش بۆچی نەبوونەتە نوێنەری هەموو كوردی ئێزدی لەم رووداوانەدا؟

شێخ شامۆ: هەر لەسەرەتاوە خۆمان كردە گرووپ گرووپ و هەرچی پارە و شتمان هەبوو خستمانە خزمەتیان. تەنانەت باڵەخانەكەشمان خراوەتە خزمەتەوە. جگە لەوە رۆژانە لە ماڵی خۆمدا خواردن دەدەمە 4 هەزار كەس.

رووداو: پێشبینیتان دەكرد خەڵكی دهۆك وا هاوكاریی برا كوردە ئێزدییەكانیان بكەن؟

شێخ شامۆ: نەخێر، بەڕاستی لە تەسەوری ئێمە زیاتر خەڵكی دهۆك هاوكاریی خەڵكی شنگالیان كرد.

رووداو: لەگەڵ كۆچكردنی كوردی ئێزدیدای بۆ دەرەوەی باشووری كوردستان؟

شێخ شامۆ: نەخێر، ئێرە وڵاتی ئێمەیە. نابێ چۆڵی بكەین، بەڵام بەداخەوە PKK تاوەكو ئێستا زیاتر لە 15 هەزار خەڵكی ئێمەی لە باشووری كوردستان بە قاچاخ و بە پارە بردووەتە باكووری كوردستان.

رووداو: بۆ تاوەكو ئێستا میر نەگەڕاوەتە كوردستان؟

شێخ شامۆ: ئەوەی من بزانم رەوشی تەندروستیی باش نییە، بۆیە نەگەڕاوەتەوە.

رووداو: ئەگەر شنگال رزگار بێت، دەتوانن لەگەڵ عەرەبەكانی شنگال بژین؟


شێخ شامۆ: مەحاڵە لەمەودوا كوردە ئێزدییەكانی شنگال لەگەڵ عەرەبەكانی شنگال بژین. چونكە هەموویان خیانەتیان كردووە. تەنانەت بەشێكی كەمی كوردانی موسڵمان و ئێزدیش خیانەتیان كردووە.